Tíminn - 09.02.1983, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 9. FEBRÚAR 1983.
á vettvangi
dagsins
Að duga eða drepast
eftir Árna Benediktsson, framkvæmdastjóra
■ Frá því hefur verið skýrt í fréttum
að forsvarsmenn samvinnuhreyfingar-
innar um land allt komu saman til fundar
til þess að ræða horfur í rekstri fyrirtækja
hreyfingarinnar. Það var samdóma
niðurstaða að grípa yrði til mjög
víðtækra aðhaldsaðgerða til þess að
komast hjá alvarlegum áföllum, þ.e.a.s.
til þess að komast hjá því að fjöldi
fyrirtækja ættu yfir höfði sér að fara
hreinlega á hausinn. Það var samdóma
niðurstaða að grípa yrði til mjög
víðtækra aðhaldsaðgerða til þess að
komast hjá alvarlegum áföllum, þ.e.a.s.
til þess að komast hjá því að fjöldi
fyrirtækja ættu yfir höfði sér að fara
hreinlega á hausinn. Það eru fleiri
fyrirtæki en samvinnufyrirtækin að huga
að því þessa dagana hvernig og hvar
verði að draga saman seglin. Allt
íslenskt atvinnulíf stendur nú frammi
fyrir þeim vanda að búast má við miklum
áföllum og leitar að leiðum út úr þeim
vanda.
Nauðsynlegt er að gera sér grein fyrir
því hvað felst í þeim aðhaldsaðgerðum,
sem fyrirtæki geta gripið til við þær
aðstæður, sem nú eru að skapast. í fyrsta
lagi má draga úr fjárfestingu. Það hefur
í för með sér að atvinnutækifærum
fækkar. í öðru lagi að hætta rekstri
þeirra framleiðsluþátta, sem ekki skila
nægum árangri. Það hefur í för með sér
samdrátt í atvinnutækifærum. í þriðja
lagi að draga úr kostnaði. Þar getur m.a.
verið um það að ræða að bæta nýtingu
vinnuafls þannig að starfsfólki fækki. í
fjórða lagi getur verið mögulegt að bæta
nýtingu fjármagns, t.d. með betri birgða-
stjórn. Það hefur ekki bein áhrif á
starfsmannahald. í fimmta lagi getur
komið til greina að hægt sé að nýta betur
framleiðsluþætti með framleiðsluaukn-
ingu. Það hefur í för með sér aukin
atvinnutækifæri.
Æskilegast væri að sjálfsögðu að hægt
væri að stefna að þessu síðast talda, en
því miður, við núverandi aðstæður er
það í fáum tilfellum mögulegt. Með 15%
kostnaðarhækkun núna þann fyrsta mars
og aðra eins eftir þrjá mánuði er ekki
hægt að taka á málum á þann hátt,
jafnvel þó að kostnaðarhækkanir séu
bættar hið bráðasta með gengisbreytingu
og á annan hátt. Þessum aðstæðum má
breyta og þeim verður að breyta, annars
verður hér óhjákvæmilega mjög alvar-
legur samdráttur í atvinnulífinu innan
tíðar.
Hvað getur rfldsstjórnin
gert
Ríkisstjórn sú, sem nú situr, hefur
fyrir löngu misst starfshæfan meirihluta
á þingi og kemur því engum málum
áfram á skikkanlegan hátt. Þar að auki
hefur hún aldrei verið fær um að ná
samkomulagi um að leysa efnahagsvand-
ann á þann hátt, sem henni var í upphafi
treyst til. Það er því væntanlega til of
mikils mælst að hún geti nú á stuttum
tíma tekið af skarið og styrkt efnahags-
lífið á þann hátt, sem nú er nauðsynlegt.
En þó verður að ætla, að þeir menn, sem
í ríkisstjórninni sitja hafi þann metnað
til að bera, að þeir kjósi að skilja
sæmilega við efnahagslífið, fremur en að
allt sé í kaldakoli.
Það er nú orðið Ijóst að núverandi
ríkisstjórn situr fram yfir kosningar,
sem ekki verða haldnar fyrr en í fyrsta
lagi á síðustu dögum vetrar, ef ekki
síðar. Síðan tekur myndun nýrrar stjórn-
ar nokkum tíma. Það má því búast við
að liðið geti fjórir til sex mánuðir uns
starfhæf ríkisstjórn tekur við.
Við svo búið má ekki standa. Það má
ekki ske að ekkert verði að gert um
margra mánaða skeið. En þess er engin
von að núverandi ríkisstjórn geti lagt
fram og fengið samþykktar nauðsynlegar
ráðstafanir við núverandi stjómmála -
ástand.En eitt gæti hún gert.Hún gæti
frestað verðlagsbreytingum þangað til
hæfilega löngu eftir kosningar og gert
nokkrar eðlilegar hliðarráðstafanir um
leið. Það vill svo til að hægt er að
gera þetta án þess að það snerti kaup-
mátt launa svo að nokkm nemi. Á
þennan hátt gæti núverandi ríkisstjórn
skilað efnahagslífinu í bærilegri stöðu og
jafnframt gefið næstu ríkisstjórn nokkurt
tóm til að undirbúa framhaldið. Sú
ríkisstjórn gæti þá, ef henni og öðmm
sýndist svo, tekið aftur upp þráðinn þar
sem frá var horfið.
