Tíminn - 08.03.1983, Síða 9

Listamannalaun
- til hvers?
— eftir Gunnar Stefánsson
■ Úthlulun listamannalauna var lengi
árvisst tilefni upphlaupa í blööurn
landsins. Heldur hefur dregið úr slíkum
goluþyt í seinni tíð, liklega af þeirri
cinföldu ástæðu að verðmæti launanna
hefur rýrnað að raungildi svo að nú
ræður það engum úrslitum um fjárhags-
stöðu nokkurs manns hvort hann hlýtur
þessi laun eða ekki. Listamannalaunin
eru nú orðin eins konar stofnun sem
hvorki getur lifað né dáið. Menn nöldra
yfir þeim ár eftir ár en virðist bresta þrótt
til að taka þeim tak sem dugar til
breytinga. Ég hef nú setið í hinni
margskömmuðu úthlutunarnefnd lista-,
mannalauna í heilt kjörtímabil og því
þreifað á þeim vanda sem hér cr við að
fást. Af þeim sökum langar mig að láta
frá mér fara nokkur orð um þessi mál.
Þegar úthlutað var síðast lét nefndin
frá sér fara greinargerð þar sem hún lýsir
sök á hendur fjárveitingavaldinu sem lét
þetta fé rýrna svo við afgreiðslu síöustu
fjárlaga að nefndin trcysti sér ekki til að
bæta neinum manni í efri flokk að þessu
sinni og hækkaði aðeins upphæðir urn
fimmtíu prósent sem er langt undir
verðbólgustigi.
Rétt er að vekja athygli á því að
heiðurslaun þau sem alþingi veitir hsta-
mönnum eru úthlutunarnefnd með öllu
óviðkomandi. Upphæð þeirra hækkaði
þingið myndarlega á síðustu fjárlögum,
en lét listamannalaunin sem úthlutunar-
nefnd fær til ráðstöfunar rýrna. Það
sýnir að þingið hefur engan áhuga á
þessu niáli. Raunar verður heldur ckki
neitað að úthlutunarnefnd hel'ur átt sinn
þátt í að koma laununum í þá sjálfheldu
sem nú blasir við.
Listamannalaunum skal samkvæmt
lögum skipta í tvo flokka og er upphæðin
í efri flokki hclmingi hærri en í þeim
neðri. Frá því að lögin tóku gildi hefur
nefndin fylgt þeirri starfsreglu að fella
engan úr efri flokki sem þangað hefur
komist. Þetta hefur auðvitað þrengt
svigrúm nefndarinnar mjög og leitt til
þess að sá hluti launanna sem í rauninni
er til ráðstöfunar minnkar stöðugt. Mér
er ekki launung á að ég hef viljað athuga
um möguleika á að hverfa frá þessari
reglu en það hefur ekki fengið hljóm-
grunn í nefndinni. En þetta hefur leitt af
sér rýrnun launanna því stöðugt hefur
verið sótt á um fjölgun í cfri tlokki.
Þegar upphæð launa er ekki hærri cn
nemur sæmilegum mánaðarlaunum í
efri flokki, hálfsmánaðarlaunum í þeim
neðri, þá er Ijóst að um fjárhagsstuðning
er hér ekki lengur að ræða. Launin
hljóta því að vera viðurkenning. En úr
gildi hennar dregur því meir sem fleiri
■ Gunnar Stefánsson
hljóta hana með fastrj setu í efri flokki.
Þetta sjónarmið virðist mér koma
fram hjá Hannesi skáldi Péturssyni (sbr.
Mbl. 18.2.). Hann sendi nefndinni bréf
og baðst undan laununt en þau hcfur
hann þegið um áratugaskeið, nærfcllt
óslitið. Það er auðvitað mál Hannesar að
hann skuli nú vera orðinn lciður á að
taka við þessu fé. En hann heggur í þann
knérunn sem löngum hefur gert verið að
vckja tortryggni á nefndinni af því að
hún sé pólitísk. „Nefndin er sett saman
eftir pólitískum hlutföllum og hver út-
nári nefndarinnar reynir að halda sínum
hlut og ota sínum tota", segir Hannes.
