Tíminn - 20.07.1982, Blaðsíða 8

8
Útgefandi: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjóri: Gfsll Slgur&sson. Auglýsingastjóri: Stelngrimur Gislason.
Skrifstofustjórl: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgrel&slustjóri: Sigur&ur Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarinn Þórarlnsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjórl: Kristlnn Hallgrlmsson. Umsjónarma&ur Helgar-
Tlmans: lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon,
Bjarghlldur Stefánsdóttlr, Frlðrlk Indrl&ason, Hel&ur Helgadóttir,lngólfur Hannes-
son (Iþróttir), Jónas Guömundsson, Krlstln Lelfsdóttir, Sigurjón Valdlmarsson,
Skaftl Jónsson, Svala Jónsdóttlr. Útlltstelknun: Gunnar Traustl Gu&björnsson.
Ljósmyndir: Gu&jón Einarsson, Gu&jón Róbert Ágústsson, Elln Ellertsdóttir. Ari
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosl Kristjánsson,
Kristln Þorbjarnardóttir, Marla Anna Þorsteinsdóttlr.
Ritstjórn, skrlfstofur og auglýslngar: Sl&umúla 15, Reykjavik. Slmi: 86300.
Auglýsingaslmi: 18300. Kvöldslmar: 86387 og 86392.
Verð I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánu&i: kr. 120.00.
Setning: Tæknldelld Tlmans. Prentun: Blaðaprent hf.
Ad leita alltaf til
ríkisins um forsjá
■ Á síðustu áratugum hefur það stöðugt farið í vöxt
að ólíkustu þjóðfélagshópar leiti til ríkisvaldsins um
lausn á vandamálum sínum eins og þar sé að finna
töfrasprota, sem leysi öll vandamál á svipstundu líkt
og í gömlum ævintýrum. Það virðist nú orðinn alltof
almennur hugsunarháttur, að hvert það vandamál,
sem upp kemur í þjóðfélaginu, skuli ríkisvaldið leysa
með einhverjum hætti en ekki þeir aðilar sjálfir, sem
andspænis vandamálunum standa. Þessi krafa um
aukna ríkisforsjá tekur oft á sig hinar sérkennilegustu
myndir. Nú síðast var til dæmis kvartað undan því
hástöfum í viðtali í Morgunblaðinu, að ríkisvaldið
hefði ekki séð til þess að fleiri íslendingar hafi gerst
hjúkrunarfræðingar! Hvað heimta menn næst af
ríkinu: kannski að ríkisvaldið fari að stjórna
hjónaböndum og barneignum?
Það furðulega er að þessi hugsunarháttur um
ríkisforsjá á öllum sviðum kemur ekki síður frá þeim
aðilum, sem tala jafnframt hástöfum um valddreifingu
og minnkun ríkisbáknsins. En það er auðvitað ekki í
fyrsta sinn sem gjá er á milli orða og athafna.
Nú er það orðið svo, að enginn hagsmunaaðili í
landinu á við erfiðleika að etja án þess að hann leiti
til ríkisins um lausn sinna mála. Forystumenn
þjóðmálanna eru því uppteknir við það árið um kring
að leysa slík vandamál einstakra aðila í þjóðfélaginu.
Sá hugsunarháttur, sem felst í þessum endalausu
kröfum um ríkisforsjá á öllum sviðum, hlýtur þegar
fram líða stundir að lama framtak einstaklinga og
samtaka þeirra í landinu. Fyrr á árum, þegar þjóðin
var mun fátækari en nú er, gerði fólk mun meiri kröfur
til sjálfs sín. Það myndaði samtök til þess að leysa sín
mál, og náðu miklum árangri. Fyrstu áratugir
samvinnuhreyfingarinnar eru einmitt gott dæmi um
það, hvernig fólkið sjálft myndar samtök og leysir sín
mál án þess að bíða eftir ímynduðum töfrasprota
ríkisvaldsins.
