Fréttablaðið - 23.07.2008, Qupperneq 6

MARKAÐURINN 23. JÚLÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR6
F R É T T A S K Ý R I N G
S
tofnun Fannie Mae (Fed-
eral National Mortgage
Association) var hluti
„New Deal“ Franklins
Roosevelt, en hann lagði
í raun grunninn að stofnanaum-
hverfi fjármálakerfis Banda-
ríkjanna. Roosevelt setti einnig
á laggirnar tvær aðrar stofnan-
ir sem hafa mikið verið í frétt-
um undanfarið, Fjármálaeftirlit
Bandaríkjanna, SEC, og Innlána-
tryggingastofnunin, FDIC. Það er
því ekki að undra að fréttaskýr-
endur í Bandaríkjunum hafi sagt
að atburðir síðustu vikna kunni
að marka ákveðin tímamót í sögu
bandarísks fjármálalífs.
Hlutverk Fannie Mae er að
auðvelda bönkum aðgengi að
lausafé með því að kaupa af þeim
fasteignaskuldabréf einstaklinga
og auðvelda almenningi að eign-
ast eigin húsnæði. Freddie Mac
(Federal Home Loan Mortgage
Corporation) var stofnað 1970 og
hefur sama hlutverk.
Bæði félögin eru alfarið í
einkaeigu, en Fannie Mae var
einkavætt 1968. Félögin telj-
ast þó „Government Sponsored
Entities“ og fylgja því mun frjáls-
legri reglum en aðrar fjármála-
stofnanir og eru að auki undan-
þegin ýmsum sköttum og opin-
berum gjöldum. Þótt skýrt sé
kveðið á um það í lögum að félög-
in njóti ekki ríkisábyrgðar hafa
fjárfestar gengið út frá því að
ríkið sé í raun í ábyrgð fyrir fé-
lögin, sem hefur gert þeim kleift
að taka lán á mun hagstæðari
kjörum en ella.
Þessi ríkisábyrgð hefur oft
verið gagnrýnd, og því hald-
ið fram að hún hafi ýtt undir
áhættusaman rekstur, því meðan
hagnaður félaganna lendi í vasa
stjórnenda og hluthafa muni
skattgreiðendur þurfa að bera
tapið.
„OF STÓR TIL AÐ FARA Á HAUSINN“
Félögin leika lykilhlutverk á eft-
irmarkaði með fasteignatengd
skuldabréf, en þau gangast í
ábyrgðir fyrir fasteignaveð ein-
staklinga. Síðan 1971 hafa félög-
in pakkað þeim saman í mark-
aðshæf verðbréf, sambærilegum
húsbréfum Íbúðalánasjóðs.
Fasteignaskuldabréf Fannie
Mae og Freddie Mac hafa verið
talin mjög örugg og eru ein út-
breiddustu verðbréf Bandaríkj-
anna. Útistandandi eru 5.200
milljarðar Bandaríkjadala í slík-
um bréfum, sem eru stór hluti
verðbréfasafna margra banda-
rískra banka. Áætlað er að fé-
lögin séu í ábyrgð fyrir, eða eiga,
um helmingi allra húsnæðislána í
Bandaríkjunum. Ef félögin kom-
ast í greiðsluþrot myndi það því
hafa alvarlegar afleiðingar fyrir
bandaríska fjármálakerfið og
fasteignamarkaðinn.
Núverandi stærð félaganna er
þó nýtilkomin. Í upphafi níunda
áratugarins var markaðshlut-
deild þeirra rétt tæp 10 prósent,
en var komin upp í 53 prósent
skömmu eftir aldamót. Vöxtur-
inn var þyrnir í augum annarra
fjármálastofnana og repúblikana
sem töldu að Fannie og Fredd-
ie nytu ósanngjarns markaðsfor-
skots.
Því hefur verið haldið fram
að hraður vöxtur þeirra á tíunda
áratugnum og fyrst upp úr alda-
mótum hafi kynt undir verð-
hækkunum á húsnæðismörkuð-
um, en bent hefur verið á að þau
hafi dregið úr útlánum rétt um
það leyti sem húsnæðisverð tók
að hækka hvað hraðast. Í kjöl-
far bókhaldsskandala sem komu
upp hjá félögunum voru settar
hömlur á vöxt þeirra.
Þannig féll markaðshlutdeild
þeirra hratt eftir 2003 og var
komin niður í 40 prósent í árs-
lok 2006, en í millitíðinni varð
sprenging í útgáfu banka á svo-
kölluðum „undirmálslánum“.
Samkvæmt bandarískum lögum
teljast fasteignalán „undirmáls-
lán“ (e: sub-prime) ef þau upp-
fylla ekki skilyrði Fannie og
Freddie um veðhæfi.
