Tíminn - 06.01.1981, Qupperneq 7

Þriöjudagur 6. janúar 1981
7
Glúmur Gylfason:
>
heima á kórlandi
Vatn, oli'a. An þess fyrr-
nefnda: ekkert lif. Mörgum
þætti vist lifið fátæklegra án
þess siðarnefnda. En aldrei
hefur þessum vökvum verið
ætlað að blandast saman.
Almennur söngur: listrænn
kórsöngur. An þess fyrrnefnda:
sjúkt sálarlif, þvi að hann lækn-
ar sorgir, eflir kjark, treystir
trú og ryður burt efa og styrkir
samstöðu hóps sem syngur.
Sterkasta sefjunartæki sem völ
er á er sameiginlegur einradd-
aður söngur. Dærni:^ —
1) Ahorfendur á knattspyrnu-
leikjum erlendis.
2) Syngjandi hópgöngur erlend-
is — t.d. hermenn eða skóla-
nemendur.
3) Syrgjendur við jarðarfarir
erlendis.
4) Söfnuður i kirkju erlendis.
5) Börn og fullorðnir hönd i
hönd kringum jólatré. Lika á
Islandi — ennþá.
Skoðum þessi dæmi betur.
1. Þegar landsleikir i knatt-
spyrnu fara fram erlendis og
lúðrasveit leikur þjóðsöng
heimalandsins, syngja allir á-
horfendur með. Engum getur
dulisthversu jákvæð sefjunará-
hrif það hefur i hug og hjörtu
áhorfenda að taka þátt i slikum
söng, umfram það að standa og
hlusta bara á plötu. Mjög oft
fylgja aðrir söngvar i kjölfarið.
Danmörk: „Ja, vi sejler op að
áen”. Englendingar syngja
menningarlegri lög: „Abide
with me” ,,og lag Elgars:
„Land of hope and glory” með
breytilegum texta eftir þvi,
hver andstæðingurinn er.
Ennþá sýna islenskir áhorfend-
ur tilfinningar sinar einungis
með öskri, en þó er nú farið að
bregða fyrir talkórum (hverjir
eru bestir?), svo að e.t.v. er
söngurinn ekki svo langt undan.
2. Kvikmyndinni um Jerúsal-
em á jóladag lauk með
syngjandi hópgögngu skóla-
fólks. Ef marka má kvik-
myndir, marséruðu hermenn
Hitlers burt frá heimilum sínum
og út i opinn dauðann,
syngjandi þjóðernissöngva til
að efla kjarkinn.
A Islandi ganga menn skrúð-
göngurá sumardaginn fyrsta og
17. júni. Þá spila lúðrasveitir
ættjarðarlög fyrir göngunni. En
syngur göngufólkið? Nei, frekar
mætti ætla að það væri á leið til
sinnar eigin jarðarfarar. A sið-
asta 17. júni gekk ég i skrúð-
göngu og söng við raust alla
texta sem ég kunni við lögin
sem lúðrasveitin lék. Þó að tveir
kórar marséruðu i einkennis-
búningum sinum á eftír göng-
unni, heyrði ég engan taka lag-
ið. Almennur söngur við svona
tækifæri og aðrar stórar stundir
i lifi þjóðarinnar væri besta
hugsanlega tæki til jákvæðrar
sefjunarog sameiningará hug-
um fólksins.
1 siðustu forsetakosningum
var það aðeins reynt. Að vi'su
var ég ekki á fundi Guðlaugs
Þorvaldssonar i Laugardalshöll
enaðsögn góðs kunningja mins,
sem þá var kvaddur til forsöngs
ásamt fleirum, verð það lág-
punktur fundarins, þegar þús-
undirnar áttu að syngja saman
lag og texta sem allir kunnu.
Islendingseðlið gerði hápunkt-
inn að lágpunkti.