Framtak almennings í Kópavogi, sem myndaði
samtök til þess að reisa hjúkrunarheimili fyrir aldraða,
vakti mikla athygli í landinu ekki síst vegna þess
hversu óvanalegt það er að fólk leysi slík mál sjálft
með eigin framtaki í stað þess að gera kröfu til þess
að ríkisvaldið sjái um málið. Það, að slíkir atburðir
þyki stórtíðindi, gefur auðvitað til kynna, hversu langt
við íslendingar erum sokknir í hugsunarhátt
ríkisforsjár.
Auðvitað gera allir sér grein fyrir því, að ríkisvaldið
hlýtur að hafa verulegum skyldum að gegna í íslensku
þjóðfélagi, þar sem sveiflur í atvinnu- og efnahagslífi
eru miklar. En mestu uppgangstímar í landinu hafa
einmitt fyrst og fremst byggst á atorku og dugnaði
landsmanna sjálfra, sem bundist hafa samtökum með
ýmsum hætti til að lyfta sjálfir Grettistökum á
fjölmörgum sviðum. Þessa atorku og dugnað má ekki
drepa niður með þeim hugsunarhætti, að ríkið eigi
að leysa öll vandamál, og að það skipti því engu máli
þótt illa fari, þar sem ríkisvaldið komi þá bara til
hjálpar og bjargi öllu við. Slíkur hugsunarháttur
hlýtur fyrr eða síðar að lama þrek og þor landsmanna,
þann kraft og dugnað sem er dýrmætasta eign hverrar
þjóðar.
- ESJ
á vettvangi dágsins
ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚLÍ 1982.
Hvert á að
senda verð-
bólgureikninginn?
eftir Einar Frey, rithöfund
Verðbólgan, bæði hin „þjóðlega“ og
„alþjóðlega", er fyrst og fremst pólitískt
fyrirbæri, þó áhrif hennar sé efnahags-
legs eðlis í daglegri reynslu. Til þess að
geta gert sér góða grein fyrir eðli
verðbólgunnar, er nauðsynlegt að minn-
ast þýðingarmikilla pólitiskra atburða
fyrr og nú og gera á þeim samanburð.
Pólitískar andstæður hafa einnig nokk-
uð með verðbólguna að gera. Pólitískar
aðgerðir liggja til grundvallar verðbólgu
hvers tima. Þess vegna þarf að lýsa
ólikum og sundurleitum pólitískum og
sögulegum viðburðum liðinna ára.
Annars verður ekki hægt að skilja hið
djúpa eðli verðbólgunnar á réttan hátt.
Verðbólgan er alls ekki einfalt mál
sem aðeins á sér hagfræðilegan uppruna.
Verðbólgan er einnig tengd pólitiskri
sögu og verður því að skoðast í sögulegu
samhengi og í Ijósi sögunnar.
Þetta getur i fyrstu litið mjög •
ruglingslega út, - en þegar búið er að
fara yfir talsverða sögulega heild, þá
fyrst verður viðfangsefnið verðbólgan
léttari i meðferð. Skilningurinn fer þá
vaxandi.
Nú á dögum verða andstæðurnar
„kapitalismi“ og „marxismi" fyrir mikilli •
gagnrýni úr ýmsum áttum og er gagnrýni
þessi oft á góðum rökum reist.
Þótt öllu hinu „gamla“ og „góða“
verði ekki úthýst á einu bretti og einum
vettvangi, þá er samt eitt og annað lagt
fyrir róða. Margt hefur orðið úrelt og
gamalt, og sumt hefur reynst mjög
hættulegt. Og sem betur fer heldur
gagnrýnin áfram endalaust.
Karl Marx ýkti gildi múgsins á
kostnað einstaklingsins, - en hinir
svokölluðu einokunarkapitalistar sem
nú berjast af mikilli grimmd fyrir tilveru
sinni, eiga til með að ýkja þýðingu mjög
rtkra heimskingja á kostnað fjöldans.
