Fréttablaðið - 30.07.2008, Blaðsíða 8

MARKAÐURINN 30. JÚLÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR8
O P N U V I Ð T A L
Fyrir átján árum var með svonefndri
þjóðarsátt tekið á víxlverkun launa og
verðlags sem var undirrót mikils óstöð-
ugleika í efnahagslífinu. Víðtæk sátt náð-
ist um að taka á efnahagsvanda dagsins
eins og hann þá birtist. Þyrfti að koma
á viðlíka sátt nú og er yfirhöfuð mögu-
legt byggja á reynslunni síðan þá í þeim
efnum?
Ari: „Þörfin er alveg örugglega til stað-
ar. Eftir áramót er opnun á öllum helstu
kjarasamningum og greinilegt að vanda-
málin eru fyrir hendi. Í kringum 1990
voru mikil vandamál og sami vandinn
hafði verið viðvarandi í langan tíma.
Þá var óðaverðbólga og spurningin sem
þá var uppi, að minnsta kosti hvað Al-
þýðusambandið varðaði, var hvort enn
einu sinni ætti að gera hlutina með sama
hætti, eða hvort reyna ætti aftur að gera
eitthvað nýtt. Það hafði svo sem verið
gert áður, líkt og 1986 og þar á undan,
en alltaf brustu draumarnir. Þarna var
hins vegar farið út í að gera hlutina með
nýjum hætti og búið að forvinna málið í
langan tíma og safna liði á bak við hug-
myndina. Slíka samstöðu er líkast til ekki
að finna í dag. Núna eru vandamálin til-
tölulega ný, en þarna höfðu þau verið við-
varandi og allir gífurlega þreyttir á þeim.
Hinn valkosturinn var þá eiginlega bara
að gefast upp og værum við þá líkast til á
svipuðum stað og Simbabve núna.“
Þórarinn: „Aðstæðurnar sem við er
að etja núna eru bara af svo allt öðrum
toga. Á þessum tíma vorum við enn þá
með lokað hagkerfi. Við vorum með lok-
aðan vinnumarkað og lokaðan gjaldeyr-
ismarkað. Hugtakið fjármálalegur stöð-
ugleiki var bara ekki til í tungunni árið
1990. Vandinn í stöðunni, að minnsta kosti
eins og ég sá hann, var að fyrirtækin í út-
flutningsgreinunum, voru of hart keyrð
of lengi og tvennt blasti við: Í fyrsta lagi
að afleiðingar markaðsákvarðaðra vaxta
voru farnar að bíta fyrir alvöru og það
ýtti á um að hægt væri að ná niður verð-
bólgunni. Það áttu því allir mikið undir
því, að verðbólga og vextir gætu lækkað;
jarðvegurinn fyrir miðstýrða samstöðu-
lausn var fyrir hendi. Svo blasti við að
veruleg hætta væri á gjaldþrotum og at-
vinnuleysi. Sáttin sem gerð var var því í
raun og veru sátt um að auka hlut fyrir-
tækjanna á kostnað launamanna í þeirri
trú að það gæti alið af sér vöxt sem aftur
gæti staðið undir nýsköpun í atvinnulíf-
inu og batnandi kjörum. Í dag erum við
hins vegar fyrst og fremst að takast á við
þennan fjármálalega stöðugleika, óvissu
um stöðu bankanna og getu Seðlabank-
ans til að styðja við þá með hliðstæðum
hætti og gerist hjá öðrum þjóðum. Þess-
ar aðstæður hafa grafið undan stöðug-
leika krónunnar og valdið meiri gengis-
lækkun en menn óraði fyrir. Gengishrun-
ið er nú orðið slíkt, að það hefur þurrkað
upp eigið fé í stórum hluta atvinnulífsins
og framkallað meiri verðbólgu en verið
hefur hér síðustu tuttugu ár. Efnahag-
ur fjölda fyrirtækja er í rúst því fyrir-
tækin hafa yfirleitt flúið íslenska vaxta-
umhverfið og skuldirnar því að miklu
leyti í erlendri mynt. Sama hefur í vax-
andi mæli gilt um einstaklinga. Vantrú-
in á krónuna veldur því bæði almenn-
ingi og fyrirtækjunum þungum búsifj-
um. Viðfangsefnin núna snúa því fyrst
og fremst að því, hvernig efla má traust
erlendra aðila á hagkerfinu, ekki síst
bönkunum og þeim stuðningi sem þeir
njóta, og skapa skilyrði til þess að krónan
styrkist og vextir lækki. Eitthvert þjóðar-
sáttarþema í kjarasamningum nú, væri
þá helst viðurkenning á að lífskjörin sem
feiknaleg kaupmáttaraukning síðustu tíu
ára hefur fært okkur hafi gengið til baka
að hluta. Aftur blasir því við, eins og
1990, að í von um betri tíð þurfi að sætta
sig við samdrátt í kjörum.“
UGGUR ER JARÐVEGUR
ÞJÓÐARSÁTTAR VORRA TÍMA
Ari: „Ég held ekki að í samfélaginu nú sé
sátt um að kaupmáttur síðustu ára sé að
stórum hluta horfinn, enda aðdragandinn
að þjóðarsáttarsamningunum svo miklu
lengri eftir viðvarandi vandamál í langan
tíma. Núna held ég raunar að margir hafi
ekki enn áttað sig á stöðunni og af hverju
hún er eins og hún er.
