Tíminn - 10.03.1982, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 10. mars 1982
9
,,Það er skoðun mín að með
virkjun Blöndu verði brotið
blað í sögu þessa héraðs og
upphefjist tímabil framfara
og bættra lífskjara, og sá á-
greiningur sem nú er uppi
hverfi eins og dögg fyrir
sólu".
tæplega 800 ferkm. auk þess er
mikið landflæmi sunnan núver-
andi varnargirðingar á Kili.
Samningurinn gerir ráð fyrir að
virkjunaraðili kosti færslu
girðingarinnar fram á mörk af-
réttarins að sunnan. Þar vinnst
800 ærgilda beit, sem ekki hefur
verið hægt að nýta.
I töflu 7sest að ca. 7% af af-
réttinum tapast og beitargildið
rýrnar um innan við 10%. 1
samningi er hámarks vatns-
borðshæð miðuð við 478 m.y.s.
Þá er gert ráö fyrir uppgræðslu
alltað 2400 ha. á Auðkúluheiði eða
þar til jafnmikið beitiland er
fengið og það sem glatast, nota-
gildi heiðarinnar ætti þvi að vera
það sama eftir virkjun.
2. Björn talar um aö meirihluti
hreppsnefndar ætli. að selja af-
réttinn gegn vilja meirihluta eig-
enda.”
Mér vitanlega hefur engin
skoðanakönnun farið fram meðal
jarðeigenda á svæðinu, enda tel
ég að Svinavatns, Torfalækjar og
Blönduóshreppur eigi afréttinn en
ekki einstakir landeigendur.
Þessi sveitarfélög keyptu
heiðarlöndin i sameiningu og
stofnuðu Upprekstrarfélag Auð-
kúluheiöar um nytjar þeirra og
mannvirki þeim tengd, svo sem
skilarétt,girðingar o.fl.
Þess má geta aö 12 af 15
hreppsnefndarmönnum hrepp-
anna hafa lýst sig fylgjandi
samningnum.
Hvergi er minnst á sölu eins eða
neins i samningnum, heldur er
( eiga ábýlisjarðir sinar og eru þvi
leiguliðar. Auk þess einn leiguliði
á jörð sem Landnám rikisins á,
(Landnámið á a.m.k. 5 jarðir i
upprekstrarfélaginu) mætti ekki
á fundi, en gaf öðrum manni um-
i boð til aö greiða atkvæði fyrir
sina hönd. Var atkvæðagreiðslu
nefndra manna mótmælt, á þeirri
forsendu að þeir ættu eigi ábýlis-
jarðir sinar, en þeim mótmælum
var ekki sinnt. Er fundarstjóri
taldi atkvæðagreiðslu lokið,
spurðist ég fyrir um, hvort ég
virkjunaraöila veitt leyfi til að
virkja gegn bótum i uppgræöslu
o.fl.
3. 1 desember voru samnings-
drög um virkjun Blöndu lögð fyrir
almennan sveitarfund i Svina-
vatnshreppi. Ekki vissi ég annað
en öll hreppsnefndin væri þvi
sammála, og einnig þvi að at-
kvæöagreiðsla færi fram um þau.
Atkvæðagreiðslan var ekki
bindandi en leynileg og svarið já
eða nei. Niðurstaöan varð sú að
samningsdrögunum var hafnað
með litlum mun. Af þessu er ljóst
að atkvæöagreiðslan var ekki
vantraust á hreppsnefndina eins
og Björn segir, heldur krafa um
leiðréttingar á vissum atriðum.
Framhald málsins var siðan það
að þrir hreppsnefndarmenn sam-
þykktu að halda samningavið-
ræðum áfram með tilliti til þeirra
ábendinga sem fram komu.
Aö þessu var siðan unnið af
hreppsnefnd og samningamönn-
um og náðust fram veigamiklar
breytingar til hagsbóta, svo sem,
lækkun á miölunarlóni, breytt
veituleið, skipan matsnefndar, og
yfirmatsnefnd o.fl.
1 bréfi til oddvita frá Jóni E.
Ragnarssyni hæstaréttarlög-
manni er eftirfarandi umsögn.
„Það er álit mitt að þessi nýju
samningsdrög séu að mun að-
gengilegri en drögin frá 30. nóv.
sl.”
A fundi hreppsnefndar 13. feb.
sl. samþykkti svo meirihluti
hreppsnefndar samningsdrög þau
sem þá lágu fyrir aö þvi tilskyldu
að Blönduvirkjun yrði næsta stór-
virkjun á tslandi.
Það er skoðun mfn að með
virkjun Blöndu veröi brotið blað i
sögu þessa héraðs og upphefjist
timabil framfara og bættra lífs-
kjara, og sá ágreiningur sem nú
er uppi hverfi eins og dögg fyrir
sólu.
