Tíminn - 29.11.1981, Qupperneq 10

10
mmm
Sunnudagur 29. nóvember 1981
■ Herleiddir Armenar leiddir til slátrunar af Tyrkjum. Myndirnar eruóskýrar, enda teknar snemma á
öldinni viö óhagstæö skilyröi.
Frelsisbarátta
Armena
— eftir Robert Mazmanian, útlægan Armeniubúa
■ Armcnsk „herdeild”. Tyrkir kvöddu Armena I herinn en þaö var blekking ein, til þess aö smala
Armenum saman svo auöveldara yröi aö útrýma þeim.
■ Armenia er eitt elsta og sögu-
frægasta landið i Mið-Austurlönd-
um. Þaö náði allt frá strönd
Svartahafsinnins til Kaspiahafs-
ins og suður til Miðjarðarhafs, og
Armenar höfðu búið þar frá ó-
munatið. Þeir eru indó-evrópskir
og eru ein elsta þjóðin og ága sér
einna elstu menningu i Mið-Aust-
urlöndum. Listaverk þeirra en
allmörg þeirra hafa staðist tim-
ans tönn, bera vitni um snjallt
handbragð hinnar sérstaklega
rikulegu menningu fortiðarinnar.
Saga landsins getur um löng
timabil þjóðlegrar staðfestu og
sjálfstæöi sem oft var rofið vegna
erlendra yfirráða og undirokun-
ar. Þó að ibúarnir þyrftu æði oft
að þola velheppnaðar innrásir ó-
vinaherja, tókst þeim siðar-
nefndu hvorki að hefta hina skap-
andi andagift þeirra né trufla
framlag þeirra til heimsmenn-
ingarinnar.
Eftir fall hins sjálfstæða arm-
enska konungsrikis, og styrjaldar
milli Tyrkja og Persa, Rússa og
Persa, Rússa og Tyrkja, var
Armenia innlimuð i annars vegar
Tyrkland og hins vegar i RUss-
land. Armenar lifðu ekkert svo
slæmu li'fieftiraðRUssar yfirtóku
land þeirra sem heitir nú Soviet
Armenia. Þeim leyfðist að halda
áfram að vera Armenar og tala
sitt eigið tungumál, armensku,
sem er indó-evrópskt mál. Einnig
héldu þeir kirkjum sinum og trú
sinni. Svo er enn þann dag i' dag,
Armenar hafa haldið menningu
sinni og halda áfram að vera
Armenar, þóttþeir þurfi að gegna
vissum skyldum við Rússa. T.d.
erskyldai'armenskum skólum að
læra rUssnesku og einnig annað
smávægilegt. En aðra sögu er að
segja um þann hluta Armeniu
sem lenti i höndum Tyrkja. Arm-
enar sem þar bjuggu áttu um
sárt að binda. Þeir áttu erfitt um
vik að lifa eðliiegu lifi, þeir þurftu
að taka upp tyrknesk nöfn og voru
beinli'nis neyddir til að vera Tyrk-
ir. Og skólarnir voru ekki lengur
armenskir, heldur var tekið upp
tyrkneskt fyrirkomulag. Allir
urðu að lúta múhameðstrU án
undantekningar, og kirkjur
þeirra voru gerðar að moskum.
En það skal tekið fram að Armen-
ar eru Ortodox (rétttrúaðir) og
tóku krisna trU árið 301.
Þessi afskipti Tyrkja af Arm-
enum skapaði mikið vandamál og
vaktimikla reiði Armena og hjá
þeim vaknaöi stór spurning.
Spurning til allra. Spurningin um
Armeniu. Hvað verður um okkur
og land okkar? Hvenær verður
mál okkar tekið fyrir hjá alþjóð-
legum dómstólum?