Mætti ég sem einn „útnári" þessarar
nefndar lýsa því yfir að ég hef ekki
haldið listamönnum fram til launa á
pólitískum forscndum. Ég ætla að mcð-
nefndarmenn rnínir geri það ekki heldur.
Hins vegar má það öllum Ijóst vera að
fleiri sjónarmið en strangt listrænt mat
hafa komið til greina við úthlutun laun-
anna. í hópi liðlega níutíu manna sem
nú hljóta föst laun í cfri Ookki eru menn
sem bersýnilega standa á misháum þrep-
um sem listamenn. En hér kemur til það
sem kalla mætti sanngirnissjónarmið.
Nefndarmenn hafa talið að fólk sem um
áratugaskeið hefur unnið að list sinni
eigi nokkurn siðferðilegan rétt á viður-
kenningu fyrir þá ástundun, enda þótt
því hafi ekki auðnast að láta cftir sig
frábær verk. Þetta verða þeir listamenn
að skilja sem telja sig - með réttu -
standa ofar ýmsum samþiggjendum sín-
um í efri flokki listamannalauna. Það
hefur aldrei verið einbert hlutvcrk
nefndarinnar að leggja menn á listrænar
metaskálar og gera upp á milli þeirra á
þeim forsendum einum. Sanngirnissjón-
armiðið sem ég nefni svo hef ég viljað
virða. enda þótt ég hafi að sjálfsögðu
beitt mér fyrir og stutt að fremsta
listafólk okkar hljóti þessi laun. Ég geri
mér Ijóst að þetta veldur því að línur í
úthlutun eru óskýrari en gott er, en
aðdróttunum um pólitíska hlutdrægni
vísa ég á hug, enda ósæmilegar með öllu.
En meðal annarra orða: af hverju er
það athugavert að alþingi skuli kjósa
menn til að vinna þetta verk'? Hvaða
aðili erbetur fær til þess'? Hefur mönnum
virst ríkja betri íriður urn deilingu fjár til
listamanna þegar staðið hafa að verki
aðrir aðilar en þingiö'? Launasjóður
rithöfunda lýtur stjórn manna sem sam-
tök rithöfunda tilnefna. Urgur út af
þessum sjóði hefur nú valdið klofningi í
röðum rithöfunda á nýjan leik. líkt og
gerðist áriö 1945. Þeir menn sem vega að
úthlutunarnefnd á þeim íorsendum að
hún sé pólitískt kjörin ættu þá að benda
á hvcrnig ætti að skipa í hana svo að öllu
réttlæti sé fullnægt. Eða er það kannski
torveldara en ætla mætti'?
Úthlutunarncfnd er einróma þeirrar
skoðunar að núgildandi fyrirkomulag sé
komið í þrot. Tveir kostir eru fyrir
hendi. Sá er annar að leggja listanianna-
launin niður, önnur en heiðurslaun sem
alþingi veitir. Hinn er að taka þessi ntál
til endurskoðunar frá rótum. Stjórnvöld.
fulltrúar fjárveitingavalds og listamenn
verða að sctjast niður í sameiningu og
ræða þcssi rnál.
Ég er sannfærður um að fáir munu
vilja leggja þessi laun niður þegjandi og
hljóðalaust. Hér er þrátt fyrir allt um.
fjárvcitingu að ræða sem dugti rnyndi
nokkrum hópi manna til sæmilegra árs-
launa. Líklega eru mcnn hér meiri
jafnaðarmenn en svo að þeir vilji láta
útvalinn hóp sitja að þessu fé ár hvert.
Þá er sá kostur fyrir hendi að brcyta
laununum í uppbót á ellilífleyri cn efla í
stað þess starfslaun handa yngra fólki
sem er í íullu starfi við list sína. Þeirri
hugmynd hefur vcrið hrcyft áður og
vafalaust flcirum til að leysa þetta mál úr
hinum gamla læðingi. Mestu skiptir að
koma hrcyfingu á, láta sér ekki nægja
nöldur og umkvartanir, fýlu og ónot, óp
og emjan út f því að Pétur fái laun en
Páll ekki. Ég er þess fullviss að við sem
höfum reynslu af að vinna við þessa
úthlutun crum öll fús til að leggja gott til
mála í þeirri umræöu og athugun sem nú
verður að fara fram. Það er ástæðulaust
að una því að listamannalaunin dagi uppi
eins og nátttröll í mcnningarlífinu. flest-
umtil amaen cngum til gagnscða sóma.