Þær ráðstafanir, sem nú
þarf að gera
í samræmi við framansagt þarf að gera
eftirfarandi ráðstafanir nú þegar:
1. Verðbótum á laun verði frestað
þangað til tveim mánuðum eftir
næstu kosningar.
2. Gengi dollara verði óbreytt frá þeim
degi að þessi ákvörðun verður tekin
og til sama tíma. Aðrar myntir skráist
í samræmi við það.
3. Verðtrygging lána verði óbreytt
þennan tíma, en taki gildi eins og frá
var horfið þegar tímabilinu lýkur,
nema annað verði ákveðið.
4. Útlánsvextir lækki niður í 15% og
verði jafnir, eða því sem næst, hvert
sem lánsformið er.
5. Fyrirframgreiðsla skatta og útsvara
lækki í samræmi við þann sparnað,
sem af þessum ráðstöfunum leiðir.
Gera verður ráð fyrir að álagning
opinberra gjalda verði einnig í
samræmi við það þegar þar að kemur.
6. Engar innlendar verðhækkanir verði
heimilar.
7. Uppsöfnuð hækkun á áburðarverði
verði niðurgreidd.
Hvað gerist 1. mars?
Við það að stöðva kaupgjalds- og
verðlagshækkanir þann 1. mars og lækka
vexti til samræmis, þó ekki meira en svo
að þeir verði jákvæðari en lengi hefur
verið, verður mjög veruleg breyting á
stöðu atvinnuveganna. Þörfin fyrir nýtt
rekstrarfjármagn minnkar. Það er meg-
inatriði, því að nýtt rekstrarfé er hvergi
að hafa.
Og það er einmitt þessi þörf fyrir nýtt
rekstrarfé, sem ekki er fáanlegt, sem
veldur þeim samdrætti í atvinnulífinu,
sem fyrirsjáanlegur er. Það veldur því
meginbreytingu á stöðu atvinnulífsins
og möguleikum þess til að halda uppi
fullri atvinnu ef víxlverkun kaupgjalds
og verðlags verður stöðvuð, þó ekki séu
nema til bráðabirgða að svo komnu
máli.
Fyrir launþega lítur dæmið þannig út
ef þessar aðgerðir verða gerðar. Kaup-
máttur launa á útreikningsdögum verður
nokkru lægri. Þegar skoðað er heilt
verðlagstímabil og tekið tillit til vaxta-
lækkunar óg skattalækkunar verður
kaupmátturinn lítið sem ekkert minni.
Hins vegar dreifist hann öðruvísi en
áður, t.d. eykst kaupmáttur húsbyggj-
enda og þeirra sem skulda vegna
húsbygginga. Aftur á móti minnkar
kaupmáttur þeirra, sem tryggari tjár-
hagsstöðu hafa. Það er síðan ekkert
vafamál að þegar líður á þetta ár verður
kaupmáttur ráðstöfunartekna verulega
meiri en hann verður ef engar ráðstafanir
verða gerðar til þess að tryggja það að
atvinnulífið verði ekki fyrir þeim á-
föllum, sem nú blasa við að öðru
óbreyttu.
Atvinnuleysi hefur verið mikið alls
staðar í hinum vestræna heimi, eins og
alkunnugt er. .Það atvinnuleysi fer enn
vaxandi. Við höfum borið gæfu til að
halda atvinnuleysinu utangarðs. Það
væri mikil ógæfa ef atvinnuleysið héldi
innreið sína einnig hér. Þær samdrátt-
araðgerðir, sem nú eru óhjákvæmiíegar
í atvinnulífinu, verða til þess að tækka
atvinnutækifærum verulega. Þó að reynt
verði af fremsta megni að láta þær ekki
verða til þess að atvinnuleysi verði, er
það aðeins tímaspursmál hve lengi það
tekst, nema því aðeins að stjórnvöld
hjálpi til. Það má ekki dragast í marga
mánuði.
landbúnaðarspjall
Horf ur í búf jár-
framleiðslunni
Fyrri
hluti
■ Sumarið 1979 stofnaði Búfjárræktar-
samband Evrópu (EAAP) níu vinnu-
hópa til að athuga stöðu og horfur í
öllum greinum búfjárræktar í álfunni til
aldamóta. Könnunin náði til allra landa
Evrópu, bæði vestan og austan
járntjalds, og var hliðsjón höfð af ástandi
og horfum á heimsmarkaði. Samtals
tóku um 50 sérfróðir menn þátt í þessu
starfi, en svo yfirgripsmikil könnun
hefur ekki verið gerð áður um þetta efni.
