Tíminn - 23.07.1983, Qupperneq 8

8
LAUGARDAGUR 23. JÚLÍ1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gfsli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Stelngrimur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjórl: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atll Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guðmundur
Magnússon, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttlr, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir, Slgurður Jónsson.
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavfk. Sími: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsimar: 86387 og 86306.
Verð í lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuðl kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Opinber fyrirtæki
skortir aðhald
og eftirlit
■ Hinar gífurlegu verðhækkunarkröfur opinberra fyrir-
tækja, sem nú liggja til afgreiðslu hjá ríkisstjórninni, hljóta
að hafa vakið forvitni um það, hvernig er háttað aðhaldi og
eftirliti með rekstri þessara fyrirtækja af hálfu stjórnvalda.
Einkum á þetta þó við um þau fyrirtæki, sem hafa
einokunaraðstöðu.
Margir hljóta að draga þá ályktun af þessum miklu kröfum
eftir að a.m.k. sum fyrirtækjanna hafa nýlega fengið miklar
hækkanir, að hér eigi við hin alþekktu ummæli, að eitthvað
sé rotið í ríki Dana.
Um þetta verður hins vegar ekkert fullyrt, nema að eðlileg
könnun fari fram á því, sem veldur þessari gífurlegu
kröfugerð.
Það er kunnara en frá þurfi að segja, að öll þau fyrirtæki,
sem hafa af óhjákvæmilegum ástæðum einokunaraðstöðu,
eiga það á hættu að ýmsir vafasamir siðir myndist í rekstri
þeirra. Skeytingarleysi, óeðlilegar þenslutilhneigingar, ásamt
fastheldni á það, sem úrelt er. Hér þarf að koma til sterkt
aðhald og eftirlit utan frá, ef ekki á verr að fara, t.d. eins og
aðhald félagsmanna í samvinnufélögum.
Eað rifjast t.d. upp í þessu sambandi, að í borgarstjóratíð
Birgis ísleifs Gunnarssonar fór fram ítarleg athugun á virkum
vinnutíma hjá útivinnuflokkum Hitaveitu Reykjavíkur og
kom í ljós, að virkur vinnutími væri ekki nema 27%.
Rekstrarverkfræðingur, sem kannaði þetta mál, komst að
þeirri niðurstöðu að auka mætti virkan vinnutíma í 51-63%.
En það er áreiðanlega víðar en hjá útivinnuflokkum, sem
slíkt ástand getur skapazt, ef ekki er gætt eðlilegs aðhalds og
eftirlits utan frá.
Þær miklu hækkunarbeiðnir, sem nú liggja fyrir frá
opinberum fyrirtækjum, ættu að vera ný hvatning til þess að
myndarleg úttekt verði gerð á því, hvernig rekstri þeirra er
háttað og hvað er helzt til ráða til að draga úr hinum mikla
kostnaði, sem virðist valda hækkunarbeiðnunum.
Einkum gildir þetta um þau opinber fyrirtæki, sem hafa
einokunaraðstöðu og eru líkleg til að halda henni.
Mbl. við sama
heygarðshornið
■ Mikill hvalreki barst á fjörur Mbl., þegar Lögbirtingar-
blaðið birti uppboðsauglýsingu á nokkrum Sambandsverk-
smiðjum á Akureyri vegna krafa Iðnlánasjóðs.
Frá þessu var sagt undir stórri fyrirsögn á helztu fréttasíðu
blaðsins, en síðan greint lauslega frá því í greininni, að búið
væri að greiða umræddar kröfur, en það þó ekki látið fylgja,
að það mun hafa gerzt talsvert áður en auglýsingin er birt.
Mbl. lét þó ekki hér numið staðar, heldur birti forustugrein
daginn eftir, þar sem mikið var gert úr erfiðum rekstri
umræddra verksmiðja.
Því hefur ekki verið neitt leynt, að þessar verksmiðjur ættu
við erfiðan rekstur að búa, eins og raunar hefur gilt um flestan
stærri iðnrekstur í landinu. Einkareksturinn hefur ekki síður
lent í tímabundnum vanskilum en Sambandsverksmiðjurnar
vegna hins erfiða ástands að undanförnu.
En Mbl. er ekki að hampa því. f»að er þagað um það meðan
reynt er að koma höggi á samvinnureksturinn. Mbl. er
vissulega trútt uppruna sínum, þegar danskir kaupmenn
keyptu meirihlutann í því til þess að nota það til að ófrægja
kaupfélögin.