■ Úthlutunarnefnd listamannalauna.
ðtryS8*n8'
fréttirfÆ
Fasteiftn'
barist geftn
!asalar
f Fjarfestíngerfj
ií». rjjjJJíS V.10
u.sctöitygík*"^ ðað áhvt
toks geiut »c» VC,N utm
clútttöö'ttna, »4“ * þani
*ð ‘““'SSÍkuhamn'iU
i augu v,ð e,
LVa. i ”
nxvtunni lögð i,annkos1
' i),
;ir Pétu"arkaðar
iteignan2u
etti, Þorstcin, Mcmg svokalb»
,lin ú, vó*u»m . ylirtcku,-
yfitlývmíM- ,lð» »ð
lótmil' vcm ó,ót«u . Þaðcl
SÍÍÍW'Sa— SS
Ví,.c»úí.‘í';'SÉíS
"S2Si3ÍÍ«!w» tf
Þorsteinn Steingrímsson:
„Tölvudýrkun getur
aldrei komid í stað
þekkingar”
■ í dagblaðinu Tímanum hinn 12.
febrúar s.l. var birt athugasemd Péturs
Þ. Sigurðssonar vegna fréttaviðtals er
blaðamaður Tímans átti við mig símlcið-
is, nokkru áður. Vegna mikilla anna hef
ég ekki gefið mér tíma fyrr en nú að
svara ath.semd þessari. Eins og stundum
vill bregða við, eru fyrirsagnir dagblað-
anna dálítið hressilegar, sennilega til að
ná athygli lesenda. Svovareinnigíþessu
tilviki. Ég fullyrti aldrei, að þessi við-
skipti væru úr sögunni, en taldi þau ciga
sífellt erfiðar uppdráttar, vegna þeirra
ástæðna, er komu fram í greininni.
Ástæður þessar tcl ég vera að stjórnvöld
eru sífellt að bremsa af aðra vísitöluna,
þ.e. framfærsluvísitöluna, s.s. með neit-
un um hækkun á fargjöldum S.V.R.,
Hitaveitu Reykjavíkur scm cr í grund-
velli framfærsluvísitölunnar og er fimm-
falt ódýrari en Hitavcita Egilsstaða svo
dæmi séu nefnd. Á meðan brunar bygg-
ingarvísitalan áfram óheft. Launþegar
hafa einnig fengið að kcnna á aðgerðum,
eins og þegar stjórnvöld kipptu 1600
milljón króna launahækkun af þeim á
einu bretti eins og átti sér stað 1. des. sl.
Þróunin er sú að lánskjaravísitalan
hækkaði á síðasta ári um 62%, en laun
hækkuðu aðeins um 47%. Sjá allir í
hvert óefni stefnir fyrir skuldara þessara
lána, þegar hækkanir verða með þessu
móti. Kunn er árátta stjórnvalda til að
grípa inní eðlilega þróun framfærsluvísi-
tölunnar.
Nú er svo komið að í stórkostleg
vandamár stefnir hjá fólki sem skuldar
verðtryggð lán, skv. lánskjaravísitölu.
Má hér benda á langa dálka nauðungar-
uppboðsauglýsinga á dcgi hverjum í
dagblöðunum. Það verður hreint út sagt
að hætta að nota þessa viðmiðun, og
finna aðra raunhæfari, t.d. vísitölu er
mæli kaupmátt launa. Þannig ætti að
vera hægt að koma í veg íyrir víxlhækk-
anir tekna og skulda. Öllum, sem kynna
sér ofaní kjölinn aðferðir Fasteigna-
markaðs Fjárfestingafélagsins til út-
reikninga á því er þeir kalla staðgreiðslu-
verðmæti eigna, er Ijóst að þær eru mjög
villandi. Þeir byggja á ákveðnum for-
sendum um verðbólgu sem enginn getur
séð fyrir. Þeir núvirða útborgunar-
greiðslur sem oftast dreifast á 12 mánuði,
en vandséð er með hvaða hætti það er
hægt, í breytilegri verðbóigu. Neirþó
tölvur séu til margs góðar, þá leysa þær
ekki þennan vanda, en slá frekar ryki í
augu viðskiptavina sem fá „vísindalega"
útreikninga í hcndur úr tölvu. Pétur Þ.