1 gegnum sjónvarpið varð öll
þjóðin vitni að því að nýkjörinn
forseti, Vigdis Finnbogadóttir
fékk sömu útreið hjá aðdáend-
um sinum kvöldið eftir
kosningamar, þegar hún frá
svölum húss sins gerðist for-
söngvari i „Land mins föður”,
án þess að mannfjöldinn kæmi
henni til aðstoðar. Var þó heill
karlakór á staðnum og lúðra-
sveit lék undir. Ekki er að efast
um að viðstadda hefur að öllu
hjarta langað til að taka undir
með forsetaefninu. Islendings-
eðlið kom bara i veg fyrir það.
„Islendingseðlið”? Erum við þá
svona frábrugðnir öðrum mönn-
Hugleiðingar vegna
„Stundarinnar okkar” á jóladag
um, að við tjáum tilfinningar
okkar annað hvort með öskri
eða með þvi að æfa viðbrögðin
fyrirfram i' sópran, alt, tenór og
bassa?
Svör við þeirri spurningu ættu
að fást með þvi að rannsaka
hver þátttaka okkar hefur verið
i guðsþjónustusöng um
aldirnar.
3. og 4. Frá þvi að kristni
barst til Islands hefur verið
sungið á þvi kalda landi. 1589 er
fyrsta söngbókin prentuð og það.
með nótum. Einrödduö handa
„Jóni og Gunnu” til að syngja á
evangelisku gullaldarsálmana.
Það gerðu þau lika svikalaust
og vitandi eða óvitandi breyttu
þau lögunum og þannig urðu til
„gömlu lögin”. Almenningur
átti þá a.m.k. það erindi i kirkj-
una að syngja. Um listrænan
kórsöng var alls ekki að ræða og
engin þróun i þeirri grein fyrr
á Utsiðu Timans, að söfnuðurinn
hafi tekið þátt i söngnum i Nes-
kirkju. En hvernig mátti það
verða? Jú, það vill svo heppi-
lega til, að mynd fylgdi. Ef
menn skoða hana vel og einkum
hornið efst uppi til vinstri og
reyna að finna hvað „vantar” á
myndina, ættu þeir að verða
nokkru nær.
Fórnarlömbin
Á þessu máli er lika önnur
hlið. Hún er sú, að meirihluti
islenskra safnaða á allar sinar
helgustu minningar frá æsku og
uppvaxtarárum tengdar við
hlustun, en ekki eigin söng.
Þetta fólk vill eðlilega hafa
kirkjusöng eins og hann var
þegar það var að mótast og á
lika rétt á að eitthvert tillit sé
tekið til þess. Einhver Ur þess-
um hópi skrifaði harðort les-
sálmana og einföldustu liðina i
kiassiskum messusöng, en kór-
inn syngi það sem kórnum ber:
flóknari messuliöi, guðspjalls-
mótettur, stólvers, offertorium
(sálmurinn eftir prédikun), og
viðeigandi kórverk þegar söfn-
uður gengur til altaris. Af nógu
er að taka og er kórum það með
fengið miklu meira og verðugra
verkefni en flestir láta sér
nægja i dag. Venjum ekki enn
eina kynslóð af islenskum börn-
um við þessar tilraunir okkar til
þess að blanda saman kórsöng
og almenningssöng sem nú hafa
staðið i hundrað ár án þess að
takast með öðrum árangri en
þeim að drepa almenna sönginn
og eyðileggja sönginn hjá þeim
kórum sem verða að halda
„tónleika” á hverjum sunnu-
degi með 5 safnaðarsálma á
efnisskránni i lóðréttum skóla-
útsetningum þar sem varla sést
svo mikið sem vixlnóta.
" '
Helgileikur og jólasöngvar i Neskirkju. Timamynd GE.
en eftir miðja siðustu öld. Hér
vissu menn ekkert að fæðst
höfðu og dáið menn sem hétu
Bach, Mozart og Beethoven. Þvi
var litil von tíl þess að menn
vissu til hvers ætti að nota kóra,
þegar þeir loksins komu, ekki
frekar en Bretarnir vissu
hvernig átti að matbúa skyrið.