Félögunum líkaði þó illa að
tapa markaðshlutdeild og missa
af arðvænlegum viðskiptum. Þau
gerðu því sitt ýtrasta til að ganga
á sveig við reglur sem bönnuðu
þeim að taka þátt í markaðnum
með undirmálslánum. Fannie og
Freddie keyptu einnig skulda-
vafninga banka, sem oft inni-
héldu hátt hlutfall undirmálslána.
Mörgum spurningum er ósvar-
að um öryggi fasteignaveða sem
félögin eiga, en á mánudag sagði
Henry Paulson í viðtali við New
York Times að hafin væri opin-
ber rannsókn á bókhaldi þeirra.
HÚSNÆÐISKREPPAN SEGIR TIL
SÍN
Þegar lánsfjárkreppan skall á
vorið 2007 og bandarískir bank-
ar drógu sig út af fasteignalána-
markaðnum leituðu stjórnvöld til
Fannie og Freddie til að styðja við
fasteignamarkaðinn. Nú er svo
komið að félögin eru nánast ein á
eftirmarkaði með veðskuldabréf,
en í upphafi ársins fjármögnuðu
þau 80 prósent nýrra húsnæð-
islána. Ef félögin hætta að geta
sinnt þessu hlutverki er óttast að
fasteignamarkaður í Bandaríkj-
unum þorni alveg upp.
Þó að lán sem Freddie og
Fannie veita eigi undir venju-
legum kringumstæðum að vera
nokkuð örugg hefur hrun á hús-
næðismörkuðum vestra orðið til
þess að fasteignir sem keyptar
voru þegar verð var í hámarki
fallið um allt að 30 prósent í
Kaliforníu og 17 prósent á lands-
vísu, og lán sem undir venjuleg-
um kringumstæðum ættu að vera
traust hafa í vaxandi mæli tap-
ast. Talið er að fasteignaverð í
Bandaríkjunum kunni að lækka
um allt að þriðjung í viðbót, og
því hvergi nærri séð fyrir end-
ann. Þá stefnir í að mörg lán-
tryggingarfélög verði gjaldþrota,
og Fannie og Freddie þurfi því
sjálf að bera mikið af tapinu.
Síðustu tólf mánuði hafa fé-
lögin tapað 12,7 milljörðum doll-
ara vegna tapaðra lána. Grein-
ingardeild Goldman Sachs áætl-
aði í vikunni að tap félaganna
yrði 53 milljarðar til viðbótar.
Bent hefur verið á að sú tala sé í
varkárasta lagi, því talið er að af
þeim 170 milljörðum sem félög-
in eiga af skuldavafningum und-
irmálslána muni minnst 50 millj-
arðar tapast.
Í ljósi þess hversu lítið upp-
greitt hlutafé þeirra er, samtals
tæpir 70 milljarðar dollara, er
ljóst að félögin mega ekki við
slíku tapi. Fyrr í mánuðinum lýsti
greiningardeild Lehman Brothers
því yfir að félögin þyrftu að afla
75 milljarða í nýju hlutafé til að
standa straum af fyrirséðum af-
skriftum og tapi.
VANDINN LÖNGU ÞEKKTUR
Eftir gjaldþrot Bear Sterns í vor
tók fjármálaráðuneytið að þrýsta
á stjórnendur Fannie Mae og
Freddie Mac að auka hlutafé fé-
laganna. Þessar umræður báru
engan árangur, og því tók fjár-
málaráðuneytið í upphafi mánað-
arins að undirbúa neyðaráætlun
kæmi til þess að félögin sigldu í
strand. Á föstudaginn fyrir viku
kvisuðust út fréttir af þessum
aðgerðum, og í kjölfarið hrundu
hlutabréf félaganna. Á fáeinum
klukkutímum féll verð þeirra um
47 prósent, en í lok viðskipta var
verðið 75 prósentum lægra en í
upphafi árs. Lægra hlutabréfa-
verð gerir að verkum að erfið-
ara og dýrara er fyrir félögin að
afla sér nýs fjármagns, sem enn
frekar veikir tiltrú markaðarins
á þeim.
Sunnudaginn 13. júlí tilkynnti
Henry Paulson, fjármálaráðherra
Bandaríkjanna, loks um umfangs-
miklar aðgerðir til að koma sjóð-
unum á réttan kjöl. Meginatriði
aðgerðanna eru að ríkið fái heim-
ild til að veita félögunum lán og
kaupa nýtt hlutafé þeirra. Þá til-
kynnti Seðlabanki Bandaríkjanna
að lántökuheimildir félaganna
hjá bankanum hefðu verið hækk-
aðar. Paulson, sem hefur verið
gagnrýndur fyrir að vilja gefa fé-
lögunum óútfylltan tékka, lagði
áherslu á að óvíst væri að leggja
þurfi fyrirtækjunum til þetta
fjármagn, en það væri mikilvægt
að taka af allan vafa um að ríkið
kæmi félögunum til bjargar ef í
harðbakkann slægi.
