Fréttablaðið - 30.07.2008, Blaðsíða 13

MARKAÐURINN 13MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ 2008
H É Ð A N O G Þ A Ð A N
Björn Þór Arnarson
skrifar
Við núverandi efnahagsstæður þar sem verðbólga
mælist sú mesta í 18 ár veltir maður fyrir sér hvort
peningaseðlar Seðlabankans séu að verða úrelt-
ir. Tólf mánaða verðbólga mælist nú 13,7 prósent
og ef 5.000 krónur fyrir ári eru færðar til núvirð-
is þá hefur raunverulegt verðgildi seðilsins rýrnað
um 600 krónur, 5.000 krónur fyrir ári jafngilda
4.400 krónum í dag.
Reglulega koma fregnir af útgáfu nýrra pen-
ingaseðla í Simbabve og nýjasta útgáfa bank-
ans er 100 milljarða Simbabvedala seðill. Seðil-
inn má sjá hér á vinstri hönd. Þó að það virðist
vera há fjárhæð þá er hún einungis um 440 ís-
lenskar krónur. Verðbólga mælist nú um 2,2 millj-
ónir prósenta í Simbabve.
Frá því að fimm þúsund króna seðillinn var gef-
inn út 10. júní 1986 hefur verðgildi hans rýrnað
umtalsvert. Ef 5.000 krónur í júní 1986 eru færð-
ar til núvirðis fæst 22.121 króna. Ef Seðlabanki Ís-
lands ætlaði að halda raunverðgildi verðmætasta
seðils síns hins sama þyrfti því ef til vill að gefa út
20.000 og 50.000 króna seðil.
Það er spurning hvort Seðlabanki Íslands telur
rétt að gefa út nýja seðla þar sem kort eru notuð
í auknum mæli í stað peningaseðla. Markaðurinn
ákvað að taka smá forskot á sæluna og velta fyrir
sér hvernig þessir seðlar gætu litið út. Ákveðið
var að hafa 20.000 króna seðil með mynd af Davíð
Oddssyni og 50.000 króna seðil með Vigdísi Finn-
bogadóttur. Hægt er að sjá seðlana hér á hægri
hönd.
Ef verðgildi verðmesta seðils í helstu lönd-
um heims eru borin saman við Ísland kemur í
ljós að flesta þjóðir eiga seðil sem er verðmeiri en
fimm þúsund kallinn íslenski. Í töflu hér að neðan
má sjá að á evrusvæðinu er hægt að fá 500 evra
seðil sem jafngildir um 65 þúsund krónum eða
1.000 franka seðil sem er enn verðmætari og jafn-
gildir um 77 þúsund krónum. Seðlabanki Banda-
ríkjanna gefur í dag einungis út 100 dala seðil en
gaman er að geta þess að um miðja síðustu öld
voru gefnir út 1.000, 5.000 og 10.000 dala seðl-
ar. Ákveðið var að hætta útgáfunni þar sem
seðlarnir voru lítið notaðir.
V E R Ð M Æ T I P E N I N G A S E Ð L A
fjárhæð í Fjárhæð í
Land innlendum gjaldmiðli ísl. krónum
Sviss 1.000 svissneskir frankar 77.000 krónur
Evrópusambandið 500 evrur 65.000 krónur
Noregur 1.000 norskar krónur 17.000 krónur
Danmörk 1.000 danskar krónur 16.000 krónur
Svíþjóð 1.000 sænskar krónur 13.500 krónur
Bretland 50 sterlingspund 8.000 krónur
Bandaríkin 1.000 Bandaríkjadalir 8.000 krónur
Kanada 100 Kanadadalir 8.000 krónur
Ástralía 1.000 dalir 7.800 krónur
Japan 10.000 japönsk jen 7.800 krónur
Nýja-Sjáland 100 nýsjálenskir dalir 6.100 krónur
Ísland 5.000 krónur 5.000 krónur
Simbabve 100.000.000.000 Simbabvedalir 440 krónur
Peningar nútímans
100 DALIR
Seðlabanki
Bandaríkjanna gaf út 10.000 dala
seðil en útgáfunni var hætt um miðja
síðustu öld.
1.000 FRANKAR
1.000 svissneskir
frankar jafngilda
um 77.000 þúsund
krónum
100 MILLJARÐA SEÐILL Seðlabanki
Simbabve gaf nýverið út 100 milljarða
Simbabvedala seðil. Þótt á honum sé tala
með ellefu núllum jafngildir seðillinn ein-
ungis um 440 krónum. MARKAÐURINN/AFP
50.000 KRÓNA
SEÐILL Vigdís Finnbogadóttir,
fyrsti lýðræðislega kjörni kvenforsetinn í
heiminum, er ekki ólíklegur kostur þegar
velja á persónu til að prýða peningaseðil.
20.000
KRÓNA
SEÐILL
Hugsanlega
megum við
búast við því
að sjá 20.000
króna seðil í
framtíðinni.
