Tíminn - 21.03.1982, Qupperneq 20

20__________________
helmsmeistarar í skák
Sunnudagur 21. mars 1982.
■I Opinberir heimsmeistarar i
skák eru tdlf eins og postularnir:
Steinitz, Lasker, Capablanca,
Alekhine, Euwe, Bótvinnik,
Smyslov, Tal, Petrósjan,
Spasskíj, Fischer og Karpov. Viö
ætlum aö rekja feril þeirra og
sögu nokkuö hér I blaöinu á næst-
unni en byrjum á óopinberum
heimsmeisturum, sem sé þeim
sem bestir þóttu i heiminum áöur
en heföireða samtök höföu mynd-
ast um sjálfan heimsmeistaratit-
ilinn. Gera má ráö fyrir aö marg-
ar aldeilis gullfallegar skákir
veröi raktar á þeirri leiö.
Enginn þekkir uppruna skák-
listarinnar meö vissu, þaö er þó
taliövist aö hiin sé ilr Austurlönd-
um, barst þaöan til Evrópu-
manna og bréyttist og þróaöist.
Er komiö var undir aldamótin
1800 var skákin komin i þaö horf
sem hiln er i ná og þá fyrst er
hægt aö fara aö tala um heims-
meistara i skák — en þó meö
variíð. Slæmar samgöngur móts
viö þaö sem mi þekkist höföu þær
afleiöingar aö sterkir skákmeist-
arar f ýmsum löndum áttu enga
möguleika á að reyna meö sér, ef
þeir vissu yfir höfuö af tilveru
hvers annars. Og reglurnar sem
þeir tefldu eftir voru ekki ætiö
þær sömu. Patt þýddi til dæmis
sums staöar jafntefli en annars
staöar sigur þess sem pattaöi
hinn, hrókeringar voru með ýmsu
sniöi eftir löndum og mjög mis-
munandi reglur giltu um i hvaöa
mann mátti breyta peöi kæmist
það upp f borö. Og þar fram eftir
götunum. Þessar óliku reglur
voru þó komnar I einn farveg um
1800 en á stöku staö liföu afbrigöi
enn um sinn.
Enginn vafi er á aö skákmeist-
arar öörum sterkari eru jafn
gamlir sjálfrí skákinni en gallinn
er bara sá aö mjög fáar, ef
nokkrar, skákir þeirra meistara
sem vitaö er um'hátá varöveist.
SpánverjinnRuy Lopez, sem uppi
var á sextándu öld, er viöfrægur
og ein vinsælasta byrjun sög-
unnar kennd viö hann — næstum
þaö eina sem vitaö er meö vissu
um Ruy Lopez er aö hann tapaði
fyrir tveimur itölskum skák-
mönnum, Paolo Boi og Leonardo
da Curti, en um þá er sömuleiöis
lítiö vitaö. Fyrsti skákmeistarinn
sem lét eftir sig sæmilegt safn
skáka var Gioacchino Greco
(fæddur um 1600) en þaö er erfitt
aö segja hverjar þeirra voru
raunverulegar kappskákir og
hverjar afleiöingar af rannsókn-
um Grecos. Hann varö skammlif-
ur en haföi þó feröast frá Italiu til
Frakklands og allt til Englands
en dikert er kunnugt um tafl-
mennsku hans á þessum feröa-
lögum. Hér kemur hins vegar ein
skáka Grecos sem tefld var á
Italíu áriö 1625 eöa svo, hún gefur
góöa mynd bæöi af stil Grecos
sjálfs og stööu skáklistarinnar á
þessum tima. Greco hefur svart,
þaö er hinn góökunni N.N. sem
hefur hvitt:
1. e4 - e5 2. f4 - f5 3. exf5 - Dh4 +
4. g3 - De7 5. Dh5+ - Kd8 6. fxe5 -
Dxe5+ 7. Be2 - Rf6 8. Df3 - d5 9. g4
- h5 10. h3 - hxg4 11. hxg4 - Hxhl
12. Dxhl - Dg3+ 13. Kdl - Rxg4 14.
Dxd5+«d7 15. Rf3 - Rf2+ 16. Kel -
Rd3 + 17. Kdl - Del+ 18. Rxel -
Rf2 mát!
Hvorugur hefur gert tilraun til
aö koma mönnum sinum á
drottningarvæng i spiliö,
drottningum er óhikað leikið
fram á boröiö I allra fyrstu leikj-
unum. Meöan skákin var svona
frumstæö er ekki réttlætanlegt aö
tala um heimsmeistara. Rúmri
öld siðar fæddist hins vegar sá
maöur sem má meö nokkru: .
kalla fyrstan heimsmeistarann,
hann var altént sá fyrsti sem á
rökréttan og markvissan hátt
byggöi upp stööur sinar, fremur
en aö ryöjast i sókn i fyrsta leik.
Þessi maöur var Frakkinn
Francois-Andre Danican Phili-
dor. Hann varö meöal annars
fyrstur til þess aö leggja áherslu
á að vinna miöboröið meö peða-
keöju og mörg lögmál sem enn
eru I góöu gildi eru komin frá hon-
um.
