Fréttablaðið - 28.12.2008, Blaðsíða 10

10 28. desember 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
E
nn erum við í jólaboðinu og biskupinn og allt hans hyski
hefur sagt við okkur látlaust í stillilega rómnum alla
jólahelgina: Verum stillt, verum stillt, rétt eins og fasta-
hópar í jólamætingu þjóðkirkjunnar séu venjubundnir
óróaseggir á þeim árstíma. Við sem heima sitjum erum
til alls vís.
Og á annan kölluðu æðstuprestar sjálfsdýrkunar með samvisku-
biti söfnuð sinn í líkamsræktarstöðvarnar þangað sem fólk sækir
stritið, sem finnst ekki heima við, og félagsskapinn við ókunnuga,
sem eru þægilegri samvistum en heimilisfólkið með sínar þarfir:
Völd clash eða var það Vörld krass?
Næst er að bíða lágkúrunnar í áramótaræðum stjórnmálafor-
ingjanna, eins og þeir eru kallaðir, sem svo toppast á nýársdaginn
sjálfan í nýjasta ákalli forsetans eftir vindátt: hvert blæs?
Eitt er víst: stormurinn hefur ekki enn skekið svo valdastólana
að neinn sé úr þeim fallinn. Ráðamenn ætla sér að þumbast við
og láta sína menn sitja áfram: seðlabankastjórnina og stjórana;
fjármálaeftirlitið, forstjóra og stjórn; ráðherrar fjármála og við-
skipta skulu sitja áfram enda raunar ósanngjarnt að þeir sendlar
víki: nær væri að henda forsætisráðherra og utanríkisráðherra
sem bera á endanum ábyrgðina á frjálshyggjurústunum áður en
skipt verður um settið í kosningum sem þau skötuhjú virðast stað-
ráðin í að láta ekki henda þjóðina fyrr en í lengstu lög.
Og frúin er tekin að ávarpa sjálfstæðismenn með orðfáum
hótunum. Reyndar er óljóst um hennar eigið bakland: hvað ætla
Samfylkingarmenn upp til hópa að láta lengi berja sig áfram í
þunglyndislegan göngutúr með ráðvilltum sjálfstæðismönnum?
Var þetta upphaf hinnar miklu sóknar jafnaðarstefnunnar? Hefur
flokkurinn einhverja stefnu í Evrópumálinu annað en gefnar for-
sendur og almennt orðaða vinnutilhögun? Hver eru efnisatriðin?
Og hvað ætlar íhaldið að gera nú: einhverjir kallar eru teknir að
þvaðra um gömlu gildin og eiga þá við annað en forna hyglunar-
og þöggunarflokkakerfið, heim heildsalanna og Moggans: það eru
gildi eins og heiðarleiki í viðskiptum og ábyrgð. Sem Sjálfstæð-
isflokkurinn stendur fyrir! Hó hó hó segir jólasveinninn. Komdu
úr skápnum!
Ekki hefur áður í sögu landsins horfið jafn snögglega grunn-
stoð undan félagshreyfingu eins og þegar frjálshyggjan skrapp
út í tómið úr veröldinni kringum Valhöll, ekki einu sinni þegar
flokkurinn missti kommúnismann og Kanann með örfárra ára
bili. Nú er hátíð hinna forneskjulega trúarbragða sem eiga sér
dygga fylgjendur í stjórnmálaflokkum, þá sem trúa á jólasveininn
og ljúga til um fæðingu frelsara í Betlehem. Þeir safnast saman í
hópa sem ætla að leiða almenning áfram á vegferðinni, að þessu
sinni upp úr díki skuldanna sem hrekklaus almenningur lét gabba
og ljúga sig útí. Burt frá gjaldþrota hugsjónum, ónýtum fyrirheit-
um og fagurgala stjórnmálahreyfinganna – en hvert? Hvert er
best að láta teyma sig? Hvert er rétt að stefna?
Mín þjóð, mín þjóð:
Haltu kjafti og
vertu þæg
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Á tímum þegar fyrirsagnir dagblaða nna eru helgaðar
fjármálakreppu og ofbeldi, er
sérstaklega mikilvægt að gefa
gaum að frumlegri baráttu ýmissa
ríkisstjórna gegn fátækt, sjúk-
dómum og hungursneyð. Tilgang-
urinn er ekki aðeins sá að láta sér
líða betur heldur að takast á við
eina alvarlegustu vá í heimi: hinn
útbreidda bölmóð um að vandamál
nútímans séu of stór til að hægt sé
að leysa þau. Með því að kynna
okkur árangurinn öðlumst við
þekkingu og öryggi til að ráðast í
samhent átak til að leysa stærstu
úrlausnarefni heimsins í dag.
