Fréttablaðið - 09.07.2008, Blaðsíða 10

MARKAÐURINN 9. JÚLÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR10
S K O Ð U N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Annas Sigmundsson, Björn Þór Arnarson, Guðný Helga Herbertsdóttir, Hólmfríður
Helga Sigurðardóttir, Ingimar Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík
AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold ar-
prent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á lands byggðinni. Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
annas@markadurinn.is l bjorn.ingi@markadurinn.is l bjornthor@markadurinn.is l
gudny@markadurinn l holmfridur@markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l
jonab@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
Úrvalsvísitalan er hlutabréfavísitala. Á fagmáli
nefnist hún ICEX-15 eða úrvalsvísitala aðallista.
Talan 15 stendur fyrir þau 15 fyrirtæki sem mynda
vísitöluna. Valin eru 20 fyrirtæki af aðallistanum
sem mest viðskipti hafa verið með síðastliðna 12
mánuði og af þeim eru síðan 15 fyrirtæki valin
útfrá markaðsvirði. Ákveðin skilyrði eru fyrir því
að vera inni í vísitölunni, s.s. að verðmyndun sé
góð og að upplýsingagjöf fyrirtækjanna sé góð.
Við útreikning á úrvalsvísitölunni er notað vegið
meðaltal sem þýðir að fyrirtækin hafa mismikið
vægi sem fer eftir stærð þeirra. Vísitalan hækkar
síðan og lækkar eftir þróun verðs á hlutum þess-
ara fyrirtækja. Samsetning vísitölunnar er endur-
skoðað á 6 mánaða fresti; 1. janúar og 1. júlí.
Flestar kauphallir heims eru með úrvalsvísitölu
sem er kennd við markaðina sjálfa, t.d. NASDAQ
og NYSE. Ein frægasta hlutabréfavísitala í heimi
er Dow Jones-vísitalan. Þótt fréttir af vísitölunni
séu tíðar er hún sáralítið notuð þar sem hún þykir
ekki endurspegla nægilega vel fyrirtæki á banda-
rískum hlutabréfamarkaði þar sem ekki er notað
vegið meðaltal við útreikning hennar.
Úrvalsvísitala
Nýsjálendingar gerðu einhverja
róttækastu frjálshyggjutilraun
sem sögur frá greina og hófst
hún fyrir u.þ.b. tuttugu árum.
Ríkisfyrirtæki voru einkavædd
í stórum stíl og velferðarkerfið
hvarf að mestu. Svo fékk seðla-
bankinn algert sjálfstæði, hann
er ekki lengur háður stjórnmála-
mönnum. Í ofanálag voru samn-
ingar á vinnumarkaði gerðar því
sem næst að einkamáli atvinnu-
rekenda og starfsmanna án milli-
göngu verkalýðsfélaga.
En hinn virti hagfræðingur
John Kay sagði að samt hefðu
lífskjör manna þar syðra versn-
að til muna. Árið 1965 voru lífs-
kjör Nýsjálendinga fjórðungi
betri en í meðallöndum Vesturs-
ins, árið 2000 voru meðaltekjurn-
ar bara 62% af tekjum þróaðra
ríkja. Þess utan jókst framleiðn-
in minna þar en í öðrum þróuð-
um ríkjum. Til að gera illt verra
veittu einkavædd rafmagnsfyrir-
tæki lélega þjónustu. Til dæmis
var miðborg Aucklands án raf-
magns í fimm vikur og það í
eina landi veraldar þar sem ríkið
skiptir sér ekkert af rafveitumál-
um. Ekki bætti úr skák að í fyrsta
sinn í sögunni var umtalsvert at-
vinnuleysi í landinu.
NÝ STÉTT ÖREIGA
Kay sagði að ekki væri hægt að
afsaka ástandið með því að segja
það tímabundið eða stafi af ytri
orsökum. Frjálshyggjutilraunin
hafi staðið nógu lengi til að hægt
sé að dæma hana, ekki verði séð
annað en að þessi tilraun hafi
leitt til ófarnaðar.
Kay er ekki einn um að gagn-
rýna frjálshyggjutilraunina ný-
sjálensku. Hinn víðkunni stjórn-
spekingur John Gray segir að
tekjumunurinn hafi aukist feiki-
mikið á blómaskeiði frjálshyggj-
unnar. Afleiðingin hafi verið sú
að skapast hefði ný stétt nýsjá-
lenskra öreiga en slíkt og því-
líkt hafi ekki þekkst áður þar
syðra. Gray bætir við að frjálst
flæði auðmagns gefi fjármagns-
eigendum neitunarvald í málefn-
um Nýsjálendinga. Slíkt hið sama
gæti gerst á Íslandi ef landið yrði
opnað fyrir þeirri auðmagnsinn-
rás sem Ágúst Ólaf Ágústsson
dreymir um. Við má bæta að
verði verkalýðshreyfingin múl-
bundin eins og frjálshyggjumenn
vilja er hætta á því að til verði ör-
eigastétt á Íslandi eins og varð á
Nýja-Sjálandi eftir að verkalýðs-
félögin þar misstu öll völd.
