Tíminn - 17.12.1981, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 17. desember 1981
9
eítir. Fáir munu enn vera svo
blindirað segja: Það áógert. Þvi
segi ég: Það er ógert að fella
mína málkennd að þessu af-
skræmi þó að ég heyri það eða
sjái flesta daga.
A bls. 101 er talað um að „sýna
þeim i fulla hnefana”.
A bls. 140 segir. „Ég þrái að
sofna”. Þar mun vera algengara
mál að tala um að langa, þó að
þráog löngun séu skyld hugtök. A
bls. 184 segir: „heldur náði i dag-
bókina sina upp i herbergið sitt”.
Hér er önnur tizkuvillan. Hann
sótti dagbókina upp i herbergið,
náði ihana þaðan en ekki þangað.
Það er leiðinlegt að sjá svona
fyrirbæri i sögu sem verðskuldar
að vera lesin og er vel þýdd að
flestu leyti. Þvi er nú orðum eytt
að þessu.
Astrid Lindgren.
Madditt og Beta
Sigrún Árnadóttir þýddi.
Mál og menning
Þetta er framhaldssaga um
Madditt litlu. Hér segirfrá hvers-
dagslegum börnum. Madditt og
félagar hennar eru krakkar eins
og við þekkjum, góð börn með á-
kveðnar réttlætishugmyndir,
skemmtilega hispurslaus og ein-
læg en ofurseldýmiskonarbarna-
brekum, vilja njóta lystisemd-
anna strax og hafa takmarkaöa
fyrirhyggju og skapstillingu. Hafi
menn á annað borð gaman af
börnum munu þeir njóta þessarar
sögu. En hér segir lika frá
fullorðnu fólki, enda þóttokkur sé
sýnt að það er ekki allt vaxið frá
barnaskapnum til fulls. Kannske
er ekki verra að sjá það.
Ástrid Lindgren
Ronja ræningjadóttir.
Þorleifur Hauksson
þýddi.
Mál og menning.
Astrid Lindgren er övenjulega
fjölhæfur höfundur. Jafnframt
þvi sem hún skrifar fullkomnar
raunsæissögur eins og um
Madditt litlu hefur hún skapað
persónur eins og Linu langsokk og
Emil i Kattholti sem bæði heyra
til hinum sama heimi raunveru-
leikans. En svo hefur hún skrifað
sögureins og Bróðir minn ljóns-
hjarta og Elsku Mitó minn sem
bornar eru uppi af heimspeki og
guðfræðilegri dulhyggju, og hún
er jafnvig á þeim sviðum.
Hér kemur hún með ævintýra-
bók þar sem skógarnornir sitja
um lif manna og gráálfur og
hassálfur ganga ljósum logum.
Þetta er sagan um það þegar
kærleikar takast með börnum
fjandsamlegra flokka og þegar
börnin neita að fylgja dæmi feðr-
anna og lifa á ofbeldi, ránum og
forréttindum. Hvar slik saga á
sér rúm í timanum vitum við
ekki. Heyrir hún til fortið eða
framtið? Skiptir ekki máli, ef
samtiðin skilur hana.
Þessi saga ber einkenni höf-
undar sins og verður sjálfsagt
vinsæl, en engu skal spáð um það
hvar henni verður skipað i röð
meðal verka hennar, enda verður
það sjálfsagt misjafnt.
Það er auðvitað dirfska að
finna að þýðingu án þess að
þekkja söguna á frummálinu.
Yfirleitt finnst mér þýðingii) góð
og málfar falla vel að óhefluðu
ræningjalífi. En ég efa að nafnið
Helvitisgjá sé rétt, þó að ég efi
Tvö sönglagahefti
■ Fyrir rúmum 20 árum fór ég
viða um Suðvesturland sem land-
mælingamaður, og kom þá við á
mörgum bæjum. Mér þótti at-
hyglisvert, hve viða var hljóðfæri
á bæjunum, einkum orgel, en var
hins vegar iðulega sagt, að enginn
kynni að spila á það — þvi hefði
verið hætt þegar útvarpið kom.
