Tíminn - 09.09.1982, Qupperneq 7

FIMMTUDAGUR 9.SEPTEMBER 1982.
immm
7
■ Gomulka var hylltur í Varsjá 1956, en hann kom frá Moskvu og tók við valdataumunum.
Gomulka kommúnistaleidtogi:
Ymist þjóðarleiðtogi
eða tugthúslimur
■ Leiðtogar kommúnistalanda eiga
ekki alltaf sjö dagana sæla og það
skiptast á skin og skúrir. Einn þeirra
kommúnistaleiðtoga sem ýmist var
hafinn til skýjanna sem mikilhæfur
Ieiðtogi verkalýðs og sósíalisma, eða sat
í fangelsi, þar sem líf hans hékk á
bláþræði, er nýlátinn, gleymdur og
yfirgefínn. Pað er Wladyslaw Gomulka,
fyrrum leiðtogi pólska kommúnista-
flokksins og forsætisráðherra.
Það hefur verið hljótt um Gomulka
síðustu árin þar til hann gaf upp öndina
á heimili sínu utan við Varsjá í fyrri viku
77 ára gamall. Þá voru nýir valdhafar
■ uppteknir við að sýna alþýðunni í
landinu umhyggju sína með táragasi og
vélbyssum.
Gomulka stóð í fararbroddi Komm-
únistaflokksins á árunum 1943-1949 og
aftur 1956-1970. Hann lifði umbrota-
sömu lífi og vitað er að hann skrifaði
endurminningar sínar, en þær hafa ekki
fengist gefnar út.
Augu pólsku þjóðarinnar og alls
heimsins beindust mjög að Gomulka, er
hann tók við forystu lands síns eftir
óeirðimar miklu 1956. Hann var sóttur
í fangelsi til að taka að sér stjórn flokks
og lands. 1951 múruðu félagar hans
hann inni fyrir frávik frá flokkslínunni.
Það var ekki fyrr en 1956 sem þeir
viðurkenndu, að ásakanirnar á hendur
Gomulka unt hægrivillu og þjóðernis-
kennd væru ekki á rökum reistar.
Morgurn þótti nauðsyn bera til að
stinga Gomulka í fangelsi. 16 ára að
aldri tók hann sér pólitíska stöðu innan
róttækra afla verkalýðshreyfingarinnar,
en hann var iðnverkamaður. 1932 var
honum fyrst stungið inn fyrir þátttöku í
verkfalli. Hann særðist í átökum við
lögreglu, og var fljótlega látinn laus
vegna slakrar heilsu. 1934-1936 var
Gomulka nemandi í hinum pólitíska
skóla Komintern í Moskvu. Þegar hann
sneri aftur til Varsjár leið ekki á löngu
þar til hann var enn settur í fangelsi,
dæmdur til að sitja þar í sjö ár. Vera má
að sá dómur hafi bjargað lífi hans. 1938
dæmdi Stalin allan kommúnistaflokk
Póllands til dauða. Stalin var fram-
kvæmdamaður og handbendi hans voru
því vönust að framfylgja skipunum.
Fjöldi félaga Gomulka lifðu ofsóknimar
ekki af, en hann var sæmilega öruggur
á bak við lás og slá í pólsku fangelsi.
Þegar Þjóðverjar réðust inn í Pólland
1939 var Gomulka látinn laus. Hann
skipulagði neðanjarðarhreyfingar til að
berjast við nasista og 1943 varð hann
aðalritari nýs kommúnistaflokks og
næsta ár varaforsætisráðherra í Lublin-
stjórninni, sem svo var nefnd.
Margir þeirra pólsku kommúnista,
sem vora sovétstjórninni þóknanlegir og
lifðu af hreinsanirnar, sátu í Rússlandi
meðan á strfðinu stóð. Að því loknu
fóra þeir að tínast til Póllands að
undirbúa jarðveginn þar. Þegar árið
■ 1970 var Gomulka enn forsætisráðherra og er hér með þáverandi
landvarnarráðherra, W. Jaruzelski.
1947 kom upp ágreiningur milli
Gomulka og félaga hans sem frá Moskvu
komu. Þeim féll ekki í geð kenning hans
um „pólskan sósíalisma". 1948 var
Gomulka neyddur til að segja af sér sem
aðalritari og árið eftir var honum vikið
úr ríkisstjórninni og rekinn úr flokkn-
um. 1951 var Gomulka handtekinn og
settur í fangelsi.
Réttarhöld í máli hans fóra aldrei
fram, enda engin opinber ákæra lögð
fram.
Eftir uppþotin í Póllandi 1956 var sýnt
að enginn mundi treysta neinum þeirra
félaga í kommúnistaflokknum, sem
vora í náðinni hjá Moskvukommunum
til að taka við stjórn landsins.
Gomulka var látinn laus.
Krútsjov fór til Varsjár með fríðu
föraneyti. Það átti að nota aðrar
aðferðir í Póllandi en í Ungverjalandi,
þar sem uppreisnin var barin niður með
hervaldi.
Á járnbrautarstöðinni í Varsjá var
tugthúslimurinn Gomulka í móttöku-
nefndinni. Þegar Rússinn spurði hverj-
um hann væri að heilsa, er hann tók í
höndina á Gomulka, svaraði hinn
síðamefndi: „Þekkið þér mig ekki. Ég
er tilvonandi aðalritari, maðurinn sem
þið létuð fangelsa og vilduð láta myrða.“
Pólska þjóðm tók Gomulka sem
frelsara 1956. En vorið í Póllandi varð
skammvinnt. En Gomulka hafði komið
t' veg fyrir blóðbað, eins og Ungverjar
urðu að þola, og hann kom í veg fyrir
að landbúnaðurinn yrði þjóðnýttur að
rússneskri fyrirmynd.
