Tíminn - 15.11.1981, Blaðsíða 12

Tíminn - 15.11.1981, Blaðsíða 12
12___________ á bókamarkaði Sunnudagur 15. nóvember 1981 Moskvuborg gengur af göflunum „Meistarinn og Margaríta” eftir Mikháíl Búlgakof Mikhail Búigakof: Meistarinn og Margarita Ingibjörg Haraldsdóttir þýddi Arni Bergmann ritaöi formála Mái og menning 1981 ■ Það er heitur dagur i Moskvu og við Patriarkatjarnir er for- maður bókmenntasambandsins MASSOLIT, Mikhail Alexandro- vits Berlioz, að fræða ungt skáld, Ivan Nikolajevits Ponirjov sem skrifaði undir dulnefninu Bésdomni, á þvi að ekki einasta sé guðdómur Jesú Krists upp- spuni frá rótum, heldur hafi Jésus þessi aldrei verið til. Belioz er mælskur vel og á ekki i neinum erfiðleikum með að sannfæra skáldið. Þá ber að undarlegan mann — hann er klæddur á framandi hátt, hegðar sér dálitið undirfurðulega og annað auga hans er svart, hitt er grænt. Maðurinn gefur sig á tal við tvi- menningana, hefur mesta áhuga á umræðueíni þeirra en fullvissar þá um tilvist Jesú, i beinu fram- haldi af þvi: djöfulsins. Mennirnir álita hann skrýtinn og hreinlegageðveikan þegar kemur i ljós að hann telur sig hafa þekkt Pontius Pilatus persónulega og hafi nýlega snætt morgunverö með heimspekingnum Immanúel Kant sem er löngu dauður. Og ekki skánar ástandjð þegar ókunni maðurinn segir þeim bók- menntamönnum hvernig þeir muni að lyktum deyja. Ætti að vera þarflaust að taka fram að auðvitað hefur hann rétt fyrir sér. Risavaxinn köttur á afturfótum Það læðist fljótlega illur grunur að öllum þeim sem kynnast manni þessum sem kallar sig Woland, prófessor i svartagaldri. Hann hefur i fylgdarliði sinu risa- vaxinn kött sem gengur á aftur- löppunum og er hinn versti prakkari, einnig mjög svo hávax- inn mann i köflóttum buxum með skjálfandi rödd og virðist búa yfir óvenjulegum hæfileikum, sá þriðji er smávaxinn með eldrautt hár og vigtennur, þá er konan Hella sem hefur brennandi augu og gengur nakin, á það til aö fá rotflekki á ýturvaxinn likama sinn. 1 sameiningu setur þetta 'gallerí allt á annan endann i Moskvuborg, og íllur grunur fær fljótlega staðfestingu: Woland er enginn annar en Satan sjálíur, fylgdarmennirnir púkar hans. Hvað vill þetta lið til Moskvu þar sem allt heíur veriö með friði og spekt og enginn trúir á djöfla? Allt á annan endann, já. Stjopa Likhodéjef, forstjóri Fjölleika- hússins, finnur sig skyndilega staddan i Jalta, óraleið frá Moskvu, eftir að Woland og kumpánar hans höfðu ákveðið ao setjast að i ibúð hans — formaður hússtjórnar er handtekinneftir að rúblur sem hann tók við af Woland breyttust skyndilega i er- lendan gjaldeyri — yfirmenn Fjölleikahússins verða íyrir hinum verstu hryllingum en steininn tekur úr er Woland og félagar hans, hinn hávaxni Korovjef, kötturinn Behemot og nornin Hella halda sýningu á svartagaldri i Fjölleikahúsinu. Það rignir peningum, konum er boðið að hafa fataskipti og klæðast dýrindis skrautflikum sem birtast eins og út úr loftinu, hausinn er rifinn af leiðinlegum kynni en skellt á aftur að beiðni áhorfenda — eítir sýninguna breytast peningaseðlarnir i miða utan af kampavinsflöskum, svarta kettlinga eða þá spörfugla sem dansa íoxtrot, klæðin utan á konunum