Philidor var án mikils vafa
sterkasti skákmaöur heims á
sinni tið. Hann sigraöi flesta
þekktustu meistara þessa tima
meö gifurlegum yfirburöum og
gaf oftsinnis heilan mann i for-
gjaf. Einnig lagöi hann stund á
blindskák. Aöeins sextiu skákir
Philidors hafa varöveist, flestar
þeirra forgjafarskákir og allar
tefldar er hann var kominn yfir
sextugt svo erfitt er ab dæma
raunverulegan styrkleika hans.
Eftir lát Philidors áriö 1795 var
hljótt um skákmeistara um nokk-
urt skeið. Hinn fyrsti sem virðist
hafa nálgast Philidór aö styrk er
Deschapelles (1780-1847), Frans-
maöur. Deschappelles var ákaf-
lega fjölhæfur maður og virðist
hafa lagt litla áherslu á skákina,
enda þótt honum tækist að vinna
alla andstæNnga sina I Frakk-
landi og gaf samt forgjöf i meiri-
hluta skákanna. Engin skáka
hans hefur hins vegar varöveist,
svo erfitt er aö segja nokkuð af
viti um taflmennsku hans. Annar
Frakki á þvi meiri kröfu til að
teljast sterkasti skákmaöur
heims um þetta leyti, Labour-
donnais sem var 17 árum yngri en
Deschapelles.
Labourdonnais skoraöi einn
hættulegasta andstæöing sinn,
Alexander McDonnell, á hólm I
London og tefldu þeir rúmlega 80
skákir i nokkrum lotum. Frakk-
inn sigraði, fékk um það bil 60%
vinninga. Allar skákirnar hafa
varöveist og sýna öra framþróun
skákarinnar. Meöal annarra
skákmeistara sem vitaö er aö
voru mjög öflugir eru Rússinn
Alexander Petroff og Englend-
ingarnir George Walker og John
Cochrane. ADir uröu þeir að vikja
er Howard Staunton kvaddi sér
hljóðs.
Staunton hefur veriö kaliaður
fyrsti heimsmeistarinn eftir aö
skákin öölaöist nútimalegan blæ
og má þaö til sanns vegar færa.
Hann fæddist áriö 1810 i West-
morland og ólst upp i sárri fátækt.
Staunton tókst engu aö siöur aö
komast til nokkurra metoröa sem
leikari og hann ritaði sSfer
margar bækur um leikrit Shake-
spearessem hann áleit að myndu
halda nafni sinu á lofti. Svo fór
ekki, skákin sá um þab.
Staunton læröi ekki aö tefla fyrr
en hann varö oröinn 26 ára gamall
og sætir furöu aö hann skyldi ná
jafn langt og raun ber vitni, þar
sem þaö er jú viðurkennd stað-
reynd aö þvifyrr sem menn byrja
þeim mun meiri likur er á aö
komast langt. Staunton var hins
vegar fljótur að komast upp á
lagið og eftir aöeins fjögur ár var
hann oröinn sterkasti skákmaður
Englands. Þremur árum eftir það
sigraði hann franska meistarann
Pierre Saint-Amant og mátti telj-
ast sterkastur f heimi. Veikindi
hömluðu skákiökunum hans
næstu árin en honum tókst engu
að siður aö vinna einvigi gegn
ungum og upprennandi meistur-
um, Bernhard Horwitz og Daniel
Harrvitz.
Stíll Stauntons var ákaflega há-
þróaður á þeirra tima visu eins og
eftirfarandi skákir sýna:
Hvitt: Staunton.
Svart: Horwitz
1. c4 - e6 2. Rc3 - f5 3. g3 - Rf6 4.
Bg2 - c6 5. d3 - Ita6 6. a3 - Be7 7. e3
-0-0 8. Rge2 - Rc7 9. 0-0 -d5 10. b3 -
De811. Bb2 - Df7 12. Hcl - Bd7 13.
e4! - fxe4 14. dxe4 - Had8 15. e5 -
Rfe8 16. f4 -dxc4 17. bxc4 - Bc5+
18. Khl - Be3 19. Hbl - g6 20. Db3 -
Bc8 21. Re4 - Bb6 22. Hbdl - Ra6
23. Dc3-Hxdl 24. Hxdl („Hvitur
ræöur nú rikjum á taflboröinu.
Hann getur nú komiö riddara sin-
um fyrirá d6 án þess aö viö hon-
um veröi hróflaö.” Staunton) 24.-
Rc5 25. Rd6 - Dc7 26. Dc2 („Tilab
hindra riddara andstæöingsins i
að komast til a4.” Staunton) 26.-
Rg7 27. g4! - De7 28. Bd4 - Dc7 29.
a4 („Hótar aö vinna mann meö
a5”, Staunton) 29. - Ra6 30. c5 -
Ba5 31. Db3 - b6 32. Re4 - bxc5(Ef
32. - Rxc5 þá 33. Bxc5 - bxc5 34.