Vinsældir Gomulkas dvínuðu, og ekki
leið á löngu þar til litið var á hann sem
hvern annan kommúnistaleiðtoga.
Hann lenti í útistöðum við kirkjuna.
Námsmenn höfðu horn í síðu hans og
forsætisráðherrann naut ekki aðdáunar
verkalýðsins nema skamma hríð. Ekki
óx vegur hans er Pólverjar lögðu til
herafla til að bæla niður þann frelsisanda
sem tékkneskir sósíalistar höfðu komið
upp hjá sér. 1968 sagði Gomulka við
Brésnjef, að ef Tékkar fengju að leika
lausum hala án þess að að yrði gert,
mundi hann ekki taka á sig ábyrgðina á
því hvernig fara mundi í Póllandi.
1970 risu verkamenn í borgunum við
Eystrasalt enn upp og kom til blóðugra
átaka. Valdadagar Gomulka vora taldir.
Hann var hrakinn frá völdum, því
einhverjum þurfti um að kenna.
Gomulka hafði samband við Brésnjef
í Moskvu og baðst ásjár.
En þaðan var einskis stuðnings að
vænta.
Gierek var gerður að forsætisráð-
herra, síðar Kanina, og nú stjórnar
Jarazelski, hve lengi sem hann kann að
endast.

Oddur Ólafsson
skrifar WT/.
erlendar fréttir
Svissnesk
stjórnvöld
haf na að-
stoð Pótveija
■ Svissneska stjórnin hafnaði í gær
tilboði pólskra yfirvalda, þess efnis
að Pólvcrjar sendu til Bern í Sviss
sveit sérþjálfaðra hermanna til þess
að ráða niðurlögum hryðjuverka-
mannanna sem hertóku sendiráð
Pólverja þar í borg síðastliðinn
mánudag, og halda enn fjórum
mönnum í gtslingu.
Hryðjuverkamennirnir eru taldir
vera fjórir talsins, en enn vita menn
engin nánari deili á þeim, en þeir
hafa eins og áður hefur komið fram,
hótað að sprengja sendiráðið í loft
upp.
Talsmaður svissnesku stjórnar-
innar greindi frá því síðdegis í gær
að ekki væri þörf á aðstoð frá
PóIIandi og svissnesk stjórnvöld
myndu halda áfram samningavið-
ræðum sínum við hryðjuverkamenn-
ina, en þeir hafa þegar látið 8 gísla
lausa og einn slapp úr haldi frá þeim
í gær, þannig að í gærkveldi voru
aðeins fjórir gíslar eftir í haldi hjá
þeim.
Hryðjuverkamennirnir hafa nú
verulega slakað á kröfum sínum, því
þeir hafa boðist til þess að láta gísla
sína lausa ef þeir fá að fara frá
sendiráðinu í bifreið, með skjöl sem
þeir hafa komist yfir í sendiráðinu,
en upphaflegu kröfurnar voru þærað
herlög yrðu numin úr gildi í Póllandi
og pólitískum föngum yrði sleppt úr
haldi.
Svissnesk stjórnvöld greindu jafn-
framt frá því í gær að þau hefðu
hafnað tilboðum annarra landa um
aðstoð við að frelsa gíslana og sögðu
þau að slík tilboð hefðu borist frá
Frakklandi, Vestur-Þýskalandi og
Bretlandi, auk Póllands.
ísraelsmenn
granda loft-
varnarpalli
í Líbanon
■ Begin, forsætisráðherra ísraels
greindi frá því á þingi ísraels í gær
að ísraelskar herþotur hefðu eyðilagt
loftvarnarskotpall sem ekki alls fyrir
löngu var reistur miðja vegu á milli
Beirút og Damaskus. Ekki lýsti
Begin árás þessari nánar en varaði
Sýrlendinga við. við sama tækifæri
að þeir skyldu ekki flytja fleiri
eldflaugar inn til Líbanon.
Begin greindi frá þessu um leið og
umræður voru að hefjast í ísraelska
þinginu um tillögur Reagans Banda-
ríkjaforseta til lausnar á deilum í
löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs.
Flugherinn í (srael gaf síðan út
fréttatilkynningu síðdegis í gær þar
sem greint var frá því að ísraelskar
herþotur hefðu sprengt í loft upp
skotpall fyrir LA9 loftvarnarflaugar,
en slíkar loftvarnarflaugar eru aö
líkindum þær fullkomnustu sem
Sovétmenn framleiða.
Harðar umræður spunnust á þing-
inu um tillögur Reagans í friðarátt,
en Begin ítrekaði þar algjöra
andstöðu stjórnar sinnar við hinum
nýju hugmyndum Reagans.
■ Sharon, varnarmálaráðherra ísrael og Begin, forsætisráðhcrra -
staðráðnir í því að hafna friðartillögum Reagans Bandaríkjaforseta.
Begin boðar þing-
kosningar næsta ár
■ Á ísraelska þinginu í gær boðaði
Begin forsætisráðherra ísrael til
þingkosninga næsta vor og nefndi
hann mánuðina maí eða júní sem
hugsanlegan tíma fyrir kosning-
arnar. Þessi tilkynning Begins kom
verulega á óvart, því með réttu færu
þingkosningar í ísrael ekki fram fyrr
en vorið 1985, eða tveimur árum
síðar.
Begin rökstuddi þessa ákvörðun sína
með þeim orðum að almenningur í
ísrael yrði að fá tækifæri til þess að
láta í ljós vilja sinn um framtíðar-
landamæri landsins.