Tíminn - 15.11.1981, Blaðsíða 10

Sunnudagur 15. nóvember 1981
10____________
á bókamarkaði 1
TB
RLOOMSBURY
U;().\ HDE-L
«í ihc rank' - Afifrf Afútlm
Tom Dardis: Keaton, The
Man Who Wouldn’t Lie Down.
Penguin 1980.
Á siöustu kvikmyndahátiö
fengu Islendingar nasasjón af
ævistarfi Busters Keaton og
þótti vist flestum harla gott.
Frægö Keatons byggist eink-
um á fjölmörgum kvikmynd-
um sem hann geröi á 3ja ára-
tugnum — t.d. „The General”
„Cops”, og „Steamboat Bill”.
Hann var maöurinn meö
steinrunna og dapra andlitiö
og sá eini sem gat veitt meist-
ara Chaplin nokkra sam-
keppni á sviöi þöglu kómedi-
unnar — i list þeirra beggja
var lika heldur grunnt á alvör-
una. Buster var siöan flestum
gleymdur lengi vel, en siöan
1960 hefur áhugi á myndum
hans fariö sivaxandi, bæöi hjá
fræö’inönnum og almenningi.
Heldur mislukkaö einkalif
Keatons er mjög i deiglunni
hér i ævisögunni — erfiö
bernska i fjölleikahiisum,
næstum sjúkleg feimni, mis-
heppnuö hjónabönd og barátta
viö alvarlegan alkóhólisma.
Viö sögu koma ýmsar stjörnur
kvikmyndanna aftan úr forn-
eskju —sjálfur Chaplin.Mary
Pickford, Valentino,
Marx-bræöurnir. Bókin er
meö fjölda ljósmynda og hin
forvitnilegasta aflestrar.
Peter Schaffer: Amadeus.
Penguin 1981.
Schaffer þessi — höfundur
„The Royal Hunt of the Sun”,
og „Equus” — sló heldur betur
i gegn meö „Amadeusi”, leik-
riti sinu um Mozart eöa öllu
heldur keppinaut Mozarts,
miölungstónskáldiö Antonio
Salieri sem naut hylli viö hirö
Jósefs no. 2, Austurrikiskeis-
ara, en er nú öllum gleymdur
sem betur fer. Salieri vill hylla
Guö i tónsmiöum sinum og
fyllist hatri þegar hann kemst
aö raun um aö Guö fær útrás i
gegnum himpgimpiö Mozart.
Salieri segir Guöi striö á hend-
ur og vfgvöllur þeirra er
Mozart.
Býsna haganlega gert
leikrit, framhjá þvi veröur
ekki horft, en hefur þó hvort
tveggja veriö lofsungiö og
hrópaö niöur I Englandi. Leik-
ritiö veröur sem kunnugt er
sett upp i Þjóöleikhúsinu eftir
áramót, hér geta menn kynnt
sér þaö fyrirfram I aögengi-
legum búningi.
Leon Edel: Bloomsbury, A
House of Lions, Penguin 1981.
Höfundurinn vill telja til
Bloomsbury-hópsins þau —
hagfræöimginnMaynard Keyn-
es, hjónin Leonard og Virginiu
Woolf, útgefendur og rithöf-
unda, ævisöguritarann Lytton
Strachey, gagnrýnendurna
Clive Bell og Desmond Mac
Carthyog þrjá málara, Roger
Fry, Vanessu Bell og Duncan
Grant, sem öll höföu mikil
áhrif ánýsköpun málaralistari
Bretlandi. Aörir þekktir voru
svo bendlaöir viö hópinn —
D.H. Lawrence, E.M. Forster.
Þessi hópur menningarljóna
og samkvæmis — var
kenndur viö hiö viröulega
Bloomsbury-hverfi i London
og var bundinn böndum vin-
áttu, gagnkvæmrar sam-
keppni og keimlikra skoöana á
listum, menningu og stjórn-
málum. Veldisskeið hans i
breskri menningu stóö einkum
á millistriösárunum. Leon
Edel er þekktur fyrir geysi-
mikla ævisögu rithöfundarins
Henry James, þótt meira en
nóg hafi veriö skrifaö um
Bloomsbury-hópinn, hefur
honum lánast að skrifa af-
skaplega fallega og skemmti-
lega bók, þar sem sjálfstæöir
kaflar mynda heillega heild.
tmrni
INROMANS
EMMA.NUKLLE ROV LADURIK
)I*1>S IPRISING AT ROMAKS
1S79-LS80
Emmanuel Le Roy Ladurie:
Carnival in Romans. Penguin
1981.
Nýveriö fjölluöum viö hér
á siöunni um „Motaillou”, bók
eftir þennan sama Le Roy La-
durie um daglegt lif i
smáþorpi í Suður-Frakklandi
á 15du öld. Þar notaöi hann
frumheildir frá tima rann-
sóknarréttarins til að hnýsast
i einkalif löngu liöins tima.