Rf6+ - Kh8 35. Dh3 - Re8 36. Hd7)
33. Rf6+ - Kh8 34. Dh3 („Hvitur
hefur nú vinningsstöðu”. Staun-
tcn) 34.-Re8 35. Bal (Hótar Hd7)
35. - Rxf6 36. exf6 - Kg8 27. Be5 -
Bb7 38. Be4 - Df7
39. Rgl!! („Ómissandi varaliði
kemur I sóknina”. Staunton) 39. -
Bd8 40. g5 - Bb7 41. Rf3 - He8 42.
Bd6 („Opnar leiö fyrir riddar-
ann.” Staunton) 42. - Bxf6 43. gxf6
- Dxf6 44. Rg5 - Dg7 45. Be5 - De7
46. Bxg6 og svartur gafst upp.
I hinni skákinni hefur Staunton
einnig hvítt, E. Williams hefur
svart:
1. f4 - e6 2. e3 - f5 3. g3 - Rf6 4.
Bg2 - d5. 5. Rf3 - c5 6. þ3 - Rc6 7. 0-0
- Bd6 8. Bb2 - 0-0 9. De2 - Bc7 10.
Ra3 - a6 11 Hadl (Minnir á Réti.
Hvftur skapar skilyröi til að
þrýsta á peö svarts á mi^boröinu)
n.- b5 12. c4. („Réttileikurinn.”
Staunton) 12. - bxc4 13. bxc4 - Hb8
14. Bxf6!! (óvænt skiptir hvitur
upp á besta manni sinum. Miðar
aö þvi aö auka þrýstinginn á miö-
borðið) 14. - Dxf6 15. cxd5 - exd5
16. d4 - c4 17. Re5 - Rb4 18. Raxc4 -
dxc4 19. a3! („Ef ekki væri fýrir
þennan leik hefði hvitur ekki get-
að látið riddara sinn.” Staunton)
19. - Bxe5 20. dxe5 - Df7 21. axb4 -
Hxb4( Aö Stauntom skyldi sjá fyrir
sjö leikjum siöan aö þessi staöa
væri hagstæðari fyrir hann þrátt
fyrir tvö fripeb sýnir djúpt innsæi
hans) 22. Hd6 (Hótar Bd5) 22.-
Bb7 23. e6! („Eina leiöin til að
hvitur haldi yfirburöum sinum.”
Staunton) 23. - Dc7 24. Hd7 - Dc8
25. Ddl! - Bc6 (Eða 25. - c3 26. e7 -
He8 27. Bxb7 - Hxb7 28. Dd5+) 26.
Bxc6 - Bxc6 27. Dd4 - Hf6 28. Hd6
(„Ugglaust sterkasti leikurinn”
segir Staunton. Ef 28. Hd8+ - Hf8
29. e7 - He8) 28..- Db5 29. Hd8+ -
Hf8 30. Hxf8+ - Kxf8 31. Dd6+ -
Ke8 32. Hdl og svartur gafst upp.
Eftir 1853 dró Staunton sig aö
mestu I hlé en tefldi þó alltaf eitt
hvað. Er Paul Morphy kom frá
Bandarikjunum til aö krefjast
skákkrúnunnar vildi hann endi-
lega tefla við Staunton og
Englendingurinn féllst i fyrstu á
þaö en sá fljótlega að hann væri i
ekki neinni æfingu til að etja
kappi við unga Bandarikjamann-
inn og baöst undan. Þá þegar
hafði hann reyndar glataö hinni
opinberu heimsmeistaratign i
hendur Þjóðverjans Adolfs
Andersens sem var um miðja
nitjándu öld á hátindi sinum.
Staunton er fyrst og fremst
þekktur fyrir örugga og rökrétta
taflmennsku og hann átti mikinn
þátt i þvf að kanna leiöir skáklist-
arinnar uns hún tók þá stefnu sem
viö þekkjum nú. Loks skulum við
lita á snotra flettu sem Staunton
kom auga á þar sem hann sat aö
tafli við Kennedy höfuðsmann,
sterkan áhugamann. Þess má
geta aö Kennedy fékk peð og tvo
láki I forgjöf en samt gersigraöi
Staunton íann, vann 7 skákir,
tapaöi tveimur og tvær urðu jafn-
tefli.
Staðan var svona þegar Staun-
ton tók til sinna ráöa:
Staunton, sem hafði svart, lék:
1. - Rxe4!! 2. Bxd8 - Rexf2+ 3.
Kgl - Rh3 + + 4. Khl - RGf2+ 5.
Hxf2 - Rxf2+ 6. Kgl - Be3 (Ekki
6. - Rxdl+ 7. Bxb6 - axb6 8. Rxb6
og hefur betri stöðu) 7. Dbl -
Rdl+ 8. Khl - Hfl+ og hvitur
gafst upp.
Hann er mát i næsta leik.
1 næsta þætti fegir frá Adolf
Andersen og komu Morphys.
—ij tdk saman, þýddi og endur-
sagöi.