Mexíkó og Noregur
Ég byrja á að taka hattinn ofan
fyrir Mexíkó, fyrir að ryðja braut
hugmyndinni um „skilyrt fram-
lög“ til fátækra heimila. Slík
framlög hvetja og gera efnaminni
heimilum kleift að fjárfesta í
heilsu barna sinna, næringu og
menntun. Önnur ríki í Rómönsku-
Ameríku hafa nú tekið áætlun
Mexíkó um sköpun tækifæra upp
á sína arma. Í ljósi þess árangurs
sem sýnt hefur verið fram á
hingað til, og fyrir tilstilli
söngvaranna Shakiru og Alejandro
Sanz og félagasamtaka sem þau
veita forystu, skuldbundu allir
leiðtogar Rómönsku-Ameríku sig
nýlega til að gera áætlunum til
hjálpar börnum í heimalandi
þeirra hærra undir höfði.
Noregur heldur sínu hefð-
bundna forystuhlutverki í félags-
og umhverfismálum undir stjórn
Jens Stoltenberg forsætisráð-
herra. Ríkisstjórnin hefur stofnað
alþjóðlegt bandalag til að koma í
veg fyrir að konur deyi af
barnsförum; fjárfestir þannig
bæði í öruggri fæðingu og að
nýburar komist af. Um leið hleypti
Noregur, í samvinnu við Brasilíu,
af stokkunum áætlun upp á einn
milljarð Bandaríkjadollara, til að
hvetja fátæk samfélög í Amazon-
regnskógunum til að hætta óheftri
eyðingu skógar. Noregur fer þá
snjöllu leið að reiða féð ekki af
hendi nema sýnt sé fram á
áþreifanlegan árangur (miðað við
fyrirfram ákveðið samkomulag).
Spánn og Ástralía
Spánn hefur undir forystu José
Luis Rodríguez Zapatero forsætis-
ráðherra stuðlað mjög að því að
auðvelda fátækum ríkjum að ná
Þúsaldarmarkmiðum Sameinuðu
þjóðanna. Spánn stofnaði nýjan
Þúsaldarsjóð hjá SÞ til að vekja
athygli á þeirri samvinnu sem til
þarf innan SÞ til að takast á við
áskoranir Þúsaldarmarkmiðanna.
Ríkisstjórn Spánar benti
réttilega á að raunverulegar
lausnir á fátækt krefjast samhliða
fjárfestinga í heilbrigðismálum,
menntun, landbúnaði og samfélags-
innviðum, og stofnaði sjóðinn til að
gera þessa sýn um samþættingu að
raunveruleika. Spánn stendur
fyrir fundi í janúar 2009 þar sem
nýju átaki gegn hungri á heims-
vísu verður ýtt út vör. Enn og aftur
beitir Spánn hagnýtum og
frumlegum aðferðum til að breyta
orðum í aðgerðir, sérstaklega til að
hjálpa fátækum bændum til að
verða sér út um tæki, fræ og áburð
sem þeir þurfa til auka framleiðslu
sína, tekjur og matvælaöryggi.
Forsætisráðherra Ástralíu,
Kevin Rudd, hefur að sama skapi
skipað sér fremst í röð þeirra sem
berjast við aðsteðjandi vandamál
heimsins og sett fram djarfa
áætlun til að sporna við loftslags-
breytingum og lagt til nýjar og
hagnýtar lausnir varðandi
Þúsaldarmarkmiðin. Ástralía
hefur reitt fram háar fjárhæðir til
að stuðla að aukinni matvælafram-
leiðslu, með svipuðu sniði og
Spánn. Ástralía státar einnig af
auknum aðgerðum í þágu fátækra
og eyjasamfélaganna á Kyrrahafi,
sem eiga á hættu að verða fyrir
barðinu á loftlagsbreytingum.
Fátækari ríki leggja sitt af mörkum
Fátækustu ríkin láta heldur ekki
sitt eftir liggja. Hið landlukta og
snauða ríki Malaví hefur undir
forystu Bingu wa Mutharika
forseta tvöfaldað árlega matvæla-
framleiðslu sína frá árinu 2005,
með frumlegum aðferðum til að
hjálpa fátækustu bændum
landsins. Áætlunin hefur borið
svo mikinn árangur að önnur
Afríkuríki taka hana nú upp á
sína arma.
Ríkisstjórn Malí, með Amadou
Toumani Touré forseta við
stjórnvölinn, lagði nýlega fram
mikla áskorun fyrir alþjóðasam-
félagið. Ríkisstjórnin er áfjáð í að
auka fjárfestingar í landbúnaði,
heilbrigðiskerfi, menntun og
samfélagsinnviðum í 166 fátæk-
ustu bæjarfélögum Malí. Áætlun-
in er nákvæm, ígrunduð, trúverð-
ug og byggir á þeim góða árangri
sem ríkisstjórnin hefur þegar
náð. Ríku löndin hafa heitið að
hjálpa Malí og nú hefur Malí rutt
brautina með hugmyndaauðgi
sinni.
Nefna má ótal önnur dæmi.
