Tíminn - 16.02.1983, Síða 12

20____________
heimilistrminn
MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRÚAR 1983
■ í dag er öskudagur. Um þann
dag segir í bókinni „íslenskir þjóð-
hættir“, eftir Jónas Jónasson frá
Hrafnagili:
„f katólskri tíð settust menn í sekk
og jósu ösku yfir höfuð sér sem
iðrunarmerki. En eftir siðaskiptin
var þvf snúið upp í glens og gaman.
Stúlkurnar settu og setja enn í dag
öskupoka á piltana. en piltarnir
launa þeim með því að setja á þær
steina. Mörgum var illa við að bera
ösku ogeinkum stúlkunum steinana,
og varð oft illt út úr því. Ekki ber
mönnuni saman um, hvað var lög-
legur ösku- og grjótburður. Sumir
segja, að það sé ekki mark að því,
nema það sé borið yfir þrjá þrösk-
ulda. Þá tclja og sumir ólögmætt.
að aska cða steinn sé borinn eftir
dagsetur. Þessi atriði hafa aldrei
orðið útkljáð til.fulls og verða líklega
aldrei. Mcð öskudeginum rann
langafastan upp í raun og veru. Fyrir
almenning var hún helgasti tími
ársins. Engar skemmtanir mátti um
hönd hafa, menn máttu ekki giftast
og fátt annað gera en vinna og sækja
kirkju. í katólskri tíð var hjónum
bannað að sænga saman, en ekki
mun það hafa lengi elt eftir. Prcstar
prédikuðu ekki aðeins á sunnu-
dögum, heldur og á miðvikudögum
út af píslarsögunni; hélst það fram á
síðari hiuta 19. aldar. Víða var
börnum ekkert refsað frá föstubyrjun
til föstudagsins langa, þótt þau gerðu
eitthvað fyrir sér, en minnt á, hvað
þeirra biði þann dag. Það hvíldi
einhver drungi og dapurleiki yfir öllu
fremur venju.“
Öskudagur nú
Nú orðið er ekki gcrt mikið veður
út af öskudeginum. nema hvað gefið
er frí í skólum. Þá selur Rauði
krossinn merki sín til fjáröflunar og
hcfur svo verið um langa hríð. Minna
er orðið vart við. að fólk beri sér
óafvitandi öskupoka og liðin sú tíð,
þegar þeir voru fylltir ösku og
steinum, þó er sá siður ckki alveg
útdauður enn, eins og fram kemur
annars staðar hér á síðunni.
Á Akureyri er einna mest um að
vera. Þar er haldinn í heiðri sá gamli
siður þcirra, sem þeir hafa haldið í
um hundrað ár einir á landinu, að
„slá köttinn úr tunnunni". Þá klæðast
yngri borgarar staðarins grímubún-
ingum og flykkjast niður í bæ til að
taka þátt í leiknum.
Að sögn Árna Bjömssonar þjóð-
háttarfræðings ntun þessi siður hafa
borist til Akureyrar frá Dönum, cn
þcir aftur hafa tekið hann upp eftir
Hollendingum, sem fluttust til Ama-
gcr á 17. öld. Hann kvaðst aidrei
hafa fundið ncina beina skýringu á
því. hver sé undirrótin að þessum
leik, en hann sé einn anginn af þeim
ærslum, sem víða tíðkast á föstunni.
í fyrra var gerð tilraun til að koma
líkri skemmtan á í Reykjavík og mun
framhald verða á henni í ár.
Sauma
búningana
sjálfir eða
leigja þá?
■ í Heimilistímanum 26. janúar
s.l. eru nokkrar uppástungur að
grímubúningum, sem gera má með
litiurn tilkostnaði og fyrirhöfn. En
ekki hafa allir tök á því að gera
grímubúningana sjálfir og vilja
hclst frá þá teigða fyrir það einstaka
tilefni, sem þcim er ætlað.
í Reykjavík er aðeins ein grímu-
búningaleiga, sem okkur er kunnugt
um, og var þar annasamt fyrir ösku-
daginn. Þareru aðeinsleigðir út barna-
og unglíngabúningar til 14-15 ára ald-
urs og eru vinsælastir svonefndir ofur-
hugabúningar, t.d. Supermann,
Batmann, indíánar, kúrekar o.s.frv.
Leigan á búning er 75 kr.
■ Rrakkarnir taka sér aðeins hvíld frá saumaskapnum til að brosa framan í Ijósmyndarann.
(Tímamyndir Róbert)
■ Það er einna helst a leikskólum og
skóladagheimilum Reykjavíkur, sem
fólk gerir sér dagamun á öskudaginn. í
skólaheimilinu viö Heiðargerði er t.d.
ráðgert að fara í Norræna húsið um
morguninn og skoða tciknisýningu um
Gilitrult. Eftir hádegi verður farið í
smáleik og spilað bingó. Síðan hefst
öskudagsgleði á heimilinu, þar sem
börnin dansa og klæða sig upp eftir því,
sem þau geta. Þar hefur farið fram
öskupokaframleiðsla undanfarna daga
til undirbúnings gamninu.
Á leikskólum borgarinnar verða hald-
in grímuböll, eða druslufataböll, einsog
sumir kalla þau, en þá koma krakkarnir
í skrítnum fötum að heiman frá sér. Þar
er þegar búið að ganga frá grímum og
öðru slíku. Þar sem krakkarnir á
leikskólunum eru svo ungir, 2-5 ára, eru
þeir ekki enn færir um að sauma sína
öskupoka sjálfir.