Hér þarf á að halda nýju raunsæi. En
slíkt fæst ekki án þekkingar á sögulegum
atburðum liðinna ára.
ísland er ekki svo bágstatt ríki, að það
geti ekki staðið undir kostnaði að
innlendri verðbólgu. Dálítil innlend
verðbólga er hlutur sem allar þjóðir
verða að reikna með meira og minna.
En þar sem islenskar vinnustéttir eru
dugmiklar og hugvitsamari en oft tíðkast
viða annars staðar, ætti að vera hægt án
mikilla erfiðismuna, að borga innlenda
verðbólgu. Það væri jafnvel hægt að
greiða hana með vel íhugaðri vinnu-
hagræðingu og spamaði. Það mætti setja
á laggirnar sparnaðarnefnd. Það er bara
að ganga ekki út i neinar öfgar.
Öðru máli gegnir með hina innfluttu
verðbólgu eða hina alþjóðlegu verð-
bólgu sem tilheyrir hinum alþjóðlegu
viðskiptum. ísland tilheyrir einmitt
þeim ríkjum sem eiga mjög erfitt með
að standa undir kostnaði hinnar alþjóð-
legu verðbólgu sem flutt er inn i landið
með erlendum vörum og þjónustu.
Þjóðir sem auka verðbólguna á
heimsmarkaðinum ættu að vera látnar
greiða þúngar fjársektir eftir sérstökum
reglum og lögum.
Hversvegna þarf islenska þjóðin að
standa undir kostnaði og verðbólgu sem
hún á alls enga hlutdeild í? Og þannig
gætu margar aðrar þjóðir einnig spurt.
Maður hlýtur að spyrja.
Hvert á að senda verðbólgureikning-
inn?
Það ætti að vera siðferðileg skylda
þjóða eins og íslendinga, að gera hinum
erlendu viðskiptavinum sinum ljóst, að
útflutningsframleiðsla {slendinga á eng-
an þátt í hinni alþjóðlegu verðbólgu, -
þvert á móti dregur útflutningsfram-
leiðsla íslendinga fremur úr verð-
bólgunni á heimsmarkaðinum vegna
hagstæðs verðs á dýrmætu hráefni.
Þar sem hin alþjóðlega verðbólga á
svo mikinn þátt í hinni viðskiptalegu
ringulreið sem sett hefur svip á
heimsverslunina undanfarin ár, væri rétt
að gera sér dálitla grein fyrir sögu
hennar seinustu árin.
Það er, sem betur fer, til hópur lærðra
bandariskra hagfræðinga sem óska
einskis fremur en sannleikurinn um hina
alþjóðlegu verðbólgu verði sagður
öllum heimi afdráttarlaust. Sumir þess-
ara bandartsku hagfræðinga eru félagar
í Hagfræðingafélagi Bandaríkjanna.
En hverjir spyma á móti sann-
leikanum um verðbólguna? Jú, það gera
hinir alþjóðlegu einokunarkapitalistar.
Það kemur jafnvel fyrir að heiðarlegum
Ekjuskipin geta
verið viðsjárverð
■ Ekjuskip eru mjög i tisku um þessar
mundir. Þau hafa marga kosti, en
einkum þann, að fljótlegt er við réttar
aðstæður að skipa upp úr slikum skipum
og fljótlegt er einnig að lesta þau.
íslendingar nota slík skip, en beita þó
aðallega tvenns konar tækni. Nota þau
sem ekjuskip og sem gámaskip.
Það er sannarlega tilkomumikið að
sjá þegar slík skip eru afgreidd við góð
skilyrði. Skip, sem áður tók viku til tíu
daga að losa og lesta, eru tæmd og geta
siglt á ný, eftir sólarhringsviðdvöl, eða
svo. Með þessu móti nýtist fjármagns-
kostnaður betur, - þvi skip eiga jú að
sigla, en ekki að. liggja í höfnum um
lengri tíma.