Evrópusambandið hefur hleypt af
stokkunum áætlun upp á einn
milljarð evra til hjálpar smá-
bændum. Gates-stofnuninni,
Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna,
Rotary-hreyfingunni og mörgum
ríkisstjórnum hefur tekist að
fækka dauðsföllum af völdum
taugaveiki niður í einn þús-
undasta af því sem þau voru fyrir
einni kynslóð og nánast útrýmt
sjúkdómnum. Verið er að
undirbúa álíka aðgerðir á öðrum
sviðum – það á að ná böndum á
sulla- og holdsveiki; og nú á að
ráðast í stórfellt alþjóðlegt átak
til að útrýma dauðsföllum af
völdum malaríu fyrir árið 2015.
Skýrar lausnir
Þessar árangursríku aðferðir,
ásamt mörgum fleiri, eiga eitt
sameiginlegt. Þær takast á við
afmarkaðan og alvarlegan vanda,
til dæmis litla matvælafram-
leiðslu eða tiltekinn sjúkdóm, og
byggjast á skýrum og afmörkuð-
um lausnum, til dæmis tækjum til
akuryrkju eða bólusetningu.
Lítil tilraunaverkefni sýna
hvernig hægt er að ná árangri; þá
verður áskorunin sú að „stækka“
lausnina fyrir heilt þjóðarbú eða
jafnvel fyrir áætlun á heimsvísu.
Þetta krefst leiðtoga, bæði í
ríkjunum sem glíma við skort
sem og hjá ríku löndunum sem
geta fjármagnað og hrint
aðgerðunum í framkvæmd. Síðast
en ekki síst geta hófsamar
fjárhæðir sem varið er í hagnýt
úrlausnarefni haft sögulegar
afleiðingar.
Slæmar fréttir varpa oft
skugga á góðar fréttir, ekki síst á
tímum alvarlegrar fjármála-
kreppu og pólitísks óróa. Engu að
síður sýna góðu fréttirnar að
baráttan gegn fátækt og eymd
tapast aðeins ef við gefumst upp
og nýtum ekki gáfurnar og
góðviljann sem hægt er að virkja.
Og kannski taka Bandaríkin aftur
þátt í hinni alþjóðlegu baráttu á
næsta ári af nýjum og fordæma-
lausum krafti, undir forystu ungs
forseta sem minnti Bandaríkja-
menn og heiminn réttilega á að:
„Já, við getum.“
Höfundur er hagfræðiprófessor og
stjórnandi Earth Institute við
Columbia-háskóla í Banda-
ríkjunum. ©Project Syndicate.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Góðar fréttir í erfiðri tíð
Aðkallandi
úrlausnarefni
JEFFREY SACHS
Í DAG |
Auglýsingasími
– Mest lesið
Best miðað við höfðatölu
Ahh, það munaði svo litlu. Við vorum
tilnefnd og fjöldi fólks valdi okkur, en
því miður fengum við ekki verðlaunin.
Þrátt fyrir að hafa lagt okkur fram
eins hægt var að krefjast – og raunar
langtum betur – urðum við að lúta í
lægra haldi fyrir yfirmönnum Fannie
Mae og Freddie Mac. Þeim tókst líka
að koma stærsta hagkerfi heims í
kreppu.
En við getum borið höfuðið hátt.
Þó Financial Times hafi valið banda-
rísku fjármálamennina Daniel Mudd
og Dick Syron, hjá fyrrnefndum
félögum, oflaunuðustu yfirmenn
ársins í fyrra, þá fengu íslensku
bankastjórarnir fjölmargar tilnefn-
ingar. Þeir fengu aukastig
fyrir að hafa gert þjóð sína
gjaldþrota með bönkunum.
Og ef miðað er við höfðatölu
erum við náttúrlega í fyrsta sæti.
Lárus, Sigurjón, Halldór, Hreiðar Már
og Sigurður unnu því í raun gullið í
skammarverðlaunakeppninni.
Barack og Tony
Íslenskir sósíaldemókratar fara ekki í
grafgötur með aðdáun sína á Barack
Obama, sem tekur brátt við sem
forseti Bandaríkjanna. Hver á fætur
öðrum keppast þeir við að lýsa sigri
mannsandans sem líkamast hafi í
Obama. Til eru þeir sem hafa birt
myndir af Obama með bók
sem dæmi um að hann sé
mannkynslausnarinn.
Þeir sem eru eldri
en tvævetur
í stjórnmál-
um muna
ekki annað eins æði fyrir erlendum
stjórnmálamanni síðan á miðjum 10.
áratugnum. Þá héldu menn vart vatni
yfir Tony nokkrum Blair sem átti að
leiða mannkynið til betra lífs.
Vonandi verður aðdáun á Obama
eitthvað lífseigari en á Blair, en leitun
er að manni sem féll jafnhratt í áliti
og hinn breski Blair.
Gagnrýni virkar
Segiði svo að gagnrýni virki ekki.
Innan við mánuði eftir að plötuum-
slag hljómsveitarinnar Retro Stefson
var valið eitt það ljótasta í blöðun-
um, er komið nýtt umslag á næsta
upplag.
Betur ef gagnrýnin á ráða-
menn landsins hefði áhrif á
jafn skjótan hátt.
kolbeinn@frettabladid.is