Tíminn - 04.11.1982, Síða 9

FIMMTUDAGUR 4. NÓVEMBER 1982
9
„íslenskir bændur og samtök þeirra
hafa að eigin frumkvæði beitt sér fyrir
aðgerðum, sem stefna í þá átt að aðlaga
framleiðslu sína þörfum þjóðarinnar í
samræmi við breyttar markaðshorfur,
og tekið á sig byrðar í því sambandi.
Með því hafa þeir sýnt meiri þegmskap
og félagsþroska en dæmi eru til um
aðrar starfsstéttir í þessu þjóðfélagi.u
hornum í því sambandi, verður ekki
gengið framhjá þeim gífurlegu niður-
greiðslum á raforku til þeirrar stóriðju,
sem rekin er í landinu, í eigu erlendra
auðhringa sem ekki hafa sýnt verulega
þjóðhollustu eða þegnskap í viðskiptum
sínum við land og þjóð. Þær niður-
greiðslur hafa komið að litlu haldi í
baráttunni fyrir föstu verðlagi og gegn
verðbólgu. Þess verður ekki vart í
skrifum þeirra, sem hneykslast á niður-
greiðslum landbúnaðarvara, að þeir sjái
athugavert við þær niðurgreiðslur. Og
heilir stjórnmálaflokkar hafa það efst á
stefnuskrá sinni að stórauka þá starfsemi
og taka á þjóðina enn stærri niður-
greiðslupakka en við nú búum við. -
Margt mætti nefna um „niðurgreiðslur“
og styrki, sem þjóna líku hlutverki og
styrkir til landbúnaðar, þ.e. að jafna
aðstöðu og gera mönnum og starfshóp-
um mögulegt að koma „framleiðslu"
sinni á framfæri og lifa af henni. Kennir
þar margra grasa, sem ekki verður
upptalið. Misjafn árangur er af því fyrir
þjóðarbúið og sumt þannig, að orkar
tvímælis, þó ekki sé jafnmikill hávaði í
kringum það og hitt, sem á einhvern hátt
snertir landbúnað. - Nýlega var sagt frá
því í bréfi Gylfa Kristinssonj frá
Svíþjóð, til Tímans, hvernig einn af
menningarvitum þjóðarinnar nýtir þær
„niðurgreiðslur“, sem þjóðfélagið hefur
úthlutað honum, til að auka hróður lands
síns á erlendri grund (!) og greiða fyrir
sölu á þeim framleiðsluvörum okkar,
sem mest er börf fyrir að koma á
erlendan markað um eþssar mundir.
Má um það segja, að misjafnt hafist
menn að. - Af gamalli og nýrri reynslu
mætti ætla, að ristjóri Dagblaðsins og
skoðanabræður hans litu þá „niður-
greiðslu“ bjartari augum en niður-
greiðslur og styrki til íslensks landbúnað-
ar.
Eiga 2000
bændur að
flosna upp?
Fyrir fáum árum lagði einn af þessum
hagspekingum fram „patentlausn“ til að
losa þjóðina við bændur og allt þeirra
umstang (með kjötframleiðslu á hafnar-
bakkanum í Reykjavík, þar sem Jónas
Guðmundsson vill nú staðsetja kýrnar).
Hann gerði sér fyllilega grein fyrir
áhrifum þess og var himinljómandi yfir
árangrinum. Hann sá í anda afdrif 2000
- tvö þúsund - bænda þegar þessi
snjalla hugmynd væri komin í
framkvæmd: „Auðvitað flosna þeir upp“
sagði þessi spekingur. Til þeirrar lausnar
þurfti „aðeins hin kalda skynsemi að
ráða, án tilfinningasemi" -Hvað gat það
verið betra?! - Og ekki stóð á því að
tekið væri undir þessa snjöllu (!)
hugmynd. Dagblaðið tók vel undir hana
stuttu síðar.