hverfa eins og dögg fyrir sólu. Fleira gerist: jakkaföt taka sér sæti við skrifborð og skrifa af látlausu kappi, starfslið á skrifstofu hefur upp kórsöng og getur með engu móti hætt, það fjölgar iskyggilega á geðveikra- hæli Doktors Stravinskis. Borgin er á góðri leið með að ganga af göflunum. Búlgakof Mikhail Búlgakof fæddist árið 1891, hann var af menntamanna- stétt en ákvað a ð ganga til liðs við byltinguna eftir að hún var orðin. Hannskrifaði um byltinguna leik- ritið „Dagar Túrbinfjölskyld- unnar”, sem mæltist ekki alltof vel fyrir, hann skrifaði lika hitt og þetta sem féll hinum nýju vald- höfum ekki svo mjög i geð: fljót- lega lenti hann i vandræðum við ritskoðara og rithöfundasam- bönd. Fá slík fyrirbæri enda eftir- minnilega á baukinn i skáldsög- unni „Meistarinn og Margarita” en að þvi verki vann Búlgakof siðustu æviár sin en hann lést árið 1940. Þá höfðu hreinsanir Stalins gengið yfir, hið rétta andlit skipu- lagsins komið i ljós og þrengdist hagur manna á borð við Búlgakof sem ekki gátu bundið andagift sina á klafa samkvæmt opinber- um stjórnskipunum. Úr þessu umhverfi er sprottin sú mikla saga sem hér er, góðu heilli, komin á islensku. Búlgakof notar Satan og hina kátu ára hans — öldungis forkostulega karaktera — til að gera upp sakir við það i hinu nýja sovéska skipulagi sem honum féll ekki við — ráðstjórn rithöfunda sambandanna og sauðtryggra gagnrýnenda, spill- ingu og mútuþægni embættis- manna, skrifstofuveldið sem si- fellt teygði anga sina viðar, yfir- völdin sem létu fólk hverfa spor- laust ef það var þeim ekki að skapi. Engum kemur á óvart er fólk tekur að hverfa af völdum Wolands og púkanna — i Moskvu eru menn sýnilega vanir óútskýr- anlegum mannshvörfum og fyllast i mesta lagi dálitlum ótta. Og vel að merkja: Woland og þeir ráðast ekki gegn neinum sem ekki á það skilið, þeir eru refsandi englar sem hegna og fletta ofan af „leigupennum, mútuþegum, róg- berum og forréttindahyski”. Hinir réttlátu eiga sér, óvænt, einskis ills von af hendi skrattans. Hinir réttlátu Þvi hinir réttlátu eru til: þar eru Meistarinnog Margarita fremst i flokki. Meistarinn er ekki fjarri þvi að túlka Búlgakof sjálfan, mannsem leggurfyrir sig ritstörf af sannfæringu en ekki flokksholl- ustu, lætur sig engu varða opin- ber skilaboð en leitar sannleik- ans. Hann tekur sér fyrir hendur að rita skáldsögu um Pontius Pilatus og hugleysi hans er hann lætur taka af lifi hinn fátæka farandpredikara, Jesúa Ha-- Notsri, vegna þess að hann segir að „sérhvert vald fæli i sér of- beldi gagnvart fólki, og að sá timi kæmi þegar engu valdi yrði beitt og engir keisarar yrðu til eða neitt annað yfirvald. Maðurinn mundi þá lifa i riki sannleika og réttlætis og engin þörf yrði á neinskonar valdi.” Boðskapur, sem auðvitað er jafnhættulegur á tima Stalins og Pontiusar Pilatusar, enda lendir Meistarinn i mestu vandræðum. Að lokum lendir hann á geðveikrahæli, ástkona hans Margarita er ekki mönnum sinnandi. Þar til Woland kemur i bæinn... Árni Bergmann ritar greinar- góðan formála að bókinni og er það vel. Hann segir meðal annars: „Búlgakof segir i þvi verki („Meistaranum og Margaritu”) pislarsöguna upp á nýtt. Hlutskipti