Tíminn - 01.05.1983, Blaðsíða 10

10
SUNNUDAGUR 1. MAÍ1983
■ Þann 24. apríl birtist i Helgar-Tím-
anum grein, sem gerir tilkall til að vera
athugasemd við grein eftir mig um Karl
Marx, en sú grein birtist í nefndu blaði
þ. 20.3.1983.
Ég tel rétt að svara grein þessari, þótt
góðviljaður og athugull lesandi sjái auð-
veldlega í hendi sér, hversu hátt risið
er á málflutningi greinarhöfundar,
Össurar Skarphéðinssonar.
Cftimttt
■ Grein Össurar Skarphéðinssonar iíffræðings í síðasta Helgar-Tíma sem
athugasemd Arnórs Hannibalssonar fjallar um.
Össur Skarphéðinsson:
Fræðimaður fellur á prófi
Athugasemd við grein dr. Arnórs Hannibalssonar um Karl Marx
Fráleit frtrðimennska
tcpu tmVnuðuhnn i hcldur óír*amunnJc|jn
hJU alLi (m unun «cm á cmhvcrn hiu cr hnr aA
LalU nuiuvu o| (crir þa aA mocðuijjum oj
drap.mt»num hcilla f|OA» Honum wtnl fynr-
munjA ud Uil|a aA iil «Cu aAnr viraumar man-
lilra Iravla cn þcu «cm a cmhvcm haii «ncru
þann nuri-knliuuiu icm hooum «a> mnmi á
icm hcu vcgna (cnr hann nu cnu vkcpnu ur
Allum numuum. ikipiir |J cn(u hvon þcircrv
frnðimcnn af ikólj hinru [rdnvku lilvhlalhcia-
«pckin(j cAa harj lil«(laAr Ijlcmkir hávkólj-
utkfcmUr acm hnna umivorun millr Un o(
manmiA him (jmU Man. illir ikulu þcn hcnphr
á cinum o% tama háhinum Svonj málf1uintn(ur
cr nállurlc(j ckki humlum hjoAandi o% c, «ona
harj ul (uAt jA blcataAur duklormn hu(u c.lluA
tkirac þ<(ar hann tknlar Irrðipcmar Uur.
Skilnaðarhörmungar
Nú er þaA tvo, aA ArnOr Hanmhaltton atn aA
mcr tkilu Ircmui itta lukkaA áuarmaijrri mcA
Dr. Arnör Hannibalsson:
Hver má kalla
sig marxista?
Svar við grein Össurar Skarphéðinssonar
Hver má kalla sig
marxista?
Ekki fer á milli mála, að til eru margir
marxismar. Þeir eru afar ólíkir innbyrð-
is, en eiga það sameiginlegt að rekja
andlega ættartölu sína til Karls Marx eða
a.m.k. hins klassíska marxisma 19.
aldar. Er hægt að finna einhverja reglu
fyrir því, hvaða marxismar mega kalla sig
marxisma og hvaða marxismar ekki?
Fræg er sú setning, sem höfð er eftir
Karli Marx, þegar honum ofbauð orða-
vaðall eigin fylgismanna: Ef þetta er
marxismi, þá er ég ekki marxisti, - sagði
hann. En ef þessi regla væri notuð, væri
úr vöndu að ráða, og líklega erfitt að
telja neitt marxisma nema orð meistar-
ans sjálfs. En orð meistarans verður að
útleggja. Sumar fræðilegar útleggingar
gera kröfu til að lýsa nákvæmlega hugsun
og meiningu Marx sjálfs, en aðrar byggja
á marxisma, hagnýta sér hugmyndir,
sem frá Marx eru komnar í meira eða
minna mæli. Svipað gildir um stefnur og
hugmyndafræði þeirra ólíku stjórnmála-
flokka, sem kenna sig þó við marxisma.
Einfaldast er að viðurkenna rétt allra
þeirra til að kalla sig marxista, sem lýsa
því yfir að þeir séu fylgismenn Karls
Marx. Sumir marxistar neita þessu. Þeir
hugsa eitthvað á þessa leið: Minn Marx-
ismi er réttur, sannur, háleitur og fagur
(eða: hinn eini rétti og sanni). Allir aðrir
marxismar eru skrípismarxismar, óal-
andi og óferjandi. Ættartala marxískra
stefna yrði stutt og snubbótt, ef nota
ætti þessa reglu við samningu hennar.