Ekki dó þó heimilistónlist alveg
út, þrátt fyrir útvarp og glym-
skratta, og nú mun hún vera i
sókn á nýjan leik fyrir tilstilli
laga um tónlistarskóla, sem und-
irbúin voru og samþykkt i
menntamálaráðherratið þeirra
Magnúsar Torfa og Vilhjálms
Hjálmarssonar. Þessa atburði
má sjá endurspeglast i nótnaút-
gáfu hér á landi: fyrrum voru tið-
um gefin út sönglagahefti eða
lagasöfn, eins og „Fjárlögin” og
einstök hefti eftir ýmis tónskáld.
Söngvasafn Kaldalóns var gefið
út 1946 ljósprentað, „Nýtt
söngvasafn handa skólum og
heimilum” kom út 1949 (prentað i
Kbh.), Almenna bókafélagið gaf
út „Islensk þjóðlög” árið 1960, en
almennt var mjög litið um þessa
útgáfu eftir strið.
En nú virðist sem sagt vera að
rofa til aftur og það til marks, að
nú fyrir jólin koma út a.m.k. tvö
hefti, annað handritað og offset-
prentað eftir Atla Heimi Sveins-
son, hitt vélritað með nýrri vél,
valið og útgefið af Jóni Kristni
Cortes. Mun sú nýja tækni, nótna-
vélritun og offsetprentun, von-
andi veröa til þess að örva enn
frekar nótnaútgáfu hér á landi.
Fyrir nokkru bárust mér i
hendur tvö nótnahefti, Sönglög 1
og 2 eftir Sigurð Agústsson i Birt-
ingaholti, sem höfundur gaf út á
eigin kostnað árin 1978 og 79. I
fyrra heftinu eru 18 einsöngslög
og tvö tvisöngslög, en i hinu sið-
ara 12 lög fyrir blandaðan kór og
11 fyrir karlakór. Heftin eru off-
setprentuð, og prýðilega skrifuð
af Gunnari Sigurjónssyní.
Þegar Sigurður Agústsson var
ungur maður. austur i Hreppum
var þar mikil sönglist, enda hefi
ég heyrt, að þá hafi menn sungið
kvartetta á sumum bæjum við
heyskapinn, en fjölradda kórsöng
á stórbýlum. Sigurður hefur verið
organisti þar eystra frá 14 ára
aldri, og árið 1924 stofnaði hann
sinn fyrsta kór ásamt Helga bróð-
ursinum — hann starfaði til 1950.
A yngri árum dvaldist Sigurður
nokkurár i Reykjavik og nam þá
tónlist m.a. hjá Páli Isólfssyni og
Sigvalda Kaldalóns. Auk þess
stundaði hann söngnám i Kaup-
mannahöfn um tveggja ára skeið.
En að öðru leyti hefur hann unnið
ræktunarstörf austur i Hreppum
— ræktun lands og tónlistar.
Ég heyri það á ungu fólki, sem
nú syngur i kór, að það „vilji ekki
syngja lummur”, heldur ný verk
og spennandi. Og þannig hefur
það alltaf verið, allt frá timum
Jóhanns Sebastians Bach, sem sá
sinum kór og hljómsveit fyrir tón-
list. Sigurður Agústsson hefur
stjórnað kórum þar eystra i tæp
60 ár, og notað þau hljóðfæri sin
til að flytja bæði verk annarra og
sin eigin. Þannig verður lifandi
tónlist til, af þörf tónskáldsins til
að semja, eða þörf flytjenda fyrir
tónverk.
Sigurður hefur ekki einasta
samið þessi lög og útsett þau,
heldur er hann höfundur 9 ljóða I
heftunum. Að visu ér hann þekkt-
astur fyrir texta, sem ekki er
þarna, enda við annars lag, nefni-
lega „Það var i ágúst að áliðnum
slætti” sem hann „setti saman að
gamni sinu handa krökkunum”.
En einmitt vegna þess, að Sigurð-
ur er lika skáld, er greinilegt af
heftum hans að hann leggur
mikla áherslu á að lögin falli vel
að textanum, en á þvi sviði eru fá-
ir islenskir sönglagahöfundar
vammlausir aðrir en Sigfús Ein-
arsson og Páll Isólfsson.
Viðamesta tónverk Sigurðar
Agústsonar mun vera kantata
sem hann samdi og flutti á Sel-
fossi i tilefni Þjóðhátiðarinnar
1974 — textann gerði Guðmundur
Danielsson, en Garðar Cortes og
Elin Sigurvinsdóttir sungu ein-
söng. Kantatan er að sjálfsögðu
ekki i sönglagaheftunum tveim,
en þar er hins vegar kórverkið
„Grátittlingurinn” sem hann
samdi vegna samkeppni um lag
við ljóð Jónasar Hallgrimssonar.
