Tíminn - 22.05.1983, Blaðsíða 5

I
SUNNUDAGUR 22. MAI1983
5
Þann 28. júní kom deilumálið fyrir
kirkjuþingið og borin var fram tillaga
meirihlutans sem í einu og öllu löghelg-
aði skoðanir Sameiningarinnar sem hina
einu trúmálaskoðun er eiga mættu grið-
land í kirkjufélaginu. Þá var eftirfarandi
samþykkt:
„Kirkjufélagið neitar að trúarvit-
und mannsins hafi úrskurðarvald yfir
Heilagri ritningu og megi hafna orð-
um hennar eftir vild.“
Hér stangast kenningar þeirra veru-
lega á við hugmyndir ný-guðfræðinnar
og varla hægt að ímynda sér að deilumál-
in gætu orðið verulega málefnaleg ein-
kum þegar eftirfarandi er haft eftir
einum helsta málsvara rétttrúnaðarsafn-
aðanna; séra Kristni Ólafssyni, en hann
sagði:
Samkvæmt kenningu minni um
plenary-innblástur er dómgreind ein-
staklingsins alls ekkert svigrúm gefið
til að velja og hafna í Biblíunni og þar
er ekkert svigrúm til að beita dóm-
greind einstaklingsins við að ákveða,
hverju trúa skuli eða ekki trúa.“
Ný-guðfræðingar sögðu að hér væri
um herfiiegan misskilning að ræða.
Sannleikurinn skem heilög ritning kvæði
á um hefði tæplega ávinning af því að
mönnum væri sagt sem svo: Þessu máttu
til með að trúa. Þeir töldu að sannleik-
ann þyrftu menn að tileinka sér með
fullu frjálsræði, þar sem nauðungarjátn-
ing væri sama og engin játning.
Ný-guðfræðingarnir töldu að réttara
væri að tala um trúarvitund en kristilega
vitund. Mennirnir hefðu á engan hátt
tileinkað sér vitundarlíf Krists, og að
strangt til tekið væri engin kristileg
vitund til. Trúarvitund benti hins vegar
á eitthvað almennt sem allir þekktu.
Prestastefna var haldin á Þingvelli
árið 1909. Þar fóru fram fjörugar um-
ræður um trúmál og var eitt megin
umræðuefnið: „Prestarnir og játningarit-
in,“ en um það flutti séra Jón Helgason
erindi sem var n.k. inngangsorð að
umræðunum. í umfjöllun sinni um játn-
ingaritin komst hann að þeirri niður-
stöðu að þau væru alls ekki upphaflega
samin í þeim tilgangi að vera bindandi
regla og mælisnúra fyrir kirkjuna á
öllum tímum. Hann sagði að játningun-
um hefði verið neytt upp á menn af hinu
veraldlega valdi. Hins vegar hefði sú
lögfesting aldrei verið framkvæmd á
íslandi, og þess vegna væri engin ástæða
til að halda játningarhaftinu að íslensk;
um prestum. Játningarnar sagði hann að
væru ófullkomin mannsmíð sem í flestu
tilliti bæru mcrki síns aldarfars. Heit-
binding prestanna við játningaritin bryti
í bág við þá meginreglu lúthersku kirkj-
unnar sem væri í því fólgin, að heilög
ritning, og hún ein, hefði að geyma hin
eilífu sannindi til sáluhjálpar.
Á Þingvallafundi þessum kom fram
gagnrýni á kirkjuþingið í Winnipeg og
var sagt að þar hafi hugsanafrelsið verið
svívirt og að trúaður maður með „guðs
anda í hjarta“ gæti ekki á nokkurn hátt
sagt til um hverju hann hafnaði og
hverju hann játaði í biblíunni. Þingvall-
amenn töldu, að með skilningi gömlu
guðfræðinganna væri trúarvitund
mannsins sett í bann. Þeir lögðu hins
vegar á það áherslu að trúarvitundin ætti
að skipast í öndvegi og fá fullt svigrúm
og úrskurðarvald í andlegum efnum.
Þess vegna gæti enginn kennt annað en
það sem hann ætti sannast og réttast í
sálu sinni og enginn fengi borið málefni
trúarinnar betur en eftir bestu samvisku
og sannfæringu.