Greinarhöfundur gefur í skyn, að hann
aðhyllist „mannúð hins gamla Marx“
(hér hlýtur að eiga að standa „hins unga
Marx“). Hann vísar á bug marx-lenín-
isma og kallar skrípissósíalisma. Hann
um það. En hann getur ekki neitað því,
að marx-leníistar kenna sig við Marx og
halda fram hugmyndum sem sannanlega
má rekja (karinski eftir krókaleiðum) til
hugmynda sem frá Karli Marx eru
komnar. Þetta táknar ekki að marx-len-
ínismi sé marxisminn sem slíkur, heldur
að í þessari stefnu og hugmyndafræði
eru þættir sem tná rekja til svokallaðs
klassísks marxisma eins og hann mótað-
ist á 19. öld. Með þessu e( ekki verið að
gera „elna skepnu úr öllum marxistum“,
eins og greinarhöfundur vill vera láta,
heldur er aðeins bent á þá sögulegu
staðreynd, að áhrifa marxismans gætir
víða, í mörgum ólíkum stefnum og
straumum.
Hver ber ábyrgð?
Bera allir marxistar ábyrgð á öllu því,
sem framið er í nafni marxismans? Orð
greinarhöfundar vekja upp þessa spurn-
ingu. Það er nóg að orða hana til að
svarið liggi í augum uppi: Auðvitað
ekki. Menn bera ábyrgð á orðum sínum
og gerðum. Það er ekki hægt að kalla þá
til ábyrgðar fyrir það sem aðrir gera á
fjarlægum stöðum og tímum. Það er
hægt að kalla til ábyrgðar forystumenn
Kommúnistaflokks íslands (1930^1939)
fyrir orð þeirra og gerðir, fyrir stefnu þá
og pólitík sem þeir ráku. En íslenzkir
háskólastúdentar þurfa ekki að láta það
trufla lífsgleði sína, jafnvel þótt þeir
hneigist til fylgis við hugmyndir úr Karli
Marx, ólíkar þeim sem kommúnistar
héldu og halda fram. Maður sem hafnar
gersamlega marx-lenínisma t' öllum hans
myndum ber ekki ábyrgð á því sem
hefur verið framið í nafni hans, eða er
verið að fremja. Orð greinarhöfundar um
að ég spyrði saman alla marxista og geri
„þá að morðingjum og drápsmönnum
heilla þjóða“ eru algerlega út í hött.
Greinarhöfundur hefur eftirfarandi
eftir mér:
„Marxistar telja sig hafa töfraformúlur
fyrir því hvernig á að gera menn ham-
ingjusama og eru reiðubúnir að myrða
og drepa heilu þjóðirnar til að ná þessu
göfuga rnarki."
Gallinn við þessa tilvitnun er sá, að
þetta hef ég aldrei sagt og aldrei skrifað.
í Helgar-Tímanum sunnudag 20. marz
1983, bls. 15, í yzta dálki til hægri
neðarlega stendur þetta:
„Um allan heim eru menn sem kalla
sig marxista og telja sig hafa töfrafor-
múlu fyrir því hvernig á að gera menn
hamingjusama og eru reiðubúnir að
myrða og drepa hcilu þjóðirnar til að ná
þessu göfuga marki.“
Þetta ætti að vera ljóst og læsilegt
öllum sem læsir eru. Ég segi að til séu
menn sem kalla sig marxista og telja sig
hafa umgetna töfraformúlu. Þessi orð
rangfærir greinarhöfundur og spinnur
svo út frá þeirri rangfærslu þá þvælu að
ég troði öllum marxistum undir sama
hatt og geri óbótamenn úr þeim öllum.
Óttalega er þetta óhöndugleg rökleysa.
Hún er borin uppi af illum vilja, vilja til
að snúa út úr orðum viðmælanda síns,
og gera honum síðan upp skoðanir sem
honum hefur aldrei til hugar komið.