Það verður aldrei auðvelt að
stökkva mistakalaust yfir 400
ára þróunarsögu. Kórnum var
sem sé fengið það hlutverk að
syngja alla sálmana i messunni
i fjórum röddum. Þó að öllum
sem vilja séu nú orðnar ljósar
afleiðingarnar, get ég ekki stillt
mig um að vitna i endurminn-
ingar Kristins Guðlaugssonar
(Menn og minjar IX. 1960) Eftir
að hafa lýst kaupum á hljóðfæri,
stofnun kórs og smiði sönglofts i
Kaupangskirkju, árið 1879 segir
hann: „þeim sem tekið höfðu
þátt i kirkjusöngnum, var litið
gefið um nýbreytnina. Töldu
þeir, að vel hefði mátt una við
það sem var, fannst sinu starfi
nú lokið, vildu gjarna draga sig i
hlé”... Ekki þarf miklum getum
að þvl að leiða, hvort þeir sem
tóku þátt i almennum söng i
Kaupangskirkju hafi orðið jafn
tiðir gestir þar eftir sem áður.
Svo örlagarik og langvarandi
urðu áhrifin, að hundrað árum
siðar fáumst við ekki til að
syngja af sjálfsdáðum á fundum
og mannamótum.
Svo langvarandi, að á Þor-
láksmessu 1980 (hundraö árum
siðar),er skýrt frá þvisem frétt
endabref f siðdegisblaö eftir
áramótin 1978/79 vegna þess að
jóla- og áramótasálmamir og
þá ekki sist þjóðsöngurinn höfðu
verið sungir einraddaðir i dóm-
kirkjunni I Rvk. að þvi sinni.
Fáum dögum siðar var organ-
istínn rekinn og aftur tekinn upp
fjórraddaður kórsöngur. Astæð-
ur þessa fólks eru tilfinninga-
legar og gegn þeim þýðir litiö að
beita þeim óhrekjandi rökum,
að bassi getur ekki sungið
sópran. Þ.e., karlmaður getur
ekki sungið lagið með blönduð-
um kór nema út komi óskapnað-
ur (samstigar áttundir), og að
einskis er vert fyrir kór að æfa
listrænan flutning á lagi sem
allir tónleikagestir taka undir i,
hver með sinu nefi. En að koma
með svona rök til þeirra sem
hafa haldið þennan kirkjusöng
út.vanist honum og jafnvel iðk-
að hann, er eins og aö segja viö
manninn: konan þin er ljót. Ef
honum finnst hún falleg, þá er
hún falleg, hversu ljót sem hún
annars kann að vera.
Ályktunin er þvi sú að við eig-
um ekki að falla i sömu gryfjuna
með þvi að bylta öllu of snögg-
lega. Þar sem ástandiö ér verst,
verður að byggja almenna
söngþátttöku á unga fólkinu og
bömunum. Látum ógertað leita
að sökudólgum fyrir ástandinu,
enda e.t.v. eins gott fyrir mig
sjálfan.
Lokatakmarkið: Söfnuöurinn
syngi það sem söfnuöinum ber:
„Stundin
okkar”
á jóladag
Væntanlega hefur mestöll
yngsta kynslóðin orðið vitni að
þvi að allar tilraunir til að
blanda saman kórsöng og al-
mennum söng eru dauðadæmd-
ar, þegar hún horfði á „Stund-
ina okkar” á jóladag.
Þegar bömin tóku höndum
saman og héldu að nú ættu þau
að fara að syngja á meðan þau
gengju i' kring um jólatréð, var
þeim tilkynnt að nú kæmi kór og
einsöngvari og syngi nokkur
lög, en þau skyldu bara syngja
með samt. Börnin virtust kunna
lagið, „Nú er Gunna á nýju
skónum” og fóru að syngja, en
fljótlega urðu þau að hætta. Hér
var æfður kór að syngja og að
sjálfsögðu var lögunum þvi litil-
lega vikið við og þau færð i
ferskan búning, t.d. með breytt-
um hryn. En það var nóg til þess
að börnin gáfust upp. Svo kom
viðlagið og þá héldu börnin að
nú ættu þau að sjá um það og
reyndu enn á ný að komast inn i
sönginn, en allt fór á sömu leið.
