Tíminn - 15.06.1983, Blaðsíða 2

„FLEST BENDIR T1L HNIGNUNAR
A OKKAR HELSTU FISKISTOFNUM”
— sagdi Jónas Blöndal á ráðstefnu um gæði sjávarafurða
■ „Flest teikn sem á lofti eru benda til
hnignunar þeirra stofna, sem mest hafa
lagt okkur til á undanförnum árum og
áratugum" sagði Jónas Blöndal á ráð-
stefnu um gæði sjávarafurða s.l. föstu-
dag. Erindi það sem Jónas flutti nefndist
Verðmæti sjávarafla og þýðing gæða, en
hann talaði fyrir hönd Fiskifélags
íslands.
Jónas vék síðan að þorskinum og
sagði að þróunín hefði verið sú að
undanförnu að breytingar hefðu átt sér
stað í aldurssamsetningu afla, en sagði
síðan: „Á árunum 1955-1965 var fjórði
til fimmti hver fiskur í afla eldri en 7 ára.
Á árunum 1975-1980 náði ekki nema
einn fiskur af hverjum tuttugu þessum
aldri. Á árinu 1982 voru tæp 28% afla
togaranna fiskur sem ekki náði 2 kg. að
þyngd. Árið 1981 var fiskur undir 2 kg.
20% aflans. Ef sókn er aukin við þessi
skilyrði til að halda uppi afla, þýðir það
að fleiri fiskar verði drepnir, þannig að
úr verður vítahringur aukinnar sóknar
og minnkandi afla. Jafnframt aukast
aflasveiflur þar sem hver árgangur endist
skemur. Hver aflatoppur verður sífellt
lægri ogskammæjari en hnignunarskeið-
in verða dýpri og langæjari. Síðasta
hnignunarskeið í þorskaflanum stóð
þannig í átta ár en áður voru þrjú ár
dæmigerö lengd þessara skeiða. Nú er
hafið nýtt skeið af þessu tagi og þeir
árgangar, sem eitthvað er vitað um gefa
ekki tilefni til bjartsýni varðandi það að
þetta skeið verði skammvinnt.
Við höfum lagt í ómældan kostnað við
öflun án tillits til þess, hvcrt raunvirði
framleiðslunnar gæti orðið. Til að bjarga
málunum er búið til eitthvert sýndarvirði
með gengisfellingum og ýmsum efna-
hagslegum sjónhverfingum, sem leitt
hafa af sér óðaverðbólgu, kjararýrijun
og aðra óáran í efnahagslífi okkar“.
Á árinu 1982 var hráefnisverð á þorski
þannig um 10% lægra í dollurum talið
en á árinu 1981, sem fyrst og fremst má
rekja til verðlækkunar afurða. Skeikar
þarna um 218 millj. króna. Ef notuð er
gömul þumalfingursregla, þýðir þetta
tvöfalda þessa upphæð í útflutningsvirði.
Við verðum fyrr eða síðar að huga að
þeim aðstæðum, sem við erum í. Sú
braut útþenslu, sem við höfum gengið er
ekki lengur fær og hefur svo verið um
hríð þótt erfiðlega hafi gengið að viður-
kenna þá staðreynd. Kann aflaaukningin
og tiltölulega gott veðurlag að hafa villt
mönnum sýn. Þessi aflaaukning er liðin
tíð, og blasir stöðvun eða samdráttur í
afla við. Ef tekið er mið af þorskinum,
okkar lang þýðingarmestu fisktegund,
eru horfur þær, að aflafengur í ár verði
ekki nema um 300 þús. tonn og það sem
er enn lakara að ekki er aukningar að
vænta í fyrirsjáanlegri framtíð. Þeir
árgangar, sem nú eru í uppvexti hafa
einkunnina lélegir eða mjög lélegir.
Standist það í meginatriðum þarf vart að
gera því skóna að aflinn fari mikið fram
úr 300 þús-tonna markinu næsta hálfa
áratuginn.