Strið milli Armena og
Tvrkja
Strið milli Armena og Tyrkja
byrjaði snemma á 19. öld, er þeir
fyrrnefndu þurftu ávallt að berj-
ast til að halda sjálfstæði sinu og
þeirsiðarnefndu reyndu að leggja
undir sig alla Litlu Asiu. Tyrkir
eiga uppruna sinn að rekja til
Mongóliu. Þeir hófu bUferlaflutn-
inga I von um að komast á heitari
slóöir, til Miðjarðarhafsins. Þeir
fóru þúundum saman, ef ekki
milljónum og nefndu sig Tyrkja,
eftir foringja sinum Ataturk.
Þeir höfðu náö bólfestu i Mið
Austurlöndum á 14. öld með þvi
að hertaka mörg lönd og drepa
milljónirmanna. Það fólk sem lét
lifið af völdum Tyrkja fyrirfinnst
ekki i' dag né menning þeirra,
hvorki á þeim slóöum er Tyrkir
fóru um né annars staðar.
Byzantia var annaö stærsta
landið i Litlu Asiu, en þvi miður
eru fbúar landsins ekki lengur á
meðal vor, svo mikið ágætis fólk
sem átti margar frægar söguper-
sónur. Hluti af öðrum þjóðum,
svo sem Armenar, sem búa langt
frá hertekna föðurlandinu, voru
lang erfiðastir viðureignar fyrir
Tyrki. Þvi ekki tókst þeim að Ut-
rýma þeim að fullu, enda voru
(og eru) Armenar samhentir
mjög. Þeir börðust heiftarlega til
að halda sjálfstæöi sínu og landi
sem olli Tyrkjum miklum erfið-
leikum en þeir voru ekki lengi aö
finna lausn. Lausnin var sú að út-
rýma öllum Armenum. Eða eins
og tyrkneski rithöfundurinn
Mustafa Nedim oröar þaö i bók
sinni, (The Inner Fact of the
Turkish Revolution, pub. AUepo,
Syria) að öllum Armenum skuli
Utrýmtaf þessari jörö. Þar segir
hann frá leynifundi Tyrkja þ. 18.
feb. 1915 : ,,Við verðum að berjast
mun heiftúölegar en við gerðum i
Adana 1909, og rífa Armena al-
gjörlega frá rótum sinum. Við
megum ekki skilja neinn eftir á
lifi i þvi' landi. Við verðum að
binda endiáalltsem tengistnafn-
inu Armenia. Við eigum þegar i
striöi við þá og er það gullið tæki-
færi. Við búumst ekki viö neinni
málamiðlun stórveldanna enda á
ekki og mun ekki heyrast til
harmkvæla þeirra né neitt að
fréttast um atburöina. En ef svo
skyldi fara, yrði það hvort sem er
of seint til að eitthvaö yrði gert í
málinu enda væru allir dauðir.”
Ein og hálf milljón drep-
in
Þessi leynifundur var sem sagt
haldinn þann 18. feb. 1915 og verk-
ið unnið þann 24. aprflsama ár.
Þann dag voruein og hálf milljón
Armena drepnir að meötöldum
börnum, konum og gamalmenn-
um. Á sama tima börðust um 250
þús. armenskir hermenn sem
sjalfboðaliðar viö hlið Rússa og
voru sem sagt fjarri heimaslóð-
um og veittist Tyrkjum þvi ekki
svo ýkja erfitt að koma saklausu
fólki og óafvitandi fyrir kattar-
nef, á svo ógeðslegan hátt sem
raun ber vitni. Sumir voru
brenndir á báli, börn voru skotin
fyriraugunum á foreldrunum eða
þau flutt til annars lands, hálf-
nakin yfir auðnir án matar og
drykkjarvatns. A þennan hátt var
eins og áður segir, ein og hálf
milljón Armena drepnir. öðrum
var bjargað af Rússum eða þeir
sjálfir börðust hetjulega gegn
Tyrkjunum og björguðu þannig
sjálfum sérfrá dauða sem öðrum
er þeir gátu komið til hjálpar.
Eftir þessa viðureign náðu Tyrkir
stórum hluta Armeniu og siðast
háðu þeir strið við Armena árið
1920. Sá hluti sem Tyrkir náðu
ekki lenti undir yfirráðum Rússa
eins og áður segir.