Mótrök talsmanna gamalguðfræðinn-
ar varðandi Winnipeg-þingið voru þau
að þeir töldu að hér væri um ágreining á
sviði siðferðiskenninga að ræða en ekki
gamlar kreddur. Ef menn teldu sig
kristna bæri þeim í einu og öllu að fara
eftir Biblíunni enda væri það loforð sem
allir kristnir menn gengjust undir. Máli
sínu til stuðnings komu þeir með eftirfar-
andi líkingu:
„Hugsum oss, að þessi merking sé
lögð í öll loforð. Sá sem vinnur
þegneið, lofar þá ekki öðru en að
breyta eftir bestu sannfæringu. Með
því móti eru auðvitað stjórnleysingjar
réttlættir, því mælt er, að þeir breyti
eftir bestu sannfæringu. En þó skoðar
hinn rangláti heimur þá ekki sem
föðurlandsvini."
■ Frá hátíðarguðsþjónustu í Dómkirkjunni í Reykjavík í ágúst 1874.Pétur Pétursson biskup er í ræðustól, en Hailgrimur
Sveinsson fyrir altari.
tilstuðlan Guðs og túlkað þannig Guðs
orð.
En hver voru þá viðhorf ný-guðfræð-
inga gagnvart innblásturshugtaki gömlu-
guðfræðinganna?# Fullvíst má telja að
hægt er að rekja sjónarmið þeirra tölu-
vert langt aftur eða allt til skólaspeking-
anna. Þeir höfðu tekið innblásturshug-
takið nokkuð ítarlega fyrir og reynt að
kryfja það til mergjar. Franski skóla-
spekingurinn Pétur Abelard (1079-1142)
hafði t.d. tekið fyrir frásögnina um
dauða Móse í fyrstu Mósebók og vildi
skoða hvort um spádóm hafi verið að
ræða af Móse sjálfum eða hvort ekki
gæti verið um að ræða frásögn annars
manns. Hugtakið innblástur batt hann
ekki við bókmenntir ísraels eingöngu,
heldur áleit hann að grísku og róm-
versku heimspekingarnir og jafnvel
Brama-prestar Hindúa hafi á engan hátt
farið á mis við hann. Pétur Abelard áleit
að um mismunandi hátt og lágt stig
innblásturs gæti verið að ræða í biblíurit-
unum og þess vegna væri gildi þeirra
lætur ritningu og opinberan vera eitt
og hið sama.“
Þá taldi hann að henni væri Jtafnað af
hér um bii öllum guðfræðingum og
guðfræðilegum stefnum innan lúthersku
kirkjunnar. Það mætti einungis finna
einn kirkjuflokk sem hefði rígbundið sig
við fyrrncfndar skoðanir, og væri þáð
Missouri-synodan í Vesturheimi þar sem
kristindóms og guðfræðiskoðun 17. aldar
riði húsum.
Talsmenn gamal-guðfræðinnar höfðu
ýmsar athugasemdir fram að færa varð-
andi rök ný-guðfræðinganna og héldu
sig sem fyrr fast við hugmyndir sínar um
mikilvægi Biblíunnar. Þeir töldu t.d. að
eitt af frumskilyrðunum væri að prédik-
arinn hefði góða heildarsýn yfir alla
Biblíuna því að falsskýringar og mis-
skilningur gæti komið fram hjá mönnum
sem fjölluðu um einstaka þætti hennar
'en sögðu síðan:
„En nú hefir hver trúaður maður
guðs anda í sér í meira eða minna
mæli, andann sem leiðir allan sann-
í ieyndum. Það er einmitt í hinu
fólgið, að fá að koma fram með
hugsanir vorar og skoðanir opinber-
lega og öldungis hindrunarlaust. Þess
vegna er hugsanafrelsi og samvizku-
frelsi eitt og hið sama. Samvizkan
þrýstir manninum til að koma fram
með þær skoðanir sem myndast í sálu
hans.“
Trúarvitund eða
Heilög ritning?