Ég gerði þá tilraun til að svara þesari
snjöllu (!) þjóðfélags hugmyndafræði og
komst þar svo að orði, m.a.:
„Daglega er brugðið upp fyrir okkur
myndum í sjónvarpi af fólki og fjöl-
skyldum, sem hafa verið hraktar frá
heimilum sínum og heimkynnum. Oftast
er þetta fólk klæðalítið og vannært, með
ótta og skelfingu í augum og svip. Þetta
fólk hefur verið hrakið á vergang af
mönnum, sem „þora að hugsa án
tilfinningasemi og af kaldri skynsemi"
eins og komist var að orði. Allt eru þetta
erlendar myndir, sem við látum okkur
litlu skipta. Þegar við horfum á þetta
hugsum við sem svo: Þetta kemur aldrei
fyrir hjá okkur. Því hrekkur maður í
hnút þegar fyrir augu og eyru manns
berast hagfræðikenningar vissra manna,
þar sem stefnt er í þessa átt. — í lengstu
lög verður maður að vona, að ekkert
það verði gert, sem lagt geti sjónvarpinu
til myndefni, byggt á íslenskum atburð-
um svipuðum þeim sem hér hefur verið
vikið að.“
Þó þessum aðvörunarorðum yrði þá
ekki komið á framfæri áttu þau fullan
rétt á sér og eiga það enn, svo rangsnúið
sem hugarfar margra er í garð bænda,
enda stöðugt á því alið af vissum
mönnum, sem telja sig þess umkomna
að hafa vit fyrir öðrum og beita áhrifum
sínum í þá átt.
Bæ, fyrsta vetrardag, 1982
Guðmundur P. Valgeirsson.
landseyjum, er flytur inn múrsteins-
blikkið, sem menn misskilja. Og margir
misskilja Gunnar, sem eyðir tómstund-
um sínum við barnaleiki. Hann hefur
glöggt auga fyrir veikleika þeirra,sem
telja fráleitt að tala við börn eins og
manneskjur.
Við upphaf þriðja áratugar boðaði
Gunnar ungum drengjum erindi lávarð^
arins Baden Powells í verki: fór með þá
í útilegur. Fyrst á skektu yfir Pollinn og
áfram fótgangandi yfir Bíldsárskarð allt
austur í Vaglaskóg. Þetta gerðist löngu
fyrir daga svefnpoka og hverskonar
viðlegubúnaðar. Þægindi eins og tjald-
botnar og vindsængur fyrirfundust þar
ekki fremur en í útilegunni frægu á
Brownsea-eyju í Thamesfljóti árið 1907.
Hann kenndi drengjunum að rekja
slóðir, æfði þá í athyglisleikjum, björgun
úr lífsháska. Lét þá kveikja eld í hlóðum
og matreiða. í kvöldkyrrðinni við lítinn
flöktandi varðeld, þar sem björkin
angaði á bakka Fnjóskár, sat Gunnar í
miðjum hring spurulla drengja íklæddur
mosagrænu ullarslá og barðastóran hatt
og vakti með þeim sjálfstraust. -
Undarlegur maður - hvíslar fólk á
Eyrinni. Hann talar við strákana eins og
fullorðna menn og telur þeim trú um að
hægt sé að lifa á náttúrufegurð.
Skátaforinginn byggði einnig húsið
neðan við Gunnarshólma; svarðarbrúnt
steinhús með háu risi og frönskum
hornglugga. Þar býr frú Rasmussen
Ijósmyndari -í mikilli þögn. Hún er
lágvaxin þybbin kona, komin af léttasta
skeiði, þegar Bretar hernema ísland.
Þóttafullt, holdugt og vel dyft andlitið
er eins og hvítt steinblóm, vaxið upp af
miklum og mjúkum silfurref, sem hún
vefur um hálsinn. Skottið, sem lafir af
öxlinni niður á bakið, gengur til eins og
taktfastur pendúll, þegar hún tiplar
stuttstíg stéttina á leið upp í Bót að reka
dagleg viðskiptaerindi."
Minningar eru margskonar. Rifjaðar
eru upp kímnisögur sem á sinni tíð vöktu
umtal. Kunnugir munu þekkja fólkið en
hinir sem í fjarlægð búa og kannast ekki
við nema einstök nöfn njóta lýsinganna
einnig. Hér þarf enga staðþekkingu til
að njóta bókarinnar en auðvitað fylgir
sérstakt aðdráttarafl kunnugleikanum.
Eins og títt er um góðar bernsku-
minningar kemur fram ýmislegt sem
markað hefur spor, sumt bjart og
skínandi, annað alvárlegt. Frásagnar-
snilldin rís hátt í minningunni um Tóta
• þar sem vorleikjum lýkur á hinsta
söng lífsþreyttrar sáiar og frásögninni af
rottudrápinu í sama þætti.