Skírskotað til persónu
Greinarhöfundur klykkir út með því
að skýra lesendum sínum frá því, að ég
hafi dvalizt lengi (og, að því er ráða má,
of lengi) við nám í Sovétríkjunum. Af
þessum orðum gætu lesendur farið að
gruna eitthvað, en þá bætir greinarhöf-
undur því við, af rausn sinni og höfðings-
skap, að ekki beri að ásaka mig „um
samsekt að fjöldamorðum Stalíns". Það
er ekki amalegt a tarna; Greinarhöf-
undur talar einnig um „illa lukkað ást-
arævintýri með hinum gamla gráskegg
Marx sem endaðium síðir með miklum
skilnaðarhörmungum“. Hvaðan hefur
greinarhöfundur þetta?Hvaða heimildir
hefur hann? Hann segir að sér hafi skilist
þetta. Þar kom að, að blessuðum grein-
arhöfundinum skildist loks eitthvað. En
frekar er þetta nú tlla skilið eða óskilið.
Og hvaða máli skiptir þetta þrugl um
mína persónu fyrir rökræðu um hverjir
mega kalla sig marxista og hverjir bera.
ábyrgð á verkum þeirra? Það kemur
sannleikanum í málinu nákvæmlega ekk-
ert við. Það hefur löngum þótt til vanza
fyrir þátttakanda í rökræðu að blanda
inn í.ræðuna persónulegum málefnum
(argumentum ad hominem). Sannleikur-
inn í hverju máli er óháður því, hvemig
persónunar eru sem ræðast við.
Ég ræð greinarhöfundi heilt að hann
temji sér ráðvandari vinnubrögð við
ritsmíðar. Hann má gjarnan halda áfram
að útleggja orð mín á prenti, finnihann
hjá sér hvöt til þess. En þá ber honum
að tilfæra rétt þau orð sem hann leggur
út af, reyna að skilja merkinguna í því
sem sagt er, og reyna að hafa hemil á
áráttu sinni til útúrsnúninga. Hann ætti
að vanda til heimilda og reyna að leita
sannleikans, en ekki ryðja úr sér bara
einhverju sem honum hefur skilist.
Arnór Hannibalsson
erlend hringekja BhB-
Hulunni svipt af
kjamorkutilraunum Breta:
Fórnarlömb
kjarnorkutil-
rauna leita
réttar slns
■ Breska varnarmálaráðuneytið neitar
því nú alfarið að stjórnvöld séu
skaðabótaskyld vegna kjarnorkutilrauna
Breta í kringum árið 1950.
Starfsmenn varnarmálaráðuneytisins
hafa gefið fólki þær röngu upplýsingar
að ákveðin lagagrein frá árinu 1947 komi
í veg fyrir að þeir fyrrverandi hermenn
sem hlutu skaða eða létust af völdum
kjarnorkutilraunanna og ekkjur þeirra
geti sótt rétt sinn fyrir dómstólunum.
Sú sem síðust hefur leitað til
dómstólanna með skaðabótamál af
þessu tæi er 63ja ára gömul ekkja og
hefur henni verið veitt lagaleg aðstoð til
þess að geta sótt málið fyrir hæstarétti.
Hún heldur því fram að eiginmaður sinn
hafi látist af völdum geislavirkni er hann
vann að kjarnorkutilraunum hjá breska
hernum á Kyrrahafi. Hann dó úr
lungnakrabbameini árið 1974, sextíu ára
gamall.
Talsmenn varnarmálaráðuneytisins
segja að í lagagreininni frá 1947 séu
ákvæði þess efnis að hermenn og
fjölskyldur þeirra eigi einungis rétt á
bótum ef ríkisstjórnin ákveði það. Ef
ríkisstjórnin neitar að viðurkenna að
heilsubrestur eða dauði þeirra sé
afleiðing af starfi þeirra innan hersins,
eins og hún hefur gert í málum þeirra
manna sem unnu að
kjarnorkutilraununum, þá eiga þeir
engan rétt á skaðabótum og heldur
engan rétt til þess að lögsækja stjórnina
Breska blaðið The Observer hefur
hins vegar eftir lögfræðilegum
ráðgjöfum sínum að í umræddri
lagagrein frá 1947 sé ekkert að finna sem
hindrað geti fórnarlömb
kjarnorkutilraunana til þess að leita
réttar síns fyrir dómstólunum.