Nefna má að nýsjálensk stjórn-
völd hafa játað villur síns vegar.
Þau eru önnum kafin við efla
ríkisvaldið á ný, t.d. hafa þau
endurþjóðnýtt vinnuslysatrygg-
ingar. Andfætlingar hefðu betur
mátt tryggja sig gegn vinnuslysi
frjálshyggjunnar en það er nokk-
uð seint í rassinn gripið nú.
ÍSLAND, HIÐ NÝJA NÝJA-
SJÁLAND?
Íslendingar hafa enn sem komið
er ekki gengið jafn langt í frjáls-
hyggjuátt og Nýsjálendingar. En
varla líður svo vika án þess að
einhver álitshafi mæli innfjálg-
ur með einkavæðingu á hinu og
þessu. Ýmsir vilja ólmir láta
einkavæða alla þætti orkuveitna,
án þess að taka tillit til biturrar
reynslu Nýsjálendinga og Banda-
ríkjamanna. Nefna má að hinn
frægi hagfræðingur Paul Krug-
man hefur gagnrýnt einkavæð-
ingu rafveitna vestanhafs harka-
lega. Krugman segir að þegar op-
inber forsjá á þessu sviði hvarf
hafi afleiðingin orðið rafmagnað
öngþveiti. Enginn hafði hag af að
endurbæta rafkerfið og 50 millj-
ónir manna „uppskáru“ svo sem
frjálshyggjumenn sáðu. Upp-
skeran var mesta rafmagnsleysi
sögunnar, mesta formyrkvun
allra tíma, enda er frjálshyggjan
formyrkvun skynseminnar. Hag-
fræðingurinn Robert Kuttner
segir skýringuna vera þá að nátt-
úruleg einokun sé á rafmagni og
því sé samkeppni milli rafveitna
illmöguleg. Enda varð Enron sér
úti um einokun á rafmagni í Kali-
forníu með skuggalegum afleið-
ingum fyrir neytendurna.
Napóleon hrökk upp af á eyj-
unni Sankti Helenu. Skyldi frjáls-
hyggjan enda ævi sína á öðru
útskeri í Atlantshafi, útskerinu
Í$landi?
Waterloo: Ósigur frjálshyggj-
unnar á Nýja-Sjálandi
Napóleon hrökk upp af á eyjunni Sankti Helenu.
Skyldi frjálshyggjan enda ævi sína á öðru útskeri í
Atlantshafi, útskerinu Í$landi?
O R Ð Í B E L G
Stefán
Snævarr
prófessor í
heimspekiNú þegar tæpt ár er síðan skall á með efnahagslegu fárviðri víða um
heim með eiginfjárbruna sem jafnast aðeins á við það sem gerðist í
lok þriðja áratugar síðustu aldar í kreppunni miklu, er ekki undarlegt
þótt íbúar eyjunnar fallegu í norðri láti áhyggjur af peningamálum og
atvinnuhorfum lönd og leið og gleðjist þess í stað yfir vörmum geisl-
um sólarinnar, klæði sig í skjólminni spjarir en vanalega – njóti lífsins
og slaki ofurlítið á.
Hér á þessum vettvangi hefur um nokkurt skeið verið varað við því
ástandi sem líklegt er að skapist á haustmánuðum. Viðbúið er að fjöl-
mörg fyrirtæki þrjóti örendi í því ógnarástandi sem nú varir með okur-
vöxtum, verðbólgu í hæstu hæðum og aðgengi að fjármagni og fyrir-
greiðslu í algjöru lágmarki. Einhverjir hafa sagt þetta bölsýni, jafnvel
áróður. Þeir hinir sömu, verða eflaust látnir færa rök fyrir þeim ásök-
unum sínum í september eða október, þegar þúsundir vinnufærra karla
og kvenna hafa misst atvinnu sína og horfa fram á mikla erfiðleika við
að standa straum af síhækkandi afborgunum af skuldbindingum sínum,
að ekki sé talað um kostnaðinn við að sjá sér og sínum farborða, sem
virðist aukast nánast dag frá degi.
Hér skal því líka spáð að staðan í íslenskum stjórnmálum taki mið af
þessari þróun á næstu mánuðum. Með réttu eða röngu er ríkjandi vald-
höfum kennt um slæmt ástand, því hefur Gordon Brown, forsætisráð-
herra Breta, aldeilis fengið að kynnast síðustu vikurnar. Það er sárt að
sitja í ríkisstjórn og þurfa að taka mikið af erfiðum ákvörðunum, sem
eru jafnvel í algjörri mótsögn við vilja baklands stjórnmálamanna.