Viö höfum ekki efni á að láta ör-
fáa öfgamenn stööva jafn hag-
kvæma framkvæmd og virkjun
Blöndu.
Sólheimum 25. feb. ’82
Ingvar Þorleifsson.
hefði ekki heimild tii að greiða at-
kvæði. Aður hafði óg, er fundar-
stjóri leitaði eftir, afhent honum
umboð frá bræðrum minum, er
ekki sóttu fundinn. Orskurðaði
fúndarstjóri að ég hefði ekki at-
kvæðisrétt þar sem Eyhildarholt
ætti ekkert i heiðinni — hefði þar
aðeins beitarréttindi. Þessum úr-
skurði mótmælti ég meö visan til
þess,sem áður haföi komið fram i
atkvæðagreiðslunni og óskaði
eftir þvi, að það yröi fært til
bókar.
Ljóst er að leiguliðar geta ekki
á nokkurn hátt bundið jarðeig-
endur með slikri atkvæöagreiðslu
og eins hitt að ekki er hægt að sjá
nokkurn lagalegan grundvöll
fyrir þvi að mér var meinuð þátt-
taka i atkvæðagreiöslunni.
Að lokum þetta:
Auðvitað geta menn haft skipt-
ar skoöanir varðandi virkjun
Blöndu. En ég heföi kosið kunn
ingjum minum i framhluta Seylu-
hrepps, þeirra er að samþykkt til-
lögunnar stóðu — annaö og betra
hlutskipti ai að stuðla með at-
kvæði si'nu að þvi, aö tugum fer-
kilómetra' af algrónu landi
verði sökkt að þarflitlu eða þarf-
lausu.
Eyhildarholti 23. febr. 1982.
Arni Gislason.
byggt og búið í gamla daga
Frá
Reistará
til Há-
mundar-
staða
■ Það varað vorlagi fyrir um
70 árum, að bdferlalest þokað-
ist út Galmaströndina. For-
eldrar minirvoru að flytja frá
Ytri-Reistará til Stóru-Há-
mundarstaöa. Koffort, kirnur
og aðra búslóð bar hátt á
reiðingshestunum Faðir minn
reið á undan krókóttar
moldargöturnar, engin vagn-
fær braut var þá komin.
Mamma, Helga systir,pabbi
og við ung börnin, rákum lest-
ina ásamt aðstoðarpilti rösk-
um, sem með pabba gætti þess
að vel færi á hestunum.
Okkur bar brátt fram hjá
næstu bæjunum: Baldurs-
heimi, Skriðulandi, Kjarna og
Kambhólum, en handan mýr-
anna blöstu við Pálmholt,
Bragholt og Arnarnes. Fólk
kemur sums staöar út og
veifaði til okkar. Rétt utan við
Fagraskóg taka við Hillurnar
fram af Kötlufjalli og ganga i
berstöllum fram í sjó. Þar var
gatan grýtt og seinfarin.
Kötlufjall er kennt við
galdrakonuna Kötlu, sem þar
var svelt til bana igrjótbyrgi á
söguöld. Feginn var ég þegar
tæp sniðgatan var á enda og
litill bær blasti viö i túnbletti
undir hamrahjalla. Þetta var
IIillnakofí, en þar bjó lengi
ekkja, Helga að nafni, ein með
kindum si'num. Hún stóð í
bæjardyrum og bauð okkur
velkomin til Arskógsstrandar.
Gestrisin var Helga og létt í
tali. Varð margur feginn að
lita inn og fá kaffisopa, ekki
sist á vetrum. Varð bær
hennar þá jafnvel ferðafólki til
bjargar í stórhriðum. Sigur-
steinn Magnússon, kennari i
Ölafsfirði og viðar, orti eftir-
minnilega fagurt kvæði um
Helgu i Hillnakofa.
Nú er Hillnakofi horfinn og
bærinn gamli Hillur uppi á
hjöllunum rústir einar. Þar
fundust ekki alls i'yrir löngu
forn steinker litil.
Afram sigum við, fórum
bráðum fram hjá Kálfskinns-
bæjunum, þar sem Hrærekur
var grafinn, eini koungurinn i
islenskri mold.
Núblasir við Stærri-Arskóg-
ur, þar gnæfði há timbur-
kirkja meö turni og svölum,
hin tignarlegasta. En skritið
þótti mérað sjá stórar sperrur
báð um m egin. Þær v oru settar
til styrktar eftir aldamóta-
veörið mikla. Nú er þarna
myndarleg steinkirkja.
Fariö var á góðri trébrú yfir
Þorvaldsdalsá skammt neðan
við foss i gljúfri. Aður lá hand-
riðalaus brú yfir fossinn. Þar
lenti eitt sinn maður út af og
niður fossinn er bjargaöist.
Jakobfna ljósmóðir hrasaði
siðar út af brúnni, náði þó
handfestu og var borgiö.
