Fréttablaðið - 30.07.2008, Blaðsíða 10

MARKAÐURINN 30. JÚLÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR10
S K O Ð U N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Annas Sigmundsson, Björn Þór Arnarson, Hólmfríður Helga Sigurðardóttir, Ingimar
Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF:
512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING:
Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum
verslunum á lands byggðinni. Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
annas@markadurinn.is l bjorn.ingi@markadurinn.is l bjornthor@markadurinn.is l holmfridur@
markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l jonab@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is
l sindri@markadurinn.is
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G
Flestir hafa einhvern tímann á
lífsleiðinni fengið spurninguna
um hvað þeir ætli að verða þegar
þeir verði stórir. Þegar börn
svara henni miðast svarið í flest-
um tilfellum við þær stéttir sem
helst er litið upp til á æskuárun-
um. Krakkar vilja verða löggur,
íþróttaálfar, slökkviliðsmenn eða
Solla stirða. Þegar aldurinn fær-
ist yfir fara aðrir hlutir að vega
þyngra eins og launakjör, starfs-
réttindi, samfélagsleg virðing og
völd. Að sama skapi veltur áhugi
fólks á tíðaranda hverju sinni.
Fyrir nokkru voru franskir há-
skólanemendur spurðir þessar-
ar spurningar, það er hvar þau
hefðu áhuga á að starfa í fram-
tíðinni. Niðurstöður könnunarinn-
ar leiddu í ljós að þrír af hverjum
fjórum nemendum settu stefn-
una á starf hjá hinu opinbera.
Þetta kann að hljóma undarlega
en þegar betur er að gáð er um
tiltölulega skynsamlega afstöðu
að ræða. Í Frakklandi eru launa-
kjör opinberra starfsmanna mjög
samkeppnishæf samanborið við
almennan vinnumarkað, auk þess
bjóðast þar mun betri fríðindi.
Starfsöryggi er meira, lífeyris-
réttindi eru betri, vinnutíminn
er almennt styttri og opinberir
starfsmenn komast fyrr á eftir-
laun. Það sem hefur gerst er að
kjör opinberra starfsmanna eru
orðin of samkeppnishæf.
Afleiðingarnar hafa ekki látið á
sér standa. Atvinnuleysi í Frakk-
landi hefur verið viðvarandi í
langan tíma á sama tíma og at-
vinnuþáttaka er lægri en gengur
og gerist innan OECD. Opinber-
um starfsmönnum sem hlutfall
af heildarvinnuafli hefur fjölg-
að og útgjöld hins opinbera hafa
aukist hratt. Hvert einasta ár í
meira en tvo áratugi hefur hið
opinbera verið rekið með halla
og skuldir þess hafa aukist sam-
hliða því. Það bendir því flest til
þess að fjármálastefna franskra
stjórnvalda sé ekki sjálfbær. Ein
af veigamestu ástæðunum er sú
staðreynd að starfskjör opinberra
starfsmanna hafa skekkt stöðu
vinnumarkaðarins.
Þetta er vandamál sem ís-
lensk stjórnvöld geta tvímæla-
laust dregið lærdóm af. Hér hefur
atvinnuleysi verið með minnsta
móti í langan tíma, hagvöxtur
hefur verið mikill og skuldastaða
hins opinbera hefur farið batn-
andi. Blómlegum vinnumarkaði
hefur fylgt mikil aukning í kaup-
mátti hjá öllum starfsstéttum.
Þrátt fyrir þetta hafa stjórnvöld
ekki nýtt tækifærið og fækkað
opinberum starfsmönnum meðan
næg störf voru í boði, heldur
hefur þeim þvert á móti fjölgað.
Þetta geta reynst dýrkeypt mis-
tök nú þegar sverfur að og tekjur
hins opinbera taka að rýrna.
Ekki liggja fyrir nákvæmar
tölur um fjölda opinberra starfs-
manna en hægt er að áætla fjölg-
un þeirra með því að skoða þá
flokka í vinnumarkaðstölum Hag-
stofu Íslands þar sem starfsmenn
eru að megninu til á launaskrá hjá
hinu opinbera. Á síðustu tíu árum
hefur starfsfólki í þessum flokk-
um fjölgað um 35 prósent á sama
tíma og heildarvinnuafl hefur
aukist um 25 prósent. Sérstaka
athygli vekur að starfsmönnum í
opinberri stjórnsýslu hefur fjölg-
að um tæplega 50 prósent á um-
ræddu tímabili. Þetta er tvisv-
ar sinnum meiri aukning en á al-
mennum vinnumarkaði.