Skýrsla þeirra sá dagsins ljós í haust, og
hefur hollenska útgáfufyrirtækið ELS-
EVIER nú gefið hana út í bókarformi.
Hér á landi hafa bændasamtökin, land-
búnaðarráðuneytið og fleiri aðilar fengið
bókina í hendur, en í henni er mikill
fróðleikur, sem eðlilegt er að hafa til
hliðsjónar á þeim umbrotatímum sem
nú eru í íslenskum landbúnaði. Hér
verður vikið að nokkrum veigamiklum
atriðum sem fram koma í skýrslunni.
Blikur á lofti
í skýrslunni er reiknað með litlum
hagvexti og háu orkuverði sem hefur
m.a. veruleg áhrif á áburðarverð. Mark-
aðurinn virðist mettaður fyrir ýmsar
landbúnaðarvörur framleiddar í álfunni.
Talið er, að Evrópuiönd muni stefna í
æ ríkari mæli inn á þá braut að verða
sjálfum sér nóg hvað matvælaforða
varðar og óráðlegt sé að reikna með
meiri háttar viðskiptum með t.d. mjólk-
ur- og kjötvörur á milli Evrópu og
annarra heimsálfa. Áhersla er lögð á
aukna hagkvæmni við framleiðsluna,
enda verði æ erfiðara að fá afurðaverð
til að mæta hækkandi framleiðslukostn-
aði. Því má segja, að í skýrslunni komi
fram viðvörun til bænda og þeirra sem
skipuleggja framleiðslu búsafurða í
hinum ýmsu löndum álfunnar, ábending-
ar sem gefa fullt tilefni til umræðna og
endurskoðunar. Þrátt fyrir góðan vilja
og bjartsýni verður ekki hjá því litið og
erfiðari tímar virðast framundan.
Nautgripum fækkar
Gert er ráð fyrir að mjólkurkúm fækki
enn í flestum löndum Vestur-Evrópu,
búin haldi áfram að stækka og þar með
fækki framleiðendum. Jafnframt hækki
meðalársnyt kúnna. í sumum löndum er
og verður nauðsynlegt að gera ráðstafan-
ir til að takmarka mjólkurframleiðsluna,
t.d. með kvóta. Talið er, að meiri hluti
nautakjötsframleiðslunnar verði áfram
hliðarbúgrein með mjólkurframleiðsl-
unni. Hér á landi hefur mjólkurfram-
leiðslan verið dregin töluvert saman
síðustu árin og er nú talin um það bil
hæfileg fyrir markaðinn. Aftur á móti er
að verða nokkur aukning í framleiðslu
og sölu nautakjöts. Þróunin hér er því í
stórum dráttum í samræmi við það sem
er að gerast í nágrannalöndunum,
a.m.k. hvað mjólkina varðar.
Sauðfjármarkaðir að
breytast
Þéss sjást nú þegar merki, að Evrópu-
lönd ætli að verða mun minna háð
innflutningi kindakjöts í framtíðinni. í
mörgum ríkjum álfunnar er neysla
kindakjöts mjög lítil, það er víðast hvar
dýrt kjöt miðað við alifugla- og svína-
kjöt, og er því gjarnan litið á það sem
lúxusfæðu. Æ fleiri lönd munu stefna að
nægilegri framleiðslu fyrir heimamark-
að, það hefur nú þegar skeð í Noregi
svo að vel þekkt dæmi sé tilgreint.
Þungamiðja heimsmarkaðar fyrir kinda-
kjöt hefur lengi verið í Bretlandi vegna
hins geysimikla innflutnings frá Nýja
Sjálandi. Þar er séð fyrir sú veigamikla
breyting, að heimsmarkaður fyrir kinda-
kjöt færist að verulegu leyti yfir til
Asíulanda, og þar með mun heims-
markaðsverð ákvarðast í þeim heims-
hluta. í Evrópu vantar ull og virðist
eftirspum vaxandi.
Eftir því sem best verður séð eru
þessar vísbendingar ekki tilefni til bjart-
sýni hvað íslenska kindakjötsframleiðslu
varðar. Bjartari framtíð virðist vera fyrir
ull og ullarvörur, en sá þáttur er
tiltölulega lítill í sauðfjárrækt okkar.
Með hliðsjón af aðstæðum er sú stefha
bændasamtakanna að beita sér fyrir
fækkun sauðfjár til að draga úr kjötfram-
leiðslunni bæði hyggileg og nauðsynleg
að mínum dómi. Eg tel reyndar, að nú
sé rík ástæða til að taka stöðu sauðfjár-
ræktarinnar til gagngerrar endurskoðun-
ar, þar eð mikið veltur á viðgangi
hennar, einkum í hinum dreifðari byggð-
um landsins.
í næsta pistli verður vikið að hrossa-
rækt, loðdýrarækt o.fl. greinum búfjár-
ræktar.
Ólafur R. Dýrmundssoa.