Á dagskrá skóladagheimilisins við
Auðarstræti cr ætlunin að fara niöur í
bæ um morguninn. Krakkarnir sem cru
á aldrinum 6-9 ára, ætla að klæða sig upp
á áður og hlakka mikið til göngunnar.
Eftir hádegismatinn, sem verður eitt-
hvert eftirlæti krakkanna.s.s. pylsureða
þ.u.l., veröur svo haldið grímuball. Við
litum inn á heimilið sl. mánudag, cn þá
voru krakkarnir í óða önn að sauma
öskupoka.
Harðduglegt fólk við
saumana
Saumaskapurinn gekk glatt á meðan
krakkarnir ræddu lífsins gagn og nauð -
synjar. Þau elstu eru sjálfbjarga aö saunta
sína poka sjálf, cn þau yngri þurfa örlitla
hjálp, enn sem komið er. Þau hugsa gott
til glóðarinnar að klæðast grímubúning-
unum sínum í dag og spásséra niður í
bæ. Þá er nú ekki amalegt að hafa nægar
birgðir af öskupokum til að hengja á
saklausa vcgfarendur, sem eiga sér
einskis illsvon. Búningana koma krakk-
arnir með að heiman og eru þeir ýmist
saumaðir sérstaklega að þessu tilefni eða
tínt til það, sem til er á heimilinu. Þegar
þau eru svo búin að mála sig í framan. eru
þauoröin heldurvígalegogtil ítuskið.
Isar Logi Arnasson, 9 ára, sem gcngur
í Hlíðaskóla, var búinn að fullgera sinn
fyrsta poka og bjóst við að láta það
nægja. Hann saumaði pokann sinn alveg
hjálparlaust.
Við spurðum Isar. hvort hann tímdi
nokkuð að hcngja pokann sinn á
einhvern vegfaranda. Hann taldi það,
því að hann gæti alltaf gert sér vonir um
að einhver hengdi á hann í staðinn.
Hann bjóst viö að setja sand í pokann
sinn, en hefur ekki ákveðið á hvern hann
ætlar að hcngja pokann.
Ari Heiðar Jónsson, sem líka er 9 ára
oggengur í Æfingadeild Kennaraháskól-
ans, er hamhleypa við saumaskapinn.
Hann var að sauma sinn fjórða poka,
þegar okkur bar að garði, en hefur
stundum fengið hjálp. Hann sagði að
stundum væri erfitt að komast að fólki
til að hengja poka á það, cn ægilega
■ Auður Margrét (t.h) er með hrúgu af öskupokum fyrir frantan sig, sem hún
hefur sjálf saumað. Stalla hennar gefur sér ekki tima til að líta upp frá saumun-
um.
■ ÞicrFanncySigurbaldursdóttir (t.v.) og Ásdís Guðmundsdóttir, starfsstúlkur
á skóladagheimilinu við Auðarstræti, eru tilbúnar að hjálpa krökkunum við
saumaskapinn, ef eitthvað gengur ekki nógu vel hjá þeim.
■ Fanney aðstoðar Ara Heiðar við
saumaskapinn
gaman, þegar vel tækist til. Ekki sagði
hann fólk verða reitt, þegar það kæmist
aö því,að það væri búið að fá öskupoka
á bakið, Hann er greinilega gamalrcynd-
ur pokahengingarmaður!
En þóað Ari Heiðarsé svona duglegur
að sauma, fékkst ekki upp úr honum,
hvaða búningi hann ætlar að klæðast í
dag, eða hvort hann hefur saumað hann
sjálfur.
Auður Margrét, 7 ára hnáta, sem
gengur í Æfingadeild Kennaraháskól-
ans, var hins vegar ekkert að liggja á
því, hvaða búningi hún ætlar að klæðast.
- Ég verð Tóti trúður, sagði hún
hreykin. - Amma mín saumaði búning-
inn, hún er nefnilega saumakona, bætti
hún við. Auður Margrét er sennilega lík
ömmu sinni, hvað dugnað í saumaskap
varðar. Hún var þegar búin að sauma
fjóra poka, að vísu með örlítilli hjálp,
og ætlaði að sauma 5 í viðbót! Ekki var
hún viss um, hvort hún setti nokkuð í
pokana,
Það stóð ofurlítið á svörum hjá Daða
Ingólfssyni, þegar hann var spurður,
hvað hann væri gamall. Hann varð
nefnilega 8 ára sl. sunnudag og cr varla
farinn að venjast því ennþá. Hann
gcngur í Æfingadeild Kennaraháskól-
ans. Hann var þegar búinn að sauma tvo
poka og fjórir skyldu þeir verða til
viðbótar. Honum finnst gaman að
sauma og ekkert erfitt. Hann hefur
hugsað sé að hengja pokana sína á hvern
sem er, hvort sem hann er gamall eða
ungur, strákur eða stelpa.
Svo er bara að gera sér vonir um að
veðrið verði gott í dag, því að þjóðtrúm
segir, samkvæmt þjóðháttabók Jönasar
frá Hrafnagili, að: „Eftir því sem viðrar
á öskudaginn, viðrar 14 eða 18 daga af
föstunni og hcita þeir dagar öskudags-
bræður."
Þau gera sér daga
mun á öskudaginn