Jesúa og Pilatusar i minni þjóðanna lætur hann sér verða visbendingu á von um réttlæti. Jesúa verður tákn og imynd þeirra manna sem eru trúir hugsjón sinni, sem sam- tiðarmönnum finnst of djörf eða háskaleg, og verða þeir að gjalda fy rir hana með lifi sinu — um leið og þeir tryggja málstað sinum langlifi. Pilatus verður hins vegar tákn þess hugleysis sem Búlgakof leggur sig fram um að lýsa verstan löst.” Og I enda bókar- innar er von um réttlæti... Þýðingin vönduð og lifandi Þessi saga er margslungin og verður ekki skýrð i stuttu máli. Hún gerist jafnt i Moskvu á fjórða áratugnum sem i Júdeu á tima Pilatusar — þar að auki er skir- skotað i allar áttir. Fást Goethes vitanlega nærtækur. Saga þessi getur orðið mönnum drjúgt um- hugsunarefni — um valdið, um réttlætið, um refsingu, en hún er um leið hin besta skemmtun. Hæðni og glaðhlakkaleg hefni- girni Búlgakofs nýtur sin einna best er púkar Wolands, og siðar allsnakin nornin Margarita á kústskafti, lúskra á fyrrnefndu forréttindahyski — þar i milli eru kaflar sem sýna að innsæi höf- undar i lif persóna sinna hefur ekki verið skorið við nögl. Sagan er bæði lög og orðmörg en fátt má þó missa sin. Það er sannlega gleðilegt að þessi merka bók — sem enn fæst ekki gefin út i upp- runalegri mynd i Sovétrikjunum — skuli vera komin hér út og ber að þakka öllum sem að þvi stóðu. Útgáfan er vönduð og heldur Mál og menning vonandi áfram á sömu braut. Um þýðingu Ingi- bjargar Haraldsdóttur úr rússnesku veit ég auðvitað ekki, veit hins vegar að islenskan á sögunni er bæði vönduð og lifandi, mætti segja mér að Ingibjörgu tækist að halda sig við andrúms- loftið i sögunni sem áreiðanlega hefur ekki verið neitt áhlaupa- verk. Það vita þeir sem til þekkja að fáar þjóðir hafa átt meiri og merkari sagnameistara en Rússar og alltof litið af dýr- gripum þeirra hefur séð dagsins ljós á islensku — hér er einn þeirra dýrgripa kominn, og sá ekki smár. Er sannarlega von- andi að islenskir lesendur kunni vel að meta þetta framtak. Illugi Jökulsson ■ Kötturinn Behemot, einn púki skrattans sem setur allt á annan end- ann i Moskvu. t ritdómi segir: „Saga þessi getur orftiö mönnum drjúgt umhugsunarefni en hún er um leift hin besta skemmtun.” Nútúni af sjónarhóli íramtíðar Vésteinn Lúftviksson. í Borginni okkar. Mál og menning 1981. ■ Smásögur Vésteins Lúðviks- sonar eiga sér stað i Borginni okkar á kostulegri tið. A bókar- kápu er ennfremur upplýst að þetta séu ævintýri. Maður getur gert sér i hugarlund að Borgin okkar sé einhvers konar Reykja- vik framtfðarinnar, eða öllu heldur Reykjavik nútimans af sjónarhóli framtiðarinnar. íbúarnir eru gott og réttsýnt fólk, eilftið stórir upp á sig, yfirborð Borgarinnar viröistbýsna sléttog fellt. öDu er komið fyrir á hinn haganlegasta hátt, ai kannski skiljanlegt að einstaklingnum finnist hann heldur smár gagn- vart kerfi og þjóðfélagi. Það eru hin smávægilegu vandamál Borgaranna sem Vésteinn lætur sig varða — kunnugleg vandamál kunnulegra persóna — útlendinga á hrakhólum sem hvergi færi inni, ljóðskálda sem enginn les og bitast um listamannalaun, leik- konu sem ekki kemst á svið, múrara með stórar hugsjónir, hassista og