Sigurður varð of seinn til aö senda
„Grátittlinginn” i keppnina, en
Sigurður Þórarinsson varð hlut-
skarpastur þar. Þetta kórverk,
„Grátittlingurinn” er „gegnum-
kompónerað” sem kallað er, 22ja
takta forspil þar sem stefjaefnið
er kynnt, og siðan fylgir kvæðið i
101 takti. Nú, þegar Hannes Pét-
ursson skáld hefur vakið Jónas
upp frá dauðum, ef svo mætti
segja, með bók sinni Skálda-
fylgsni, er meiri ástæða en
nokkru sinni fyrr til aö flytja
þetta verk.
Sigurður semur að sjálfsögðu i
anda islenskrar sönglagalistar á
þessari öld. En þetta eru ekki
bara „falleg lög”, heldur er i
þeim að finna ýmsar óvæntar
vendingar, takt- og tóntegunda-
skipti, sem ljá þeim aukinn lit og
fjölbreytni. Þau eru ekki sprottin
upp úr skólalærðri tónfræði, held-
ur úr þeim listræna jarðvegi sem
meö þjóðinni bjó og býr — þörf
fyrir sönglist og félagslif, ást á
kveðskap og sönglist, lifinu
sjálfu.
13.12. Sigurður Steinþórsson.
Sigurður
Steinþórsson
skrifar um
tónlist
ekki að megi styðja það við orða-
bækur. Þessi stofn er að þvi ég
veit best dæmalaus I örnefnum á
Islandi og verður þvi framandi
islenskri hugsun og tungutaki. Ég
heldaðHeljargjáhefði verið betri
og réttari þýöing.
LAURA INGALLS WILDER
Laura Ingalls Wilder.
Húsið við ána.
Herborg Friðjónsdóttir
þýddi.
Setberg.
Þetta er framhald af Lárubók-
unum en persónur þeirra
þekkjum við frá Húsinu á slétt-
unni i' sjónvarpinu. Þvi þarf hér
ekki mörg orð.
Hérsegirfrá Landnámiá slétt-
um miðrfkjanna i Bandarikjun-
um þar sem sumur eru heit og
moldin frjó en samt er við ýmsa
erfiðleika að etja. Engissprettur
herja og skilja eftir sig sviðna
jörð.
Þannig er þetta fróðleg og
raunsæ landnámssaga af fólki,
sem ýmsir telja til kunningja
sinna og flestum sem til þekkja
eru hugþekkar.
Nedanjarðarstarfsemi
háskólabókasafnsins
fer fram neðanjarðar
Athugasemd vid grein háskólabókavarðar
■ Einar Sigurðsson, háskóla-
bókavörður, hefur sent blaðinu
„Athugasemd frá háskólabóka-
safni”, þar sem hann gjörir að
umræðuefni fullyrðingar minar
um ólöglega ljósritun og rit-
hnupl I safninu.
Athugasemdina gjörir hann
við þau ummæli min hér i blað-
inu, sem ég sé nú ekki betur en
standi óhögguð, þrátt fyrir
þessa athugasemd. Ummæli
min voru þessi:
„Háskólabókasafnið stundar
nefnilega stóriðju og hefur gjört
um langa hrið, i að ljósrita ólög-
lega bækur eftir skáld og fræði-
menn og borgar engin höf-
undarlaun. Þar er nú ekki verið
að „aðstoða höfunda við að ná
réttisinum” heldur er ryksugan
á fullu, og nú er svo komið, að
safnið eyðir meiri peningum i
ólöglegarútgáfur.eða ljósritun,
en til bókakaupa, að þvi fróðir
menn hafa tjáð mér.”
Þessu til andsvara, segir há-
skólabókavörður m.a. á þessa
leið:
„Þarna er vikið meira af vegi
sannleikans en jafnvel nokkur
rithöfundur getur leyft sér i
skjóli skáldaleyíis. Háskóla-
bókasafn annast að visu rekstur
ljósritunarvélar, en einungis
einnar af mörgum, sem eru i
eigu Háskólans. Sú vél er i læstu
herbergi i kjallara safnsins og
er einungis ætluð þeim, sem
þurfa að ljósrita úr ritum safns-
ins til einkanota, hvort heldur
eru kennarar, stúdentar eða
aðrir. Slikt er fyllilega löglegt.”