Sigurðsson segir í yfirlýsingu sinni að
eignir á byggingarstigi séu nær eingöngu
seldar á verötryggðum kjörum. Þetta er
rangt. Nægir að vísa til daglegra fast-
eignaauglýsinga í því sambandi.
Að sjálfsögðu fylgja sumum eignum
verðtryggð lán við sölu og hcfur það
áhrif á verðlagningu og samningskjör.
Vert er að benda á að e.ldri lán
Húsn.m.stjórnar eru einungis að hluta
til verðtryggð og bundin öðrum visitöl-
um en lánskjaravísitölu. Önnur lán frá
Húsn.m.stj. eru með svokölluðu „þaki"
þ.e. að vextir og vísitöluálag fara ekki
uppfyrir 7.755% samanlagt og eru hag-
stæðustu lán scm þekkjast í dag. Það er
fyrst s.l.. sumar að Byggingarsjóður
ríkisins fór að veita lán til húsbyggjenda
sem eru bundin við lánskjaravísitölu.
Eignir mcð þeim lánum eru yfirleitt ekki
komnar á söluskrá fasteignasalanna
ennþá.
Fyrir viðskiptavininn skiptir ekki öllu
máli hvort hann sclur með verðtryggðum
eða óverðtryggðum kjörum, því öll verð-
lagning fastcigna miðast við óverðtryggð
kjör. Síðan cr verð eignánna rciknað
niður um áætlaða verðbólgu sé fasteign
seld á verðtryggðum kjörum og það
kallað staðgreiðsluverö. Allt verðmat
byggir þannig alfarið á því að samnings-
aðilar séu eins settir hvort heldur þeir
selja með vcrðtryggðum eða óverð-
tryggðum kjörum. Því er hinsvcgar ekki
að leyna að þeir sem selja og kaupa með
verðtryggðum kjörum hafa rekið sig á
mörg vandamál sem þeir Fasteignamark-
aðs-menn hafa „gleymt" að nefna í
ákafa sínum við að boða sínar vísinda-
legu kenningar. Seljendur lenda í vanda
við endurkaup á fasteignum, þar sem lág
útborgun og verðtryggðar eftirstöðvar
hentar ekki seljanda þeirrar eignar.
Mönnum er sagt að þá sé hægt að selja
verðtryggðu skuldabréfin. Slíkt kostar
ný sölulaun.óljós afföll og síðast en ekki
síst er allsendis óvíst um sölumöguleika.
Kaupendur sem miða samninga sína við
að verja ákveðnum hundraðshluta tekna
til að mæta greiðslum, vakna oft upp við
þann vonda draum að lánskjaravísitala
hcfur hækkað meira en launin.
Verðlagning og sala fasteigna er vanda-
samt verk, þar sem taka þarf tillit til
óteljandi atriða þar sem tölvudýrkun
getur aldrei komið í stað gagngcrðrar
þekkingar. Það er Ijóst að brýna nauðsyn
ber til að aðilar fasteignamarkaðarins,
lífeyrissjóðir, bankar, fulltrúar, fasteigna-
eigenda o.s.frv. freisti þess að samræma
kjör í fasteignaviðskiptum, með það
fyrir augum að scm best sé þjónað þeirn
mikilvægu hagsmunum sem hér eru í
húfi. Að sjálfsögðu má gera ráð fyrir því
að verðtryggingarákvæði verði þar lögð
að einhverju cða öllu lcyti til grundvall-
ar, en þá þarf líka að vera ljóst að eitt
reki sig ekki á annars horn eins og
óhjákvæmilegt er að verði niðurstaðan
þegar einn aðili þekkir ekki takmörk sín
og heldur að með tölvu og reiknings-
kúnstum megi leysa öll vandamál. Fast-
eignamarkaðurinn er langtum stærri og
fjölþættari cn svo að forsvaranlegt sé að
leika það einleikshlutverk sem þeir Fast-
eignamarkaðsmenn Fjárfestingafélags-
ins hafa ætlað sér, en tókst ekki.
Með þökk fyrir birtinguna.
Þorsteinn Steingrimsson.