dulspekings, fráskildrar eiginkonu og fjár- vana. Veruleiki Borgarinnar ■ Vésteinn Luftvlksson.t ritdómi segir: „er á köflum ágætlega sniftugt”. okkar er i senn kynlegur og hversdagslegur, aðferð Vésteins er sú að segja frá hversdagsat- burðum með fjarstæðukenndum blæ ævintýra og framtíöar. Og ekki erhægt að þræta fyrirþað að Vésteinn hefur háðæskilegrifjar- lægð frá viðfangsefninu, vanda- málunum, nokkuð sem trauðla verður sagt um skáldsögur hans. Vésteinn kvaddi sér fyrst hljóðs með smásagnasafni — „Atta roddum úr pípulögn”, sem þótti gefa talsverð fyrirheit. Siðan hefurhann samið skáldsögur, eitt ágætísstofudrama „Stalin er ekki hér” og annað leikrit sem fór fyrir ofan garð og neðan, „Hemma”. Nú siðast samdi Vésteinn barnabók sem sóma- kærum gagnrýnenda þótti helstil bersögul. En nú er Vésteinn sum- sé snúinn aftur að smásögunni. Sögumar i Borginni okkar eru átta. Söguvettvangurinn, Bcrgin, tengir þær saman og við lok lestursins finnst manni að Vésteinn hafi lánast að bregða upp nokkuð heillegri mynd af Borginni, spegilheimi Reykja- vikur. Sögurnar eru flestar keim- tíkar að uppbyggingu, frásagnar- mátinn er rólyndislegur, hægur og bitandi, að mestu laus við hlut- tekningu — og ekki fráleitt að á köfhim sé hann svæfandi. Sumar sögurnar, t.d. útlendingur — um einhvers konar Gervasoni, og Minnkun megna engan veginn að halda athygli lesandans. Eru langdregnar og blátt áfram leiö- inlegar. Sjálfsagt vel meinandi, en út i hött og leiðinlegar. Sumar hugmyndir Vésteins eru ekki fráleitar, þótt útfærslan sé á tíðum helst til ómarkviss,um frá- skilda konu sem ætlar að þéna fé á lausnara sem frelsar fólk frá tilgangsleysinu, um hvatablettinn i bankagrunninum þar sem fólk færfullnægju sinna langana. Þær eru einnig nokkuð glprnar sögurnar um snjóbörnin, sem fæðast þegar hugur fylgir ekki máli við getnaðinn, og um Unu hina góðu, sem er svo liknsöm að sjúklingar missa alla von og sætta sig við dauðann. En það er eins og skorti ein- hvernveginn neista i smásögur VésteinsLúðvikssonar, getu til að koma hlutunum á framfæri á stuttan og hnitmiðaðan hátt eins og hlýtur að liggja i eðli smásöguformsins. Ég gagnrýndi Þórarin' Eldjárn fyrir að ofhlaða smásögur si'nar idmni, að al- vöruþungi hans reyndi helsttil mikið á þolrif lesandans. Efnið hefur margt til sins ágætis, er á köflum ágætlega sniðugt, en Vésteinn teygir lopann um of og stundum út á brautir þar sem erfitt er að fylgja honum eftir. EgiIlHeigason Meinleg prentvilla ■ Um sibustu helgi slæddist meinleg prentvilla á óskiljan- legan hátt inn i lofsamlegan rit- dóm Egils Helgasonar um nýja skáldsögu Einars Kárasonar — „Þetta eru asnar Guðjón”. Þar átti að standa: „Hverjir eru asnarnir Guðjón? Jú, það eru sjómenn, yfir- kennarar, foreldrar, háskóla- nemar, verkalýðshetjur, nýgift hjón, útgeröarmenn, lögreglan — og i raun flestir sem tali taka, enda kannski engir upplagftari asnar i bók sem er skrifuð I staö liðlega tvitugs pilts sem finnst að umhverfið sé að byrgja sig inni, svipta sig frelsi.” Það varsumsé orðiðupplagöari sem þarna stóð i frumstigi I stað miðstigs þannig að merkingin hreinlega snerist við.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.