Hér er Ladurie enn viö sama
heygaröshorniö — þaö sem
kalla mætti „mikró-sagn-
fræöi” — aö vinna upp úr sam-
timaheimildum smásmugu-
lega mynd af löngu gengnum
tima og staö. Og likt og I
„Montaillou” er útkoman
ótrúlega forvitnileg og spenn-
andi. Romans var smábær
suöur af Lyon, þar var á
hverju ári haldin kjötkveöju-
hátið I febrúar. 1580 var hún
öllu litrikari og fjörugri en
nokkru sinni fyrr eöa siöar.
Smáborgarar og iönaöarmenn
i héraöinu voru I uppreisnar-
hug, einkum vegna ofsköttun-
ar, og á hátiöinni notuöu
valdsmenn tækifæriö til aö
koma þeim aö óvörum —
gleöskapurinn litaöist blóöi.
Or efniviö sinum gerir La-
durie frámunalega læsilegan
texta, bækur hans eru nánast
eins og tfmavélar.
KTBt
SHflFFER
„Þetta fór ein-
hvern veginn svona”
— „í sama klefa” eftir Jakobínu Sigurðardóttur
Jakobina Sigurðardóttir:
i sam a kiefa
Mál og menning 1981
■ Bókin hefst á komplexum rit-
höfundar — siöan vænkast hag-
urinn. Rithöfundurinn puöar viö
aö skrifa Góöa Bók (undarlegt
hversu rithöfundar eru aö verða
rithöfundum hugstæöir), hún
hefur fengiö stóran vbcil hjá Rik-
inu, það er að segja hjá lesara
sinum, og afsakar þvers og kruss
aö hafa ekki tekist ætlunarvérkið.
1 staöinn verður til önnur bók.
Rithöfundurinn heyrir i útvarpinu
auglýst andlát konu nokkurrar,
Salómear Kjartansdóttur, og þaö
rifjast upp fyrir henni aö þrjátiu
árum fyrr hafi hún lent i sama
klefa og Salóme þessi á strand-
ferðaskipinu Esjunni — á leiöinni
suöur. „Og ég skil ekki hvers
vegna hún hefir ásótt mig ööru-
hvoru i öll þessi ár.”
Lesara verður það að visu
mæta vel ljóst, er liöur á bókina.
Salóme er hæglát kona með af-
brigðum, „þrælkunarleg og sat
dálitiö hokin i heröum”, lifiö
hefur leikið hana iila, en hún kann
ekki aö bera vandamál sin á torg
— gerir sér varla grein fyrir þvi
sem betur hefði mátt fara, tekur
flestum hlut með stöku jafnaðar-
geði. örlögin. Eða þannig ályktar
lesari aö sé raunin. Þarna — „i
sama klefa” — lúkast skyndilega
upp vendilega læstar sálarhirslur
Salómear Kjartansdóttur, hún fer
aö tala viö þessa ókunnugu konu
sem siöar veröur rithöfundurinn
vixlumhrjáöi, þaö halda henni
engin’ bönd. Það þótt rithöfund-
inum tilvonandi sé meinilla viö að
hlýöa á sögu hennar, vilji fá að
vera i friöi og hafi litinn áhuga.
Salöme hefur dulið innan i sér allt
það sem fyrir hana hefur komiö á
langri leiö, nú vill hún fá aö segja
ævisögu sina.
Hún er húsfreyja aö Hamri, af-
skekktu smábýli i Suðurfjöröum,
er nú á leið suöur vegna kvilla i
móðurlifi. Hún hafði komiö að
Hamri ung og hraust kaupakona,
vinkona hennar Ebba var á næsta
bæ. Þær ætluðu suöur aftur um
haustiö en reyndin varö að Ebba
fór ein. Salóme hitti þarna mann-
inn sinn og varð eftir. „Þetta fór
einhvernveginn svona,” segir
hún. Þó saga hennar sé saga si-
felldra vonbrigða, erfiöleika og
þrældóms, þá tekur hún þvi sem
eölilegum hlut. Þaö er ekki
á henni beiskju aö heyra.
Ást í meinum
Hún varð ófrisk, trúlofaðist
bóndasyninum, örlög hennar voru
ráðin. Þaö var ekki, aö séö
verður, um neina ást aö ræða
millihennar og mannsins hennar,
wþetta fór bara svona”. Enþarna
i skipinu talar hún um ástina af
þvi hún varö siðar ástfangin — af
yngri bróöur mannsins sins.
Klassi'sk ást i meinum og Salóme
lét undan henni og lifði i henni.
„Hamn var svo góður og svo hlýr
og — allt öðruvfsi en aörir. Og ég
vissi ekki heldur þá hvernig hann
haföi hugsað um mig — og að
hann sá þaö, sem aðrir sáu ekki.”
Þetta siöasta er mikilvægt, bróð-
irinn sá það sem aörir sáu ekki.
Salóme segir ekki hvaö ,,þaö”
var, likastil ekkiannaöen mann-
eskjan Salóme... Harla venjuleg
aö sönnu, en manneskja samt, að
þvf viröast aörir á bænum litt
hafa leittt hugann.