Að læsa sig inni með
Ijósritunarvélar.
Þessu er til að svara, að ég
hygg að það sé nú ekkert nýtt að
neðanjarðarstarfsemi fari fram
neðanjarðar, eða i kjöllurum, og
það breyti þvi ansi litlu þótt
menn i háskólabókasafninu
kjósi að læsa að sér niðri i kjall-
ara við að fjölíalda bækur ólög-
lega.
Á hinn bóginn er það liklega of
mikil einföldun að setja mál
mitt þannig fram, að þessi iðja
meö bækur safnsins sé stunduð i
safninu sjálfu einvöröungu. Það
hefi ég aldrei sagt. Væri þvi
fróðlegt að fá einhverja yfirlýs-
ingu frá deildarforsetum i há-
skólanum, eða háskólarektor,
hvort þeim sé kunnugt um að
ljósavélar háskólans séu notað-
ar til að stela úr bókum.
Mér hefur nefnilega verið
tjáð, af mönnum, sem ég get til-
greint, ef rannsókn fer fram, að
nokkrir háskólakennarar hafi
um langa hrið stoliö, ljósritað
efni, með bútum úr hugverkum,
til sölu. Þeir munu svara þvi til
aðspurðir að þetta séekki gjört i
ágóðaskyni, heldur til hagræð-
ingar, og hafa sumsé sjálfir
ákveðið, að fyrir bragðið skuli
ekki greidd höfundarlaun fyrir
þessa góðgeröarstarfsemi.
Þetta kann aö þykja viss
dyggð i musteri kjaftafaganna,
en ég er á hinn bóginn ekki viss
um að sömu háskólakennarar
tækju i mál el rithöfundar færu
að gefa námsmönnum kennara-
launin þeirra i mannúðarskyni.
Að hemja þjófseðli.
Þá stendur einnig þetta i mót-
mælum Einars Sigurðssonar,
háskólabókavarðar, og eru það
vissulega áhugaverð ummæli:
„Þess má svo geta til fróð-
leiks, að fyrsta brúklega ljós-
ritunarvélin, sem Háskólinn
eignaðist, kom i Háskólabóka-
safnum mitt ár 1969. Lengra er
nú ekki siðan. Þetta var góður
uppvakningur, sem allir fögn-
uðu og safninu hefur tekist að
hemja fyrir sitt leyti. En eins og
allir vita getur uppvakningur
orðið að mögnuðum draugi,
missi menn tökin á honum.
Þetta hefur vist viða gerst i
þjóðfélaginu, sem segja má að
haldið sé eins konar ljósritunar-
fári nú um stundir. Og þá er nú
heldur ekki horft i skildinginn.”
Þarna er einmitt komið að
kjarna málsins, og þótt háskóla,-
bókavörður telji mig vikja
meira af vegi sannleikans, en
skáldaleyfin heimila, vil ég
segja honum, svona til uppörv-
unar, að Rithöfundasamband
Islands er nú á næstu dögum aö
höfða lögbannsmál á hendur
a.m.k. tveimur skólabókasöfn-
um og hefur fengið hæstaréttar-
lögmann, með mikla reynslu i
höfundarrétti, til að flytja þessi
lögbannsmál. Þannig að fleiri
en ég, hafa aðra skoöun en há-
skólinn á fjölföldun.
Ekki veit ég hvort háskóla-
bókasafnið verður annað af
þeim söfnum sem verða lögsótt,
en ég veit að lögmaöurinn hefur
þó séð stúdenta íjölfalda 500
blaðsiðna ritverk i ljósritunar-
stöð sem er starfandi: i félags-
miðstöð stúdenta, sem er angi
af háskólanum og bókasafni
hans um leið.
Þessi bók var endurgerð i
mörgum eintökum, þannig að
þessi mál eru á allt öðru stigi
núna, en i sendibréfaformi milli
min og Einars Sigurðssonar,
háskólabókavarðar. Er þvi lik-
legt að þeim fækki, sem leita
„sér athvarfs viö gin Ijós-
ritunarvélanna” eins og há-
skólabókavörður lýkur grein
sinni hér I blaðinu.
Jónas Guðmundsson