Með þessu hefur Seðlabanki
Bandaríkjanna, sem til þessa
hefur fyrst og fremst verið
nauðavari viðskiptabankanna,
enn aukið við hlutverk sitt sem
nauðvari fjármálakerfisins alls.
MISJAFNAR SKOÐANIR Á AÐGERÐ-
UNUM
Demókratar hafa tekið vel í áætl-
un Paulsons, meðan margir rep-
úblikanar hafa lýst áhyggjum af
kostnaðinum og skynsemi þess
að auka umsvif ríkisins á fjár-
magnsmörkuðum. Jim Bunn-
ing, öldungadeildarþingmað-
ur frá Kentucky, fordæmdi að-
gerðirnar sem „sósíalisma“ og
sagði að það væri engu líkt en að
hann hefði „vaknað upp í Frakk-
landi“. Demókratar hafa fyrir
sitt leyti viljað nota tækifærið til
að hengja ýmis skilyrði á aðstoð-
ina og neyta þannig færis á að
akua eftirlit með félögunum.
Verð bréfa í félögunum hélt
áfram að hækka í síðustu viku,
en náði lágmarki á lok viðskipta á
þriðjudag. Síðan þá hafa stærstu
bankar Bandaríkjanna birt til-
tölulega jákvæð árshlutauppgjör,
en við það hefur verð bréfa í
Fannie og Freddie nær tvöfald-
ast. Þessar hækkanir hafa vakið
vonir um að félögin þurfi ekki á
ríkisstuðningi að halda. Stjórn-
endur félaganna hafa lýst því
yfir að þeir vilji í lengstu lög
komast hjá því að þiggja opin-
beran stuðning, af ótta við kvað-
ir sem honum mun fylgja. Frétta-
skýrendur vestra telja þó ólík-
legt að félögin geti lengur komið
sér undan strangara eftirliti eða
jafnvel gagngerri endurskipu-
lagningu.
Í því sambandi hefur jafnvel
verið nefnt að rétt væri að þjóð-
nýta fyrirtækin og leggja þau
niður í núverandi mynd. Ríkið
ætti síðan að selja einkafyrir-
tækjum þá hluta starfseminnar
sem heyri undir venjulegan sam-
keppnisrekstur en halda eftir
hluta sjóðanna sem þá myndi sjá
um „félagslega þáttinn“, það er
að lána fólki sem á erfitt með
að fá lán í bönkum. Undanfar-
in ár hafi sjóðirnir einmitt van-
rækt þessa viðskiptavini, sem
hafi verið beint að „undurmáls-
lánum“ bankanna.
Frummarkaður:
Bankar veita lán gegn veð-
skuldabréfum einstaklinga.
Eftirmarkaður:
Fjárfestar eiga viðskipti
með skuldabréf og
skuldavafninga sem
byggja á veðskulda-
bréfum einstaklinga.
Einstaklingar taka fast-
eignalán hjá bönkunum ...
... sem selja þau áfram til
Fannie Mae og Freddie
Mac ...
... sem gangast í
ábyrgðir fyrir öll lán
sem þau kaupa og
pakka þeim saman í
markaðshæf verðbréf ...
... sem eru seld til
fjármálafyrirtækja og
banka ...
... sem selja þau áfram til
fjárfesta um allan heim.
Stofnanafjárfestar, bankar Einstaklingar Erlendir seðlabankar
Fjármálafyrirtæki
Bankar
$
Hriktir í stoðum fjármálakerfis Bandaríkjanna
Fjárhagsvandræði bandarísku fasteignalánasjóðanna Fannie Mae og Freddie Mac hafa mikið verið til umræðu að undanförnu,
enda eru þeir tvær af mikilvægustu stoðum bandarísks fjármálalífs. Magnús Sveinn Helgason fer yfir sögu sjóðanna og aðdrag-
anda núverandi vandræða.
VANDINN EKKI BUNDINN
VIÐ UNDIRMÁLSLÁN Fannie
Mae og Freddie Mac áttu lögum
samkvæmt ekki að geta keypt
svokölluð „undirmálslán“. Hrun
fasteignamarkaðarins hefur hins
vegar orðið til þess að örugg lán
hafa tapast. AFP/MARKAÐURINN