Nú er breið og öflug steypu-
brú á ánni. Skammt utan við
ána stendur Litli-Arskógur.
Mun þama hafa verið allmikið
skóglendi til forna, og smá-
kjarr hélst iram undir alda-
mót á viðlendum Arskógsmó-
um, gömlum hafsbotni.
Nú sjáum við til Hámundar-
staðanna beggja, Hellu og
Krossa og út til Hriseyjar,
brátt komin á leiðarenda.
Ekki man ég hvað marga
klukkutima við vorum á leið-
inni, en nú fer bill þetta á
nokkrum minútum!
Þungaflutningur hafði verið
fluttur á bát frá Hjalteyri.
Bærinn á Hámundarstöðum
þótti mér furðu stór, þrjár
lengjur, tvær úr torfi, en
fremst langhús mikið tvilyft
úr timbri og há flaggstöng á
stórum kvisti. Mer ofbauð
hæðin!
Langhúsin á Ströndinni voru
byggð fyrir gróða af hákarla-
veiðum að talið var. Brátt var
farið að vinna á túninu,
mykja, sauða- og hrossatað
malað i taðkvörn. „Barðimeö
kláru móðir min mykju niður
á völlinn”, raulaði gamall
maður við kvörnina og brosti.
Hugsið ykkur, aö finmylja
áburðinn með kláruhöggum!
En þetta urðu fyrri kynslóöir
að gera sér að góðu.
,,Man ég það ég mokaði flór
með mjóum fingurbeinum”,
stendur i gamalli visu. Lik-
lega var það einsdæmi eða
ýkjur einar, menn fyrri alda
notuðu þungar trérekur.
„Mykireku sina reiddi hann
um öxl”,segir i Vatnsdælu um
Svart íjósamann, sem bjóst til
aðslá kappann Jökul með rek-
unni ibardaga. Þótti Jökliþað
skömm mikil!
Við höfðum góðar rekur, og
ösku bárum við i flórinn, hún
drakk i sig kúahlandiö. Þetta
var tað- svarðaraska, kol
höfðum við ekki til eldiviðar,
bara viðarkol i smiöjunni og
kol á aflinn. Þarna smiöaði
Kristinn Pálsson vinnumaöur
skeifur, skauta o.fl. verklag-
inn vel, enda bauð hann vinnu
sina með þessum oröum:
„Smiður bæði á tré og járn,
finastiheyskaparmaður.og að
rista torl'”. Kafíimaður var
hann mikill. „Þetta er það
heitasta”, sagöihann og saup
á sjóðandi kaffikönnustútn-
um! Sjaldan varð honum
mergjaðra oröa vant. ,,Þaö er
ekki von að hann Bassi geti
mikið, þvi búkurinn er svo lit-
ill og sálin alltof rýr”, sagði
hann um smávaxinn bónda.
UmPalla smala varkveðið:
„Þó nái Páll i lofti lágt, lag-
lega kann sig bera. En heila-
búið hefði mátt, koti rýmra
vera.”
Dugnaðarfólk hefur löngum
búið á Arskógsströnd. Sveitin
er harðbýl og varð annaðhvort
að duga eða drepast!
„Sótt var löngum langt á
mið, leitaði fanga skipalið,
norður i höf að hafisrönd,
hörkukarlar á Arskógs-
strönd.”
Þá var skútuöld, en lika róið
á árabátum frá rhörgum
lendingarstöðum. Orfið og
hrifan einu heyöflunartækin —
og bara 70 ár siðan!
Annað dæmi skal nefnt:
Sigurður afi minn bjó á Ytri-
Reistará á árunum 1874-1898
með stóra fjölskyldu, fremur
fátækur, en komst þó sæmi-
lega af. Dánarbú hans var
skrifað upp og virt vorið 1898 á
samtals 1729 kr. Skuldir á bú-
inu um 11.700 kr. Berið þetta
saman við upphæðir á okkar
timum. Allir búshlutir, fénað-
ur og fénaðarhús virt á
sautján hundruð tuttugu og
niu krónur!
Hvað fæst fyrir þá upphæð
núna?
Geta má þess, að kýrnar eru
fjórar, fjögur hross, ærnar 40
gemlingar 24 og 7 sauöir full-
orðnir. Verðgildi peninga var
allt annað en nú gerist.
Danieisen á Lóni var fram-
kvæmdamaður mikill, m.a.
þjóðhagasmiður. tJtvegaði frá
Danmörku plóg o.fl. jarð-
ræktarverkfæri til reynslu. En
hann lét lika vinnukonu mylja
mykju með höndunum og núa
mylsnunni i verstu óræktar-
þúfnakollana i’ túninu!
Búskap og byggingum á
Ytri-Reistará er lýst i timarit-
inu Súlur III 1973.
Ingólfur Davíðsson
skrifar - 344