Þórarinn: Ég er ekki alveg sammála því.
Ég held að það séu svo stórir hópar fólks
illa farnir fjárhagslega eftir þetta tíma-
bil, einstaklingar sem hafa skuldsett sig
til hlutabréfa- og íbúðakaupa í erlendri
mynt og hræðsla við atvinnubrest hafi
orðið til þess að undir niðri sé töluverð-
ur uggur núna. Út af fyrir sig getur því
verið jarðvegur til að komast hjá gamal-
kunnu víxlgengi launa- og verðhækkana.
Ég held út af fyrir sig að erlendir grein-
ingaraðilar séu ekki mikið að spá í ís-
lenska kjarasamninga, þeir yrðu því ekk-
ert sérstaklega uppnæmir þótt það yrðu
gerðir skynsamlegir samningar sem við-
urkenna orðinn hlut. Þeir yrðu hins vegar
enn svartari en þeir eru þó í dag ef við
legðumst í vinnudeilur og launahækkan-
ir. Þetta snýst um að gera allt sem aukið
getur tiltrú á íslenska hagkerfinu og forð-
ast allt sem getur veikt hana.“
En ekki vega kjaramálin jafn þungt núna
og þau gerðu þá? Og eru til staðar sömu
tæki til að hafa áhrif á þróunina?
Ari: „Nei, eins og Þórarinn sagði, þá er
þetta mjög á efnahagsreikningshliðinni
og spurning hvort tengingin yfir í tekj-
urnar sé fyllilega komin fram.“
Þórarinn: „Hún er það ef til vill ekki en
uggurinn er kominn og verkefnið því að
forðast að gera illt verra. Sá tími er hins
vegar liðinn að hægt sé að grípa til jafn
heildstæðra aðgerða og gert var í þjóðar-
sáttarsamningunum árið 1990.“
Ari: „Þá vorum við miklu nær því sem
kalla mætti ríkisstýrt samfélag og sam-
tökin sterkari og gátu því þrýst fastar á
um breytingar.“
Þórarinn: „Þegar við tókum upp flot-
gengi á krónunni þá ákvarðaðist geng-
ið af væntingum aðila á markaði en ekki
ákvörðunum ríkisstjórnar og Seðlabanka
eins og var árið 1990.“
Ari: „Á þeim tíma ákváðu í raun Al-
þýðusambandið og Vinnuveitendasam-
bandið að fara út í þetta og drógu vagn-
inn, auk þess sem þá voru margir til hlið-
ar tilbúnir að ýta með. Með komu BSRB,
bankarnir, bændur og þar fram eftir göt-
unum. Þannig að þó að meginþunginn hafi
hvílt á þessum tveimur samtökum var
í raun enginn sem stóð í veginum fyrir
þessum breytingum, nema kannski BHM
[Bandalag háskólamanna] sem ekki var
alveg á þessari línu. Allir aðrir voru með.
Einhvern veginn finnst manni sú vit-
und ekki til staðar núna að ætla að draga
okkur upp úr þessu.“
Þórarinn: „Viðfangsefnin eru enda öll
önnur núna en voru þá. Þau snúa nú að
trúverðugleika, fjármálalegum stöðug-
leika, stöðu bankakerfisins og samhengi
þessa við gengi og vexti.“
AGA VANTAR Í EFNAHAGSSTJÓRN
En hvaða verkefnum stöndum við þá
frammi fyrir núna, ef ætlunin væri að
koma á einhvers konar nýrri þjóðarsátt?
Getur verið að sáttin þurfi að snúast um
krónuna og framtíð hennar?
Ari: „Ákveða þarf hvert þú ætlar að
fara og hvar þú ætlar að enda. Spurning-
in um hvort við losnum við gjaldmiðilinn
eða ekki skiptir ekki öllu máli. Aðalmál-
ið er að við náum utan um okkar mál og
STAÐA DAGSINS SKOÐ-
UÐ Í LJÓSI SÖGUNNAR
Þórarinn V. Þórarinsson,
fyrrverandi formaður
Vinnuveitendasambandsins,
og Ari Skúlason, sem
áður var hagfræðingur og
reyndar síðar framkvæmda-
stjóri Alþýðusambandsins,
ræða hér við Óla Kristján
Ármannsson viðskiptaritstjóra.
MARKAÐURINN/ANTON
Nú þarf forystan að koma
frá væng stjórnmálanna
Þjóðarsáttin sem gerð var árið 1990 markaði þáttaskil í efnahagssögu landsins, en þá tókst meðal annars loksins að rjúfa vítahring
hækkana launa og verðlags. Núna hefur verið kallað eftir sameiginlegu átaki til að koma efnahagsmálum þjóðarinnar í réttan far-
veg. Þórarinn V. Þórarinsson, lögfræðingur sem á tímum þjóðarsáttarinnar var framkvæmdastjóri Vinnuveitendasambands Íslands,
og Ari Skúlason, forstöðumaður greiningar hjá Landsbankanum, sem þá var hagfræðingur Alþýðusambands Íslands, settust niður
með Óla Kristjáni Ármannssyni viðskiptaritstjóra og veltu fyrir sér möguleikanum á nýrri þjóðarsátt.