Jarðvegurinn hérlendis er að
ýmsu leyti sambærilegur þeim í
Frakklandi á undanförnum ára-
tugum. Til að bregðast við mik-
illi samkeppni um hæft starfs-
fólk hefur launasvigrúm ýmissa
opinberra stofnana verið aukið
til muna. Þrátt fyrir að eftirspurn
eftir sérfræðingum og vel mennt-
uðu starfsfólki hafi aldrei verið
meiri á almennum vinnumarkaði
hefur starfsmönnum í opinberri
stjórnsýslu fjölgað hratt eins og
fyrrgreindar tölur bera með sér.
Kjör þeirra hafa því reynst mjög
samkeppnishæf á undanförnum
árum. Óþarft er að tiltaka sérstak-
ar launahækkanir innan stjórn-
sýslunnar en ljóst er að af nægu
er að taka.
Þrátt fyrir að kaupmátt-
ur hafi vaxið hratt á almenn-
um vinnumarkaði hefur verið
mikið um árangurstengdar
greiðslur, yfirvinnu og aðrar viln-
anir sem eru ekki hluti af föst-
um launum. Þetta á ekki síst við
um þá hæst launuðu. Sveigjan-
leiki atvinnurekanda til að draga
úr þessum greiðslum er mikill
og því má búast við mikilli kaup-
máttarskerðingu á næstu miss-
erum hjá þessum hópum. Laun
innan opinbera geirans, sér í lagi
stjórnsýslunnar, eru mun ósveigj-
anlegri og því afar ólíklegt að
brugðist verði við breyttum að-
stæðum með lækkun launa.
Þessu til viðbótar eru ýmsir
þættir sem gera starf hjá hinu
opinbera að enn fýsilegri kosti
en ella. Starfsöryggi er meira,
lífeyriskjör eru betri þar sem
mótframlag atvinnurekanda er
hærra en á almennum vinnu-
markaði, vinnutími er almennt
styttri, eftirlaunaréttindi ákveð-
inna starfsstétta mjög rausnar-
leg og svo mætti lengi telja. Það
ætti því ekki að undrast ef há-
skólanemar fara að horfa í aukn-
um mæli til opinberrar stjórn-
sýslu í framtíðinni.
Það liggur fyrir að laun op-
inberra starfsmanna eru greidd
með sköttum og öðrum inn-
heimtum þjónustutekjum. Fjölg-
un starfsmanna þýðir því einfald-
lega að skattar þurfa að hækka
og óvalkvæð þjónustugjöld auk-
ast. Að sama skapi er ljóst að hátt
hlutfall opinberra starfsmanna
dregur verulega úr sveigjanleika
vinnumarkaðar, sem hefur þótt
einn helsti styrkleiki íslenska
hagkerfisins.
Það er verulegt áhyggjuefni að
opinberum starfsmönnum skuli
hafa fjölgað hlutfallslega í góðæri
síðustu ára, enda hefur reynslan
sýnt að einkageirinn er sá hluti at-
vinnulífsins þar sem framleiðni-
aukning er mest. Aukin fram-
leiðni er grundvöllur langtíma
hagvaxtar og því er nauðsyn-
legt að þessari þróun verði
snúið við sem fyrst. Hluti
af þeim viðsnúningi er að
koma í veg fyrir að bestu
starfskjörin bjóðist í embætt-
ismannakerfinu og opinberri
stjórnsýslu.
Hvað ætlar þú að verða?
Frosti Ólafsson
hagfræðingur
Viðskiptaráðs
Íslands
O R Ð Í B E L G
Í LEIKSKÓLANUM Greinarhöfundur veltir fyrir sér þróun á vinnumarkaði og hlutfallslegri
fjölgun opinberra starfsmanna í góðæri síðustu ára. MARKAÐURINN/VILHELM
Undir lok síðustu viku kom frá greiningardeild bandaríska fjárfest-
ingabankans Merrill Lynch skýrsla þar sem því var í alvörunni velt
upp að stjórnvöld hér á landi kynnu að ætla að halda að sér höndum
þar til íslenskir bankar væru svo illa staddir að hægt væri að þjóðnýta
þá og afskrifa hluta skuldbindinga þeirra utan landsteinanna.
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, starfandi forsætisráðherra, brást
við í Fréttablaðinu á laugardag og sagði ummælin svo vanhugsuð að
þau dæmdu sig sjálf og velti fyrir sér hvort annarlegar hvatir lægju
að baki. Og Björgvin G. Sigurðsson viðskiptaráðherra kvaðst undrast
tóninn í skýrslunni.