Reyndar var alveg aðdáunar-
vert hvernig kórinn og þó eink-
um einsöngvarinn gátu haldið
sinu striki þrátt fyrir tilraunir
bamanna til þess aö syngja
með. Fljótlega mátti svo sjá
börnin ganga steinþegjandi f
kringum jólatréð og hlusta á
kórinn syngja fyrir sig öll lögin
sem þau kunnu svo vel.
„Ég á heima
á grátlandi”
Vissulega var þetta grátleg
sjón. Alveg jafn grátleg eins og
að sjá söfnuð i kirkju á jólum
sitja steinþegjandi og hlusta á
kórinn syngja „Heims um ból”
fyrir sig i fjómm röddum. En
fyrirböm er þetta aö sjálfsögðu
óeðli. Þau heföu tekið þvi með
þökkum ef þeim hefði verið gert
kleift að syngja með. En fyrir
sumt fullorðið fólk er þetta ekki
óeðli. Það rekur af höndum sér
organista sem leyfa sér að
lækka lög og láta forsöngvarana
syngja þau einrödduð svo allir
megi taka undir.
Ég hafði aldrei ætlað mér að
skrifa opinberlega um þessi
mál. Þróuner byrjuö i rétta átt
og timinn vinnur með henni.
Ragnar Björnsson vann gott
starf og Jón Stefánsson gerir
það enn. Dr. Hallgrimur Helga-
son ritar timamótagrein um
þetta efni i næsta Organista-
blaði og forseti Islands hefur
lýst þessu sem einu mesta á-
hugamáli sinu. En besti
stuðningsmaðurinn verður þó
vonandi ung, opin og ófeimin
kynslóð ef nátttröll af eldri kyn-
slóðinni „gripa ekki fyrir
munninn á henni” i kirkjum og
á jólatrésskemmtunum. En rit-
vélina greip ég vegna þess, aö
áhrifamáttur sjónvarpsins er
svo mikill, að haldi það upp-
teknum hætti, má allteins búast
við að allar jólatrésskemmtanir
næstu 100 árin verði á þann veg,
að Islensk börn gangi þeg jandi i
kringum jólatréð og hlusti á kór
syngja jólalögin fyrir sig — og
þyki bara gott og sjálfsagt að
þeim tima liðnum, enda miklu
betri flutningur heldur en aö
láta aumingja krakkana vera að
góla þetta sjálf og flest hálf lag-
laus hvort sem er!
ÍOOO ára
afmæli
kristniboðs
— 100 ára
afmæli
þagnarinnar
Ihundrað ár hafa Islendingar
þagað þegar þeir hafa átt aö
syngja. Byrjum ekki nýtt
hundrað ára timabil. Gefum
islensku þjóðinni þá afmælisgjöf
á þúsund ára afmæli kristniboðs
1981 að gera unglingum og öðr-
um sem það vilja, kleift að
syngja við guðsþjónustur. Þá
verða e.t.v. einhverjir til þess
að halda upp á þúsund ára af-
mæli kristnitökunnar.
Lokaorö
Við getum látið vatn og oliu i
sama ilátið, en þau blandast
aldrei saman, mynda aldrei
eina heild.
Sama er að segja um almenn-
an söng og kórsöng.
Söfnuður sem sameinast I
söngog syngur einum rómi, fær
safnaðartilf inningu og
einingartilfinningu.
Hver einstaklingur i hóp sem
þannigfer að, fær þá tilfinningu
að hann sé einn af hópnum og
fær samkenndartilfinningu
gagnvart hinum I hópnum.
Geturhugsast, að þróun siðustu
hundrað ára á Islandi i söng-
málum eigi einhvem þátt i þvi
hvernig komið er i flokka- og
þjóðmálum?
Glúmur Gylfason.