Davíð Oddsson
seðlabanka-
stjóri prýðir
framhliðina á
þessum seðli.
500 EVRA SEÐILL 500
evrur er stærsti peningaseðill
sem gefinn er út á evrusvæðinu.
Í tilefni af tuttugu og fimm ára afmælinu
stendur mikið til hjá tímaritinu Vísbend-
ingu. Í vikunni kemur út sérstakt afmæl-
isrit þar sem farið er yfir efni blaðsins frá
upphafi og tínd til eftirminnileg ummæli
um ástand og framtíðarhorfur efnahags-
mála. Benedikt Jóhannesson segir að það
sé líka búið að semja við Landsbókasafn-
ið um að eldri árgangar Vísbendingar séu
aðgengilegir á timarit.is. „Það er hægt að
fletta blöðunum og þar er líka orðaleit. Ég
veit að sumar greinar hafa verið notaðar
mjög mikið. Þetta getur verið mikilvæg
söguleg heimild og gagnleg fyrir aðra sem
eru að skoða íslenskt efnahagslíf.“
Saga Vísbendingar er samofin sögu ís-
lensks fjármálalífs. „Það hefur alltaf verið
skýrt í Vísbendingu að við erum hluti
af stærri heild, að íslenska hagkerfið er
ekkert ónæmt fyrir hagfræðilögmálum,“
segir Benedikt.
Vísbending var gefin út af Kaupþingi
allt til ársins 1993. „Vísbending varð í upp-
hafi eitt af aðalatriðinum í rekstri Kaup-
þings. Í ágúst 1983 var frétt í Morgunblað-
inu þar sem sagt er að Kaupþing sé ráð-
gjafarfyrirtæki í erlendum viðskiptum og
gefi út tímaritið Vísbendingu, sem var þá
bara hálfs mánaðar gamalt. Þá var litið
svo á að þetta tvennt væri meginstarf-
semi Kaupþings. Það er svolítið gaman
miðað við hvernig Kaupþing hefur þróast
síðan þá.“
Benedikt segir mikið vatn hafa runnið
til sjávar síðan Vísbending hóf göngu sína:
„Það voru auðvitað engin viðskiptablöð.
Það var helst Frjáls verslun sem var að
fjalla um viðskipti og efnahagsmál og það
var nú enginn sérstakur viðskiptaáhugi í
samfélaginu. En síðan þá eru komin við-
skiptablöð og viðskiptasíður í öllum blöð-
unum, þannig að áhuginn er óneitanlega
miklu meiri á þessu, en framboðið líka,
þannig að við þurfum að halda okkur
meira við fræðilegri umræðu.“
HÖFÐAR TIL STJÓRNENDA OG SÉRFRÆÐ-
INGA
„Vísbending hefur alltaf verið rit sem
höfðar mjög til stjórnenda og sérfræð-
inga. Upplagið er ekkert mjög stórt, en
hins vegar eru langflestir af forstjórum
stærstu fyrirtækjanna áskrifendur, mjög
margir pólítíkusar, ráðherrar og forstöðu-
menn stofnana. [...] Þegar maður sér við-
töl við stjórnendur fyrirtækja í sjónvarp-
inu sjást oft Vísbendingarmöppurnar uppi
í hillu í bakgrunni. Þannig að maður sér
hvar blaðið er lesið. Að minnsta kosti
keypt, og vonandi lesið!“
Nokkrar áherslubreytingar hafa orðið í
tuttugu og fimm ára sögu Vísbendingar, en
blaðið hefur að mestu haldið sömu mynd
síðan það kom fyrst út. Blaðið, sem kemur
út vikulega, er fjórar síður sem setur efn-
istökum ákveðnar skorður. Benedikt segir
að þótt blaðið forðist allt „sérfræðingatal“
sé markmið blaðsins að fjalla á dýpri og
fræðilegri hátt um þau mál sem helst eru
á döfinni í efnahags- og viðskiptalífi þjóð-
arinnar. Þrátt fyrir lítið upplag hefur því
verið tekið eftir Vísbendingu og oft vitnað
til greina í blaðinu. „Ég hugsa að í gegnum
tíðina hafi allir helstu hagfræðingar lands-
ins skrifað eitthvað í blaðið, að minnsta
kosti þeir sem eru af yngri kynslóðinni, og
við höfum reynt að hafa viðtöl við þá sem
eru eldri.“
ÁBYGGILEGUSTU VERÐBÓLGUSPÁRNAR
„Lengi vel voru ýmiss konar spár um
ýmislegt efni, eins og verðbólgu, sérstak-
lega meðan hún var mikil, eins og hún
er að verða aftur núna, og við vorum til
1997 alltaf með verðbólguspár. Framan
af vorum við með ákveðið líkan, en svo
var það nú þannig að okkur fannst það
ekki eiga nógu vel við og við fórum bara
að spá eins og spákonur, nánast að horfa í
kristalskúlur.