Vert er hins vegar að velta því fyrir sér hvernig á því stendur að
greiningardeild virts fjármálafyrirtækis telur sig hafa grundvöll til
að fara fram með jafnábyrgðarlausar vangaveltur um fjármálakerf-
ið hér. Út á við virðast trúlega vera lausatök og upplausn í stjórn
efnahagsmála hér. Mistök hafa verið gerð í efnahagsstjórn síðustu
ára sem urðu til þess að þensla varð meiri og
fallið því þeim mun skarpara nú. Gjaldmið-
ill þjóðarinnar er svo í ofanálag smæsti sjálf-
stæði flotgengisgjaldmiðill heims og engar
ýkjur að líkja honum við korktappa í stórsjó
og ljóst að hann verður áfram leiksoppur spá-
kaupmanna.
Og ekki er það út í bláinn sem kallað er eftir
forystu úr ranni stjórnmálanna í umbótum í
efnahagslífinu hér.
Í opnuviðtali í Markaðnum í dag fara Þór-
arinn V. Þórarinsson, lögfræðingur og fyrrum
framkvæmdastjóri Vinnuveitendasambands-
ins, og Ari Skúlason, hagfræðingur sem áður
var hjá Alþýðusambandinu, yfir stöðu efna-
hagsmála hér í ljósi reynslunnar frá því þegar
þjóðarsáttarsamningunum var komið á árið
1990. Þá voru það samtök atvinnulífsins sem
drógu vagninn í að koma hér á nauðsynlegum
breytingum til þess að tryggja stöðugleika og
hagvöxt. Núna eru aðstæður um margt breytt-
ar og þeir sammála um að forystan verði að koma af væng stjórn-
málanna. Horfast verði í augu við stöðuna eins og hún er og grípa til
nauðsynlegra aðgerða. Þeir kalla eftir skýrri stefnu til lengri fram-
tíðar þar sem aukinn stöðugleiki og áframhaldandi hagsæld sé mark-
miðið. „Við þurfum að læra af því hvað misfórst núna. Við höfum nú á
sársaukafullan hátt fengið að læra að í alþjóðlegu viðskiptaumhverfi
er krónan of lítil til þess að þjóna hagsmunum fyrirtækja og einstakl-
inga og þess vegna ríkisins,“ segir Þórarinn og bætir við að kraf-
an standi nú á stjórnmálamennina um að móta sýn um hvernig hefja
megi uppbyggingu á ný. Ari bendir einnig réttilega á að nú sé sterk-
ur meirihluti í ríkisstjórn sem ætti að hafa burði til að taka á málum.
„Það eru allir möguleikar á því að ná utan um stöðuna.“
En á meðan karpað er um leiðir og ekkert virðist þokast í yfirlýstum
fyrirætlunum Seðlabankans um stóra lántöku til að styrkja gjaldeyr-
isvaraforðann og þar með bakland fjármálakerfisins, þá er rúm fyrir
skaðlegar vangaveltur í erlendum miðlum um stefnuleysi og ráðleysi
í efnahagsmálum hér. Og á slíkum vangaveltum fitna spákaupmenn-
irnir líkt og púkinn á fjósbitanum.
Forystu- og stefnuleysi hvað varðar fyrirliggjandi efna-
hagsvanda getur af sér skaðlega umfjöllun og vangaveltur.
Leiða þarf þjóðina í
stað þess að láta reka
Óli Kristján Ármannsson
Vert er hins
vegar að velta
því fyrir sér
hvernig á því
stendur að
greiningardeild
virts fjármálafyr-
irtækis telur sig
hafa grundvöll
til að fara fram
með jafnábyrgð-
arlausar vanga-
veltur.
Nakin
skortsala
Fyrir viku lagði bandaríska verðbréfa-
eftirlitið bann við „nakinni skortsölu“
á hlutabréfum í nítján bönkum og fjár-
málafyrirtækjum.
„Nakin skortsala“ á sér stað þegar
verðbréfasali skortselur hlutabréf sem
hann hefur ekki undir höndum, með þá
vissu að hann geti keypt þau á lægra
verði áður en kemur að afhendingu, yfir-
leitt innan þriggja daga frá viðskiptum.
Þó að „nakin skortsala“ sé ekki bönn-
uð í Bandaríkjunum er ólöglegt að beita
henni í þeim tilgangi að
keyra niður verð hluta-
bréfa og Fjármálaeftir-
litið má, ef ástæða þykir
til, takmarka skortsölu
í fyrirtækjum tíma-
bundið.
„Nakin skortsala“ er
bönnuð á Íslandi.