1 harðri lifsbaráttu Hamars, i
hefðbundnu, rigföstu, samfélagi
sveitarinnar — Islands — var
ástin uggvekjandi. Synd ef hún
skaut upp kollinum mflli annarra
en báru giftingarhringi eða hugð-
ust gera það. Salóme varö hrædd,
ofsahrædd — hún var viss um að
refsingin léti ekki á sér standa.
Og refsingin lét heldur ekki á sér
standa,eða þannig var það túlkað
I huga konunnar þegar hún átti
fávita fyrir son og ástmaðurinn
fórst sjódauða. Eftir þaö sætti
hún sig við hlutskipti sitt
skilyrðislaust.
Kjaftur hæfir skel
Skyldi Salóme Kjartansdóttir
vera táknmynd yfir hina islensku
konu frá örófi alda — er hún ekki
kúguð, niöurdrepin og bæld? Að
vi'su tekur hún ekki eftir þvi sjálf,
það fer stundum i taugarnar á
lesara hvaö hún er mikil gufa.
Förunautur hennar i klefanum er
sjálfstæðari vera, þaö fer lika I
H Jakobina Siguröardóttir. t rit-
dómi segir: „Dálltii perla, þessi
bók”
taugarnar á henni hvað Salóme er
litil fyrir mann aö sjá. Henni
finnst þessi beygða manneskja
hreint og beint leiðinleg — samt
losnar hún ekki viö hana úr huga
sér, ekki óliklegt að eins fari fyrir
mörgum lesara. Þar koma til
sögunnar hin listrænu tök
Jakobinu Siguröardóttur á efni
sinu.
Það er liklega hárrétt sem
glögg stúlka sagöi: Þessa bók les
maður með svipuðu hugarfari og
rithöfundurinn hlustar á Salóme
Kjartansdóttur. Þrátt fyrir stór-
orð innskot sögumanns og for-
dæmingar hans á afstöðu og lifs-
víóhorfi Salómear er tónn sög-
unnar næstum undarlega lágur —
hæfir kjaftur skel, mætti segja!
Og skemst frá að segja hæfir
þessi aöferð bæöi Jakobinu og
Salóme öldungis frábærlega — að
undanskildum fyrstu blaðsiðum
bókarinnar, sem mér finnst vera
afar tilgeröarlegar, er „1 sama
klefa” mjög fallega skrifuð bók,
næstum eins og p-ósaljóð á
köflum. Það má njóta þessa texta
i sjálfu sér — alveg burtséð frá
innihaldi sögunnar um Salóme.
Sem lætur liklega fáa ósnerta,
eins og áöur var drepið á.
Dálitil perla, þessi bók.
Illugi Jökulsson
skrifar um bókmenntir
Skýrar smámyndir
— „Ljóð” Vilborgar Dagbjartsdóttur
Vilborg Dagbjartsdóttir:
Ljóö
Mál og mennig 1981.
■ Hér eru samankomin i einni
bók ljóö úr þremur fyrri bókum
Vilborgar Dagbjartsdóttur —
„Laufin á trjánum” sem útkom
1960. „Dvergliljur” sem Utkom
1968, og „Kyndiimessu” sem kom
út áriö 1971, auk þess er hér aö
finna þýdd ljóö og ljóö sem birst
hafa I blöðum og timaritum á
árunum 1971 til 1981. Fyrirtaks
útgáfa þá fyrir þá sem vilja
kynna sér ljóölist Vilborgar, en
hún hefur, viö nána aögát, margt
til málanna að leggja.
Ljóö Vilborgar vilja umfram
alit vera falleg en einnig vekja til
umhugsunar. Ljóöin eru flest
smágerö, firnavönduö og hagan-
leg, þar sem henni tdist best upp
dregur hún upp skýrar
smámyndir sem eiga það til aö
festast Ihuga lesara. Náttúran er
henni hugleikin stundum, annars
samskipti fólks, pólitik, staöa
konunnar jafnvel og þar fram
eftir götunum. Eftir þvi sem á
liöursýnist mér ljóöhennar veröa
markvissari og myndirnar
(ýuggari — meöal þeirra ljóða
sem hún hefur birt i blöðum og
timaritum undanfarinn áratug
eru nokkur þar sem hún gerir
greinilega ýmsar tilraunir með
form og heppnast vel. Japönsk
bragform skjóta meöal annars
upp kollinum og reynast hæfa Vil-
borgu prýðiiega.
Vilborg boðar frið milli manna
en jafnframt réttlæti og jöfnuð,
hún ákallar feguröina en dregur
dul yfir það sem smánar þá
fegurö, hún hefur húmœ- i Ijóöum
sinumen erstundum fullreiöi eöa
beiskju, ljóðin eru kannski bæði
ljúf og blið en tilfinningarnar eru
stórar. Og hún hefur gott vald á
orðum.
Hiö eina sem ég hef viö þessa
bók aö athuga er kápumyndin.
Vilborg er vissulega skáld
feguröarog blóma en hún er ekki
væmin — eins og blómamyndin á
kápu.
Vilborg Dagbjartsdóttir. I rit
dómisegir: „Ljóö Vilborgar vilja
umfram allt vera f alleg en einnig
vekja tfl umhugsunar”
Illugi Jökulsson skrifar um bók-
menntir.