Þrátt fyrir það að
heilbrigðisráðuneytið hafi nú þegar
greitt ekkju eins fórnarlambs
kjaraorkutilraunanna skaðabætur
heldur varnarmálaráðuneytið því statt
og stöðugt fram að allar tilraunirnar hafi
verið öruggar og enginn hinna
fyrrverandi hermanna geti sannað hið
gagnstæða.
Þessari skoðun
varnarmálaráðuneytisins mótmælir Dr.
Alice Stewart í háskólanum í
Birmingham, en hún hefur nýlega birt
niðurstöður rannsókna sinna, sem sýna
m.a. mun hærri tíðni hvítblæðis á meðal
þeirra sem tóku þátt í
kjarnorkutilraunum breska hersins en
vænta hefði mátt ef ekki hefði verið um
geislavirkni að ræða.
í næsta mánuði verður haldin í
Washington ráðstefna þar sem meðlimir
í sambandi þeirra hermanna er tóku þátt
í fyrstu kjarnorkutilraunum
Bandaríkjamanna munu bera vitni
ásamt áströlskum kollegum sínum.
Hópur fyrrverandi breskra hermanna
sem þjást af hvítblæði og öðrum
sjúkdómum, og eru að stofna
samsvarandi bresk samtök, vonast
einnig til þess að geta sótt ráðstefnuna.
En þeir hafa enn ekki getað aflað
nægilegs fjár til að greiða ferðakostnað
fyrir félaga sína.
Á vegum varnamálaráðuneytisins fer
nú fram rannsókn á tólfþúsund
fyrrverandi hermönnum sem unnu við
bresku tilraunirnar og segir ráðuneytið
þær tæmandi. En skýrslur ráðuneytisins
um þátttakendur í tilraununum og
geislavirkni af þeirra völdum eru mjög
ónákvæmar.
Ekkju manns nokkurs sem settist að í
Ástralíu eftir að hafa tekið þátt í
kjarnorkutilraunum Breta var sagt að
nafn eiginmanns hennar væri ekki að
finna í skýrslum ráðuneytisins um
þátttakendur í tilraununum. Hún gat
hins vegar sýnt fram á þátttöku mannsins
því að í vinnuskýrslum hans, sem hún
hafði undir höndum, stóð svart á hvítu
að hann hafði sjálfur varpað
kjarnorkusprengju úr flugvél yfir
Kyrrahafi.
Mikil leynd hefur hvílt yfir þessum
kjarnorkutilraunum Breta og hefur
ríkisstjórnin neitað að birta skýrslur um
þær þó að Bandaríkjamenn hafi nú þegar
svipt hulunni af kjarnorkutilraunum
sínum.
Meðal þeirra gagna sem stjórnin
neitar að birta er svokölluð Pearce-
skýrsla frá árinu 1968 sem greinir frá
úrgangi er skilinn var eftir í Ástralíu eftir
kjarnorkutilraunir árið 1957 en síðar var
þeim úrgangsefnum safnað saman og
grafin í jörðu.
Er varnarmálaráðuneytið var krafið
svars við því hvers vegna
úrgangsefnunum hefði verið safnað
saman mörgum árum eftir að
tilraunirnar fóru fram og þau grafin
djúpt í jörðu í þykkum blýhólkum, eins
og fram kemur í Pearce-skýrslunni, sagði
talsmaður ráðuneytisins: „Þau voru ekki
hættuleg heilsu fólks þar sem þau lágu
dreifð út um allar jarðir. En einhver
hefði getað safnað þeim saman ef við
hefðum látið þau óhreyfð. Þá aðeins
hefðu þau orðið hættuleg."
Unglingur
frá öðru landi til þín?
Hefur fjölskylda þín áhuga á aö taka skipti-
nertia?
Til ársdvalar frá 20. ágúst 1983?
Til sumdardvalar í júlí og ágúst?
Hafðu samband og kannaðu málið.
á íslandi
- alþjóMeg fræðsla og samskipti -
Hverfisgötu 39 P.O. Box 753 121 Reykjavík
Sími 25450. Opið milli kl. 15 og 18.