Góðar frásagnir af persónulegri
reynslu hafa almennt gildi. Hér vita
ókunnugir auðvitað ekki hve nákvæm-
lega veruleikanum er fylgt en af ýmsu
ræð ég að það sé gert trúlega. Og hér
eru margar mannlýsingar. Ljúkum þessu
með einni tilvitnun:
„Kristján bakari á húsið handan
garðsins. Þar sem landamerki voru ekki
glögg reyndu karlarnir að róa vík hvor
á annan og færðu hælana til skiptis um
eina alin. Þegar Kristján hafði tekið
rjúkandi rúgbrauðin út úr ofninum
snemma morguns, kom hann hvítklædd-
ur og uppstertur út götuna og færði
hælana norður. Um hádegi setti afi upp
gleraugun og færði hælana suður. Þannig
gekk, uns vetur tók af skarið og hælar
urðu ekki færðir undir harðfenni og
sköflum. Næsta vor sleit úr með þeim
og sá dómur felldur af Einari í Gránu
og staðfestur af Steingrími sýslumanni,
að hælar skyldu færðir um hálfa alin og
stæðu þar fastir. Afi minn minntist aldrei
á Kristján bakara upp frá þeim degi og
gætti þess vandlega að borða aðeins
KEA-brauð þaðan í frá. Hann borðar
hvorki hrossakjöt né Kristjánsbrauð. Sú
er venja hans, ef hann skiptir skapi við
menn, að gleyma þeim með öllu.“
Það er bæði skemmtilegt og fróðlegt
að fylgja séra Bolla um bernskuslóðirn-
ar. H.Kr.
bókmenntir
Neyðar-
kalli svarað
Ragnar Þorsteinsson:
Neyðarópið hjá stálsmiðjunni.
Skáldsaga.
Barnablaðið Æskan.
■ Það færist nú mjög í vöxt að
rithöfundar skrifi sögur um vandræði
þau og neyð sem drykkjuskapur
veldurá íslenskum heimilum. í fyrra
birtu þeir Ármann Kr. Einarsson og
Andrés Indriðason ágætar sögur um
angur og kvíða og áhyggjur barna
þar sem áfengisnautn teflir sambúð
foreldra í tvísýnu. Þá kom líka út
annað bindi af uppvaxtarsögu
Sigurðar A. Magnússonar. Fleira
mætti nefna þó að sú upptalning sé
ekki gerð hér.
Saga Ragnars segir fyrst frá því að
verkamaður í Reykjavík gengur
fram á þrjá unglinga frá upplausnar-
heimilum, sem eru að misþyrma
ungum sveini sem ekki er þeim nógu
eftirlátur. Verkamaðurinn bjargar
honum úr höndum þeirra og tekur
hann að sér. Um það er þessi saga
og jafnframt um viðleitni verka-
mannsins til að snúa foringja óþokk-
anna af síbrotavegi þeim er hann
virðist stefna á.
Þetta er söguefni sem er gripið
beint út úr samtíðinni og þó að það
sé skuggalegt eru það engar ýkjur.
Ofbeldisverk og árásir eru staðreynd-
ir sem ekki er hægt að loka augunum
fyrir. Við eigum stofnanir og fólk í
föstu starfi við að reyna að afstýra
ósköpum og voða á þeim vegum -og
reynist erfitt verkefni, og hvað er þá
eðlilegra en að skáldin glími við slík
viðfangsefni.
Ragnar Þorsteinsson er enginn
byrjandi. Þetta mun vera áttunda
skáldsaga hans. En kannske hefur
hann aldrei færst jafnmikið í fang og
einmitt með þessari sögu. Og hvernig
hefur þá til tekist?
Saga ógæfupiltanna byrjar hér
ekki fyrr en þeir eru að verða
afbrotamenn utangarðs. Það er held-
ur ekki nauðsyn. Lesendur þekkja af
eigin raun upplausn og ólán á
drykkjumannaheimilum svo að nóg
er að skírskota til þeirrar ógæfu, þó
að hún sé auðvitað frá upphafi mikið
söguefni. í stuttu máli er gerð grein
fyrir heimilum þeirra Friðriks og
Jörundar, svo ólík sem þau eru. En
lesandinn þekkir svo vel til slíkra
fyrirbæra að látið er nægja að
skírskota til þess.
Það sem út af ber um sennilegar
lýsingar í þessari sögu virðist mér
vera lýsingin á kunningsskap þeirra
Sveins og Mjallar. Hún fellur illa við
aldur þeirra, þau eru bæði of gömul
fyrir barnalegustu hugmyndir um
hjónaband. Sveinn er alinn upp með
móður sinni, duglegri myndarkonu,
og saknar ekki kvenlegrar umhyggju.
Hins vegar er föðurleysi hans vel lýst
og hvernig Þorlákur fyllir þar opið
skarð. Hitt er aftur á móti rökrétt að
Hrönn verði Friðriki draumadís og
gegni þar miklu hlutverki, þó að
rosknu fólki og reyndu sýnist naum-
ast von á mikilli staðfestu á þeim
vettvangi, en það er önnur saga.