- Þ.Þ.
skrifað og skrafad
Höggvið
í sama
knérunn
■ Ingvar Gíslason al-
þingismaður og fyrrver-
andi menntamálaráð-
herra fjallar um ráða-
gerðir um að skerða
framlög til Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna í
Degi. Fyrirsögn greinar
hans er Félagsleg réttindi
almennings má ekki
skerða:
Lánasjóður íslenskra
námsmanna hefur verið
til umræðu að undan-
förnu vegna yfirvofandi
fjárhagserfiðleika
sjóðsins. Skýringar á
fjárhagsvanda Lána-
sjóðsins eru augljósar.
Einkum er hér á ferð
óhagstæð verðlagsþróun,
þ.e. mikil verðbólga,
sem ekki er í neinu sam-
ræmi við fjárhagsáætlun
sjóðsins, eins og hún var
gerð í sambandi við af-
greiðslu síðustu fjárlaga.
Lánasjóður íslenskra
námsmanna gegnir
mikilvægu hlutverki sem
félagslegt réttindamál
fólksins í landinu. Hann
jafnar aðstöðu til náms
• milli efnafólksins og lág-
launafólksins og er ekki
síst kjarabót fyrir fólkið
á landsbyggðinni, þaðan
sem nemendur verða að
sækja nám um langan
veg, t.d. í ýmsa sérskóla
í Reykjavík. Tilvera
Lánasjóðsins snertir því
hagsmuni ótrúlega
margra fjölskyldna í
landinu, og það myndi
hafa ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar fyrir afkomu
fólks, ef hans nyti ekki
við.
Þrátt fyrir þessa stað-
reynd er alið á hleypi-
dómum gagnvart Lána-
sjóði og honum fundið
flest til foráttu þegar
þröngsýni og þekkingar-
leysi er látið ráða umræð-
únum um málefni hans.
Talað er um að pening-
um sé „ausið“ í náms-
menn og lánin séu ekki
endurgreidd. Hvort
tveggja er rangt. Lán eru
veitt eftir ströngum regl-
um og þau ber að endur-
greiða með verðtrygg-
ingu eins og tíðkast um
öll lán hér á landi.
Hitt er annað mál að
þjóðin á í efnahagserfið-
leikum og glímir við pen-
ingasamdrátt, sem hugs-
anlega getur snert Lána-
sjóð íslenskra náms-
manna með einum eða
öðrum hætti. En ef svo
þarf að fara að Lánasjóð-
ur þurfi að draga saman
seglin þá verður sá sam-
dráttur að vera í sam-
ræmi við almennar að-
gerðir í efnahagsmálum
og hliðstæðan samdrátt
annarra félagslegra
stofnana, en ekki sem
duttlungaráðstöfun mis-
viturra ráðamanna,
byggð á hleypidómum og
þröngsýni í félags- og
menningarmálum.
Almenningur hefur
tekið á sig launaskerð-
ingu möglunarlítið. Það
væri óráð og ranglæti að
ætla að skerða kjör fólks-
ins með því að ráðast á
tryggingakerfið og náms-
aðstoðina og önnur fé-
lagsleg réttindi almenn-
ings ofan á beina launa-
skerðingu. Það heitir að
höggva í sama knérunn.
Unglingar
þurfa að
finna að ‘
vinna þeirra
er gagnleg
Leiðari Morgunblaðs-
ins fjallaði nýlega um
vinnuskólana, sem rekn-
ir eru á sumrum til að
halda unglingum að
verki. Þeir eru gagnlegir
ef því markmiði er fylgt
að unga fólkið eyði tíma-
num við nytsöm störf og
sérstaklega að það finni
sjálft að starfskraftur
þeirra er einhvers metinn
og að þau sjái árangur
verka sinna.
Morgunblaðið segir:
Hér var nýlega tekið
undir þá hugmynd að
stuðla bæri að sjálfboða-
vinnu í óbyggðum í þágu
náttúrverndar. Með hlið-
sjón af því hve starfsemi
vinnuskólana er mikils
metin mætti hyggja að-
því hvort ekki sé unnt að
skipuleggja svipaða
starfsemi á landsvísu fyr-
ir þá unglinga sem eru
orðnir of gamlir fyrir
vinnuskóla í bæjum.