Ég hef nú ekki upplýst um þetta fyrr
og ég vil nú ekki segja að spár okkar hafi
verið óvísindalegar, en þær byggðust ekki
á nákvæmu efnahagslegu líkani, heldur
innsæi ritstjórnar.
Það kom svo í ljós þegar Fjármálatíðindi
gerðu úttekt á þessu að þá reyndust spár
Vísbendingar nákvæmastar. Já, já, við
vorum nokkuð ánægðir með okkur,“ bætir
Benedikt við hlæjandi.
FJALLAR UM ÞAÐ SEM ER EFST Á BAUGI
„Við reynum að fjalla um eitthvað sem
tengist umræðunni og ég held að virk um-
ræða um ýmislegt í efnahagslífinu hafi
fyrst komið fram í Vísbendingu. Sem
dæmi má nefna að virk umræða um efna-
hagsleg áhrif kvótakerfisins hófst í Vís-
bendingu 1986 til 1987, nokkru fyrr en hún
fór af stað í þjóðfélaginu. Menn áttuðu sig í
raun ekki á hverjar voru efnahagslegar af-
leiðingar kvótakerfisins, að við takmörkun
veiða skapaðist nýtt verðmæti í kvótaeign.
Í Vísbendingu skrifaði Þorvaldur Gylfason
og margir fleiri hins vegar um þetta.“
Benedikt nefnir umræðuna um evru
sem annað dæmi. „Það tala margir um
að nú sé verið að tala um evruna vegna
yfirstandandi efnahagserfiðleika, en
fyrsta greinin sem ég fann um evruna í
Vísbendingu er frá 1998, hún er sem sagt
tíu ára gömul. Þar er mælt með evrunni og
kostir hennar taldir upp.“
ÁKVEÐIN ÍHALDSSEMI
Rauði þráðurinn í ritstjórn blaðsins hefur
alla tíð verið frelsi í viðskiptum, að frjáls
viðskipti séu hagkvæm og að draga eigi úr
afskiptum ríkisins af viðskiptum. „En það
er oft hætta á því að þegar kemur kreppa,
eins og núna er kannski í uppsiglingu að
menn fari útaf sporinu og vilji alls konar
inngrip ríkisins af ýmsu tagi. En þar sé ég
nú ákveðnar hættur, sem ég reikna með að
við munum benda á.“ Benedikt segir skilj-
anlegt að menn spyrji sig hvort núver-
andi vandi sé til kominn vegna einkavæð-
ingarinnar: „Ég held þó ekki að svo sé, en
kannski hafa menn farið býsna hratt. Það
er annað sem oft hefur komið fram í Vís-
bendingu, ákveðin íhaldssemi, að menn fari
ekki alltof geyst. [...] Það getur virst svolít-
ið hallærislegt þegar það kemur upp ein-
hver netbóla, eða útrásarbóla en svo þegar
aldan fer frá sést hverjir eru berrassaðir.
Þá eru þetta aftur orðin gömlu góðu gildin
sem gilda, sem giltu bara alltaf.“
SPÁÐ FYRIR UM FRAMTÍÐINA
Þá er í Vísbendingu gjarnan spáð í efna-
hagsframvinduna. „Við höfum til dæmis
farið yfir þetta með verðmæti á hlutabréf-
um, Hlutabréfavísitalan núna, ef maður
tekur langtímaþróun, þá er hún heldur
lægri en maður hefði búst við ef það hefði
bara verið jöfn og þétt hækkun. Gengis-
vísitalan núna, er líka of há, ef maður horf-
ir á það í sögulegu samhengi, ég held að
vísitalan ætti að settlast í kringum 140-
145 miðað við eðlilegt ástand. Hins vegar
er þetta ekki bara kreppa á Íslandi, þetta
er kreppa í öllum heiminum. Og þá koma
inn aðrir faktorar sem hafa áhrif um sinn,
en eins og ástandið er núna, þá er krónan
of veik tel ég í sögulegu samhengi. Sama
með húsnæðisverð. Við reynum að benda á
þetta aftur og aftur, að tugprósentahækkun
getur ekki staðist til lengdar. Alveg sama
hvort það er á húsnæðisverði eða hluta-
bréfaverði.“
BENEDIKT JÓHANNESSON Benedikt segir um áratug vera liðinn síðan kostir evru fyrir íslenskt efnahagslíf voru
fyrst tíundaðir í Vísbendingu. Í þessari viku kemur út sérstök afmælisútgáfa efnahagsritsins. MARKAÐURINN/ARNÞÓR
Hafa reynst sannspáir um verðbólgu
Tímaritið Vísbending er tuttugu og fimm ára um þessar mundir. Af þessu tilefni ræddi Magnús Sveinn Helgason við Benedikt
Jóhannesson, forstjóra útgáfufélagsins Heims og ritstjóra Vísbendingar, um sögu blaðsins og efnistök.