Draumurinn hefur sitt gildi.
Sögur Ragnars eru yfirleitt sjó-
ferðasögur og svo er um þessa. Þó
eru sjóferðirnar hér umgerð þess
sem gerist hið innra með persónun-
um.
Frásögnin er hressileg, sagan er
spennandi og segja má að hún fari
vel og allt er þetta innan eðlilegra
marka þannig að jákvætt og neikvætt
er jafnan stutt rökréttum forsendum.
Kjarni málsins er sá hvernig bæta
megi úr vanrækslu þar sem frum-
skyldur hafa gleymst.
H.Kr.
Falleg ævin
týrabók
Ævintýri Æskunnar.
Rúna Gísladóttir íslenskaði.
Teikningar V.. Kubasta.
Barnablaðið Æskan.
■ Þettaeru 29 ævintýri, rakin til 17
Evröpulanda og er Wales þá talið
sérstakt land og bæði Sikiley og Ítalía
nefndar. Þarna eru sum þau ævintýri
sem alkunnust eru: Mjallhvít, sem
sögð er þýsk, Öskubuska og Þyrni-
rós, sem nú eru báðar franskar.
Sum þessara ævintýra eru með
nokkuð öðrum svip en við kynntumst
fyrr. Hér er nú t.d. Hnetu-Jón og
gullgæsin en mig minnir að hetjan
héti Klaufa-Bárður þegar ég var
barn. Það breytir ekki miklu en hitt
virðist mér marktækur munur sem
stendur í tengslum við breytta refsi-
löggjöf frá fyrri öldum. Þegar ég var
barn var stjúpa Mjallhvítar látin
dansa á glóandi rist þar til hún féll
dauð niður. Nú ber dauða hennar
þannig að að þegar hún sér vel-
gengni, hamingju og fegurð Mjall-
hvítar varð hún svo öfundsjúk og
ofsareið, að hún náði ekki andanum
og féll dauð á gólfið.
Þessi breyting virðist mér móta
alla refsisögu ævintýranna.
Myndir Kubasta eru glæsilegar en
trúlegt þykir mér að þær muni fylla
fullan þriðjung bókarinnar. Hér er
sem sé komin glæsileg ævintýrabók.
Mér virðist að ævintýrin séu hér
sögð á látlausu og góðu máli og lítið
beri á að þau séu þýdd. Þó mun það
vera vangá við þýðingu þegar talað
er um Ijós „sem aldrei slokknaði á.“
Við slökkvum ljósin og kveikjum
þau en köllum ekki kertin eða
perurnar ljós.
Rétt er að gera strangar kröfur um
mál á barnabókum. Hér hygg ég að
ekki verði mikið fundið að en þó gæti
ég trúað að sumum krökkum yrði
það til gamans að froskur stingur
hvolpi undir hendina. Flæðarmál er
tæpast um að ræða við stöðutjörn, og
ekki kann ég við orðalagið „sinn
hvorn gullpokann" þar sem hvor lét
sinn poka eða sinn pokann hvor.
Mér er það yfirleitt til ánægju ef
ég heyri eða sé talað um að sækja,
því að mér virðist hætta á að sú sögn
týnist fyrir orðalaginu að ná í. En
stundum hvarflar að mér hvort við
séum að missa tök á sögninni að
sækja. Hér sé ég að stendur „Sæktu
fimmtíu gullpeninga í kistunni“.
Hvernig stendur á þessu? Er verið að
þýða talmálið: „Náðu í peninga í
kistunni", eða hvað? Eða er þetta
bara prentvilla?
Þetta er nokkuð langdregið nöldur
yfir góðri bók en þó langar mig til að
bæta enn við. Mér þætti það nokkurs
vert að Ijóð stæðu í stuðlum þar sem
um þau er að ræða. Svo var gert í
gömlu Mjallhvít þar sem stjúpan
talaði við spegilinn. Það er nokkurs
virði að reyna að halda við tilfinningu
fyrir stuðlum og réttu rími. Það er
sums staðar gert í þessari bók en ekki
alltaf.
Það virðist öfugsnúið þegar skrifað
er um góða bók sem manni er til gleði
að fleiri orð séu um aðfinnslur en
viðurkenningu. Þess ber að gæta að
maður er viðkvæmari fyrir hnökrum
á góðri frásögn en lélegri og þess
gætir hér. Þessa smámuni er hægt að
varast framvegis.
H.Kr.