Svo að segja öll skipafélög reyna nú
að nýta þessa tækni, og má nefna
Eimskipafélag íslands hf., Hafskip hf.,
Skipaútgerð ríkisins, og svo má bæta við
Herjólfi, eða Vestmannaeyjaferjunni og
Akraborginni, sem siglir milli Reykja-
vikur og Akraness.
Að visu má segja að Skipaútgerðin
hafi ekki enn tekið ekjuskip í notkun,
en hún á slík skip i pöntun og á
teikniborðinu, og notar skip með
siðuopum, sem gegna svipuðu hlutverki
og ekjuskipin gjöra.
Öryggi ekjuskipa og skipa
með síðuop
Þótt mikið hagræði sé að ekjubrúm og
síðuopum, með tilheyrandi lyftum, þá
eru þessi skip að öðru leyti ekki
gallalaus, og eru að ýmsu leyti hættulegri
i rekstri en gömlu flutningaskipin voru.
Þau eru viðkvæmari fyrir þilfarsleka, þar
eð þau eru ekki skilrúmuð, eins og
gömlu skipin voru, og ennfremur eru
þau í meiri hættu, ef eldur brýst út. Þessi
skip eru opin stafna á milli, liggur manni
við að segja, og sjaldgæft er að
langsskipsskilrúm séu i þeim, neðan
hleðslumerkja, eða í þeim hluta skips-
:ins, sem er undir sjávarmáli.
Tryggingafélög hafa nú vaxandi
áhyggjur af þessari gerð skipa og
reyndar af gámaskipum líka, því þau eru
undir svipaða sök seld að vissu leyti, en
vandi þeirra hefur þó verið annar, -sem
sé þau hafa látið úr höfn með of lítinn
stöðugleika, og þá getur minnsta óhapp
orðið þeim ofurefli.
Hættulegustu skipin hafa þó reynst
vera þau, er sigla með blandaðan farm.
Eru ekjuskip, en auk þess losuð og
lestuð með almennum varningi um
síðuop, og einnig með gámum. Til að
mynda vakti það atygli, er nýtt 9000
lesta, þýskt ekjuskip „EMS“ sökk á
aðeins 5 mínútum í Norðursjó, eftir að
hafa lent i árekstri við belgiskt skip.
Árekstur þessi þótti ekki stórvægilegur,
en skipið sökk á fáeinum mínútum.
Rannsókn á óhöppum er hentu 89
ekjuskip á timabilinu janúar 1978/júní
1980 leiddi í ljós, auk annars, að
■ Þýska ekjuskipið „EMS“ var 9000
tonn. Myndin var tekin nokkrum
vikum áður en skipið lenti ■ árekstrí við
belgískt skip út af ströndum Englands
(jan. 1981). Skipið fékk strax slagsiðu
og þvi hvolfdi á fáeinum mínútum og
sökk. Fjórir skipverjar drukknuðu.
Slysið var það nitugasta i röðinni, sem
henti ekjuskip á tveimur og hálfu ári, og
þar af fórust 14 þessara skipa.
stöðugleikaútreikningar voru ekki ávallt
i samræmi viði innihald, eða þyngd
gáma og vörubila. Ennfremur kom i
ljós, að farmur, sem losnaði í lokuðum
gámum og bílum i veltingi, olli slysum.
Undirritaður hefur ekki tölfræðilegar
upplýsingar um slíkt um borð í
íslenskum ekjuskipum, en vörubíll mun
þó hafa farið á hliðina um borð i
Akraborginni og vitneskja er um að
farmar hafi losnað i öðrum skipum, og
gámar fara iðulega fyrir borð í
stórviðrum hjá islenskum skipum. Það
sem einkum veldur þó áhyggjum er að
skilrúmum, bæði þverskips og langskips,
hefur fækkað.
Þá hefur það sannast erlendis, að
skipstjómarmenn gæta ekki öryggis, því
samkeppni er hörð.
Ekjuskipum fer fjölgandi á heims-
höfunum, en öryggi siglinga vex þó ekki
við það, að því er talið er.