Yrðu þá hópar sendir
upp í óbyggðir eða í
þjóðgarða til að vinna
þar að umhverfisvemd.
Er ekki vafi á þvt' að
undir góðri stjórn myndi
slík starfsemi gefa góða
raun.
í vinnuskólunum er
brýnt að verkstjórn og
verkefnaval sé með þeim
hætti að unglingarnir
finni að vinna þeirra sé
gagnleg og einnig þarf að
venja menn við á yngri
árum að halda sér að
verki á vinnutíma. Hin
tiltölulega löngu skóla-
leyfi hér á landi hafa
stuðlað að því að hér eru
ekki skörp skil á milli
manna eftir menntun og
skólagöngu, ímyndaðar
hindranir á vinnumark-
aðinum sem fæla menn
frá ákveðnum störfum
setja ekki sama svip á
íslenskt þjóðlíf og mörg
önnur.
í útlöndum er mikill
uggur í mörgum vegna
þess að atvinnuleysi er
hlutfallslega mest meðal
unga fólksins og ekki síst
þess hluta sem gengið
hefur menntaveginn á
enda. Er óneitanlega
áhyggjuefni ef í þróuð-
ustu þjóðfélögum heims
alast upp kynslóðir sem
aldrei fá tækifæri til að
vinna ærlegt handtak, ef
svo má að orði komast.
Hér á landi höfum við
sem betur fer getað sneitt
hjá atvinnuleysi meðal
ungs fólks. Þar eru þó
óveðursský á himni eins
og meðal annars hefur
komið fram í umræðum
um hina miklu aðsókn að
Háskóla íslands, fjár-
skort Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna og
offjölgun háskólamennt-
aðra manna í ýmsum
greinum, svo að dæmi
séu tekin.
Lærðar
doktors-
ritgerðir um
skattsvik
Haukur Helgason
fjallar um samningavið-
ræður fslendinga og Al-
usuisse í leiðara DV í
gær og segir m.a.:
Meginmáli skiptir, að
raforkuverðið fáist
hækkað til samræmis við
nútíma aðstæður. Fjár-
hagslega skipta önnur
'atriði deilunnar íslend-
inga minna, þótt ekki
megi láta þau niður falla.
Við útreikninga á hugs-
aniegum kostum á bygg-
ingu álvers á vegum
Norðmanna var talið
koma til greina þrefalt
það orkuverð, sem álver-
ið greiðir nú. Samningar
við Alusuisse þurfa að
leiða til verðs í námunda
við slíka tölu. I frétt DV
var talið hugsanlegt, að
samist gæti um hátt í
þreföldun verðsins að
meðaltali. í útreikningi
yrði þá sennilega miðað
við hærra verð til við-
byggingar álversins, ef til
kæmu en öllu lægra verð
til „gamla álversins“. Á
bak við slíkt eru hug-
myndir um, að gamla
álverið geti ekki greitt
jafnhátt orkuverð og ver,
nýtt á nálinni með betri
tækjakosti.
Ef Svisslendingar stíga
fyrsta skrefið, sem væri
beggja hagur, má byrja
alvöru samningavið-
ræður. Sumir vonast til,
að viðræðurnar nái
lengra þessa dagana en
hér er greint og strax
verði samið um allt að
tvöföldun orkuverðsins
og meiri hækkun fljót-
lega upp úr því.
Hvað fleira gæti komið
út úr raunverulegum
samningaviðræðum?
„Við græðum ekki á
því að kosta offjár til
þess að einhverjir erlend-
ir sérfræðingar geti skrif-
að lærðar doktorsritgerð-
ir um málið,“ sagði
maður, sem vel þekkir
stöðuna í viðræðunum, í
spjalli við höfund þessa
pistils. Það tæki eitt og
hálft til tvö ár, ef gömlu
deilumálin ættu að fara
gegnum hið flókna al-
þjóðlega gerðardóms-
kerfi. Því kæmi til greina
að velja þann kostinn, að
aðilar deilnanna kæmu
sér saman um, að þær
færu til tveggja einfaldari
gerðardóma, sem ynnu
hratt.
Sýni Svisslendingar lit,
má ræða við þá um hugs-
anlega stækkun álvers-
ins, þar sem þeir gerðu
Islendingum jafnvænlega
kosti og Islendingar
gætu ella hlotið við stór-
iðju á vegum annarra. -•