Á slóðum Vestur-lslendinga í Kanada
árið 1909 var kveðinn upp n.k. stóridóm-
ur í trúarefnum rétttrúnaðarsinna en
hann gekk einmitt þvert á kenningar
ný-guðfræðinga um hugsanafrelsi í trúar-
efnum. Kirkjuþing kom saman í júní-
mánuði og fylktu Sameiningarmenn
(rétttrúnaðarmenn) liði til að afla fylgis
við kosningar erindreka í söfnuðina þar
sem vitað var að deilumálin yrðu ofar-
lega á baugi og úrslit gætu orðið tvísýn.
ingum og jafnframt hefir einstreng-
ingsleg framþróunarkenning komist
meir en lítið inn í trúarbragðaheim-
spekina; þykjast menn þá geta fullyrt,
að öll trúarbrögð hafi smám saman
þroskast frá lægsta stigi trúarbragð-
anna, þannig að engin yfirnáttúruleg
opinberun hafi átt sér stað.“ (Bjarmi,
kristilegt heimilisblað 1907).
í tímaritinu Bjarma sem út var gefið
1907 er að finna grein eftir Sigurbjörn Á.
Gíslason þar sem hann deilir hart á
ný-guðfræðina. Hann vitnar þar m.a. í
norskan rétttrúnaðarprest sem um þetta
leyti hafði fjallað um rannsóknir ný-guð-
fræðinga á heimildargildi biblíunnar og
gamla testamentisins, en hann sagði:
„Þessa nýju prédikun viljum við
ekki hafa. Það er heldur alls ekki
frjáls rannsókn; það eru vísindi þræl-
bundin af setningum vantrúarinnar."
Samkvæmt rétttrúnaðinum átti Ritn-
ingin að vera skrifuð með aðstoð Guðs
anda og þar af leiðandi varð hún ekki
skilin nema með aðstoð hans. Ákveðnir
menn áttu að hafa fengið innblástur fyrir
harla misjafnt og villur hefðu að öllum
líkindum komið fram bæði hjá postulun-
um og spámönnunum. Þá kom einnig
fram hjá honum mikil áhersla á rétt
vísindanna, og taldi hann að nauðungar-
vald í trúarefnum væri af hinu illa.
Svipaðar skoðanir komu fram hjá Gyð-
ingnum Ibn Esra (d. 1167) en hann vildi
að beitt væri skynsamlegri rannsókn við
lestur á biblíunni.
Jón Helgason skrifaði grein í tímaritið
Verði Ijós árið 1889 sem hann nefndi
„Smápistlar um andleg efni.“ Þar reyndi
hann að sýna fram á þversagnir og
missögli í Heilagri ritningu, auk þess
sem hann fjallaði um innblásturinn í
sama riti. Þar hélt hann því fram að
hugmyndin um innblástur biblíunnar
frá orði til orðs, væri frá 17. öld og að
menn hafi þá tileinkað sér innblásturs-
hugmynd Gyðinga eins og hún varð til á
tímanum eftir herleiðinguna. Þá segir
hann um innblásturskenninguna:
„Hún er frá upphafi vega sinna
ósönn, þar sem hún blandar saman
ritningunni og opinberuninni, eða
leika, (1: Jóh. 2.27). Er það þá ekki
einhlítt ráð, að dæma allar kenningar
eftir þeim anda sem í oss býr?
Þetta ráð er einfalt, en ekki alltaf
einhlítt. Vér höfum ef til vill, predik-
að, sem vér verðum að játa, að hafi
miklu meira af guðlegri andagift og
þekkingu en vér sjálfir. En nú tekur
hann stakkaskiptum. Hann tekur að
kenna þvert ofan í flest það, er hann
hefir kennt áður. Hann þykist hafa
fundið nýjan lykil „vísindalegan“ að
hinum guðlegu sannindum ritningar-
innar; nýr andi er kominn yfir hann.
Áður var kenningin einföld, nú er hún
lærðogíburðarmikil.“(Bjarmi, 1907).
í deilum þessum sem fram fóru um
biblíuna var orðið „trúarvitund" og
hugtakið sem það táknar einnig talsvert
umdeilt. Ný-guðfræðingar töldu að allar
umræður grundvölluðust á réttum skiln-
ingi þessa hugtaks þar sem það fjallaði
um réttinn til að greina í sundur og velja
og hafna í trúarefnum eða m.ö.o. hugs-
anafrelsi hvað trúmál varðaði sbr.:
„Hugsanafrelsið er ekki einungis
fólgið í frelsinu til að hugsa og álykta
Við erum ódýrari!
Póstsendum um land allt
H^GGPIMFÍIÍr)
Smiðjuvegi 14, sími 77152