Þetta munu stjórnarflokkarnir þó reyna í
fjárlagagerðinni næstu vikur og mánuði,
þar sem skera þarf útgjöldin niður um-
talsvert í ljósi stórminnkandi tekna ríkis-
sjóðs. Alvöru niðurskurður hefur nánast
ekki þekkst í fjárlagagerðinni síðustu ár;
síðast þurfti í alvöru að grípa til hans í
fyrsta ráðuneyti Davíðs Oddssonar, 1991-
1995. Þær aðgerðir bitnuðu þá pólitískt
hart á gamla Alþýðuflokknum.
En hvað gerist nákvæmlega á næst-
unni, ef enginn raunverulegur bati verð-
ur næstu daga? Jú, það verður gripið til
hagræðingaraðgerða af öllum stærðum
og gerðum. Fyrirtækin reyna að verja það
litla sem er þó eftir af þeirra eigin fé og
skera niður kostnað, mest með uppsögn-
um á fólki, en einnig aðkeyptri þjónustu,
vörum og auglýsingum, svo dæmi tekið.
Allur kostnaður við ferðir, risna hefur
þegar verið nánast slegin af, sem og ný-
framkvæmdir. Endurbótum hefur víða
verið slegið á frest. Hvað þýðir þetta? Jú,
afleiddum störfum fækkar líka, því auð-
vitað hafa þúsundir einnig haft atvinnu af
þessari þjónustu, t.d. við fjármálafyrir-
tækin. Kaupþing mun þannig vera stærsti
einstaki viðskiptavinur flugfélaganna og
einnig fjölmargra hótela, þar sem kaup-
sýslumenn í viðskiptaerindum frá útlönd-
um kaupa dýra þjónustu.
Enn er er ótalinn vandi aðila í bygging-
ariðnaði sem sitja uppi með óseldar eign-
ir, en áfram tikkar himinhár fjármagns-
kostnaðurinn. Margir þessara aðila munu ekki þola við miklu lengur.
Fyrirtæki í sjávarútvegi glíma við skertar aflaheimildir og himinháan
fjármagns- og eldsneytiskostnað, enda þótt afurðaverð hafi hækkað á
heimsmarkaði og styrkst enn með gengissveiflum krónunnar.
Við sjáum kreppueinkennin í Kauphöllinni. Skráðum félögum hefur
fækkað og virði einstakra félaga hefur hrunið. Margir stóreignamenn
horfa á eftir aleigu sinni; sumir jafnvel ættarsilfri síðustu áratuga. Það
hafa margir átt þung spor í bankann síðustu daga. Íslensku rekstrarfé-
lögin, t.d. Bakkavör, Teymi og Eimskipafélagið, hafa farið sérstaklega
illa út úr niðursveiflunni, þar sem eiginfjárhlutfallið fælir frá. Þegar
veltan var aðalmálið og lánsfé nægt, höfðu menn minni áhyggjur af
hlutfalli eiginfjár. Í lánsfjárkrísunni verða slík vandamál nánast himin-
hrópandi. Við skulum ekki láta okkur bregða þótt mörg fleiri félög horfi
til afskráningar úr Kauphöllinni af þessum sökum; leiti fremur vars og
bíði af sér storminn.
Önnur félög horfa ekki aðeins til afskráningar, heldur eru þau til-
búin að ganga skrefinu lengra. Baugur Group hefur þegar selt eignir
sínar hér á landi og hyggst flytja aðalstöðvar sínar af landi brott. Munu
aðrir fylgja þeirra fordæmi? Hvað gera íslensku bankarnir, ef stjórn-
endur þeirra meta það svo að hagsmunum hluthafanna sé betur borg-
ið með því að flytja starfsemina annað? Hvaða áhrif hefðu slík tíðindi
á íslenskt efnahagslíf?
Þegar Veðurstofan gefur út stormviðvaranir sínar fylgir oft með al-
menn hvatning til landsmanna um að gæta að lausamunum, festa þá
niður og leita skjóls. Það á einnig við í efnahagsmálunum nú. Eini mun-
urinn er sá − og það er hughreystandi − að við ráðum engu um veðr-
ið sem okkur er boðið upp á. Þegar kemur að þjóðarhag getum við haft
talsverð áhrif, jafnvel úrslitaáhrif.
En verður það gert?
Þótt sólin skíni glatt á léttklædda landsmenn er rétt að
gefa út viðvörun því válynd veður eru í vændum.
Stormviðvörun
Björn Ingi Hrafnsson
Þegar Veðurstofan
gefur út stormvið-
varanir sínar fylgir
oft með almenn
hvatning til lands-
manna um að gæta
að lausamunum,
festa þá niður og
leita skjóls. Það á
einnig við í efna-
hagsmálunum nú.
Eini munurinn er
sá - og það er hug-
hreistandi - að við
ráðum engu um
veðrið sem okkur
er boðið upp á.
Þegar kemur að
þjóðarhag getum
við haft talsverð
áhrif, jafnvel
úrslitaáhrif.