Þegar hér er komið við sögu er
striðinu lokið af Tyrkja hálfu en
ekki af hálfu Armena. Þeim varð
ekki útrýmt, og verður varla héð-
anaf enda eru um sex millj. Arm-
ena búsettir Ut um allan heim.
Þeir eru „sama” fólkið og byggði
hina fornu Armeniu og hafa sömu
lifsvenjur. Hjá þeim rikir sterk
þjóðerniskennd og þeir standa
saman og þeir gleyma aldrei
skyldum sinum gagnvart föður-
landinu og móðurmálinu. Þeir
styrkja armenska skóla, félaga-
samtök og kirkjur sem fyrirfinn-
ast viða og styrkja að auki arm-
enska heri sjálfboðaliða. Og þeir
munu aldrei gefa Tyrkjum tæki-
færi fyrirætlana sinna á útrým-
ingu. Þeir munu berjast fyrir
nafni sinu, halda á lofti sögu feðra
sinna og einhvern tima frelsa föð-
urlandið úr höndum útlending-
anna.
Málstaður Armena vek-
ur athygli
1 löndum svo sem Frakklandi
og Bandarikjunum vekur þetta ó-
réttlæti gagnvart Armenum at-
hygli. ,,Við erum að missa þolin-
mæðina, þeim (þ.e. Armenum)
mun verða svarað á viðeigandi
hátt”, sagði hershöfðinginn Ken-
an Evran eftirað armenskur her-
foringi hafði skotið tyrkneskan
diplómat f Genf þ. 9. júní í ár i
hefndarskyni eftir að Tyrkir
höfðu komið fyrir þrem sprengj-
um áeinni viku (28.maitil 5. júni
’81) i armenskri menningarmið-
stöð og tveim kirkjum i Paris.
Tyrkneskur uppreisnarher mú-
hameðstrúarmanna sagðist bera
ábyrgð á sprengingunum. En
armensku samtökin voru fljót að
leiðrétta bamaleg orð Kenan
Evran. Samtök i Los Angeles,
Kalifornfu ogSan Franciscofóru i
mótmælagöngur og kröfðust þess
að menningarsýningu sem tyrkn-
eska rikisstjórnin vildi setja upp i
tilefni af 100 ára afmæli Kamal
Ataturk, tyrkneskum uppreisnar-
manni gegn Armenum. I Paris
fóru um 20.000 manns i mótmæla-
göngu og 2.000 i Marseille gegn
sprengjuárásum Tyrkja i Paris.
Og mótmælafundur var haldinn
fyrir framan tyrkneska konsúlat-
ið i Lyon.
Þegar armenskur terroristi
beinir skotvopni sinu að „sekum”
Tyrkja sem hefur undirbúið út-
rýmingu Armena, hefur hann
samt sem áður hugmyndafræði-
lega og siðferðilega ástæðu að
baki sem rökstyður hann sem
terrorista. Sama máli gegnir um
uppreisnarmenn eins og Pale-
stfnumenn, Ira og Baska sem
berjast við óvini sina. I þeirra til-
feDi á terrorismi rétt á sér. En
það tekur Ut yfir allan þjófabálk
þegar Tyrki reynir að drepa
páfann án nokkurrar pólitiskrar
eöa hugmyndafræðilegrar á-
stæðu. Þaö getur ekki kallast
terrorismi heldur einfaldlega
glæpur unninn með köldu blóöi.
Nú hefur hafist ný þróun i arm-
enskri sögu til verndar mannrétt-
indum á öllum sviðum, þ.e. al-
þjóðlegum, pólitiskum, menning-
ar- og þjóðlegum.
60 ára bið i von um Urlausn
virðist nú i sjónmáli. Armenar
voru til mörg þúsund árum f. Kr.
og munu lifa. Og þeir vonast til að
endurheimta föðurland sitt innan
tiðar.
Robert Mazmanian