Það sem gera þarf ; er að huga að
innri þróun sjávarútvegsins og athuga
hvernig hægt er að gera hlutina á betri
og hagkvæmari hátt. Við verðum að
leitast við að draga úr tilkostnaði eða
auka tekjur eða helst hvorutveggja. Við
verðum að sætta okkur við þá hugsun að
meira sé ekki endilega betra.
Það er Ijóst að ráðstöfun aflans hefur
veruleg áhrif á verðmætasköpunina og
koma þar til bæði markaðsaðstæður og
framleiðsluaðstaða. Með þessu er þó
ekki öll sagan sögð. Það er dýrara að
vinna fisk í frystingu og forsenda þess,
að hægt sé að vinna í dýrar flakapakk-
ningar er sú að hráefnisgæði séu óaðfinn-
anleg. Hvað fyrra atriðið varðar hefur
staðan undanfarin ár verið sú, að hag-
kvæmara hefur verið að vinna í saltfisk
og skreið en í frystingu. Þetta endur-
speglast í hagnýtingu aflans. Árið 1979
fóru 202 þús. tonn af þorski til frystingar
en 1982 einungis 131 þús tonn. Aftur á
móti jókst afli í salt og skreið úr 136 þús.
tonnum í 236 þús tonn. Á þessu árabili
hefur hlutur frystingarinnar minnkað úr
56% 134%.
Þetta er mikil sveifla á ekki lengri tíma
og vekurgjarnan til umhugsunar um það
hvort tímabundið hagræði ákveðinna
vinnslugreina, sem ef til vill byggist að
hluta á aðgangi að tiltölulega ódýru,
gæðarýru hráefni eigi alfarið að ráða
ferðinni. Það skiptir sjávarútveginn sem
heild og þjóðarbúskapinn allan verulegu
máli að fá sem mest verðmæti fyrir þann
aflafeng sem að landi berst og spurning
hvort ekki er réttlætanlegt að grípa inn
í þennan feril með það í huga að þetta
mark náist. Kæmu þar til greina ein-
hvcrjar fjármálalegar aðgerðir, sem
miða að jöfnun arðsemi milli vinnslu-
■ Jónas Blöndal.
greina, en tækju þó jafnframt mið af
þeim markaðsaðstæðum, sem eru á
hverjum tíma“.
Nú liggur ekki fyrir nein úttekt á
ástandi fiskjar þegar hann er tekinn til
vinnslu en nokkur brögð hafa verið að
geymsluskemmdum í vinnslustöðvum,
bæði vegna bágborinnar aðstöðú, sem
hefur þó lagast til muna á undanförnum
árum og eins þess að afkastageta vinnsl-
unnar er ekki í samræmi við hráefnis-
framboð. í ýmsum tilvikum hefur það
komið fyrir að einn til tveir togarafarmar
bíði vinnslu þegar sá þriðji kemur. það
þýðir að fiskurinn er jafnvel orðinn
tveggja til þriggja vikna gamall þegar
hann kemst í vinnslu. Við þessar aðstæð-
ur verður að takmarka aðstreymi hráefn-
is.
En lítum þá á hvernig gæðaflokkunin
hefur breyst í gegn um tíðina:
l.fl. 2.(1. 3.(1.
1970 . . . . . . . 92.8% 3.1% 4.1%
1977 . . . . . . . 87.2% 9.2% 3.6%
1982 . . . . . . 79.5% 14.3% 7.0%
1983 . . . . . . 74.3% 15.0% 9.7%
Af þessu sést að hlutdeild 1. flokks
hefur minnkað úr 92.8% árið 1970 niður
í 79.5% árið 1982. Hvernig stendur á
þessu? Tveir möguleikar eru fyrir hendi:
Að gæðum landaðs þorsks hafi í raun og
veru hrakað á þessu tímabili eða að
matið sé orðið strangara. Skoðanir eru
skiptar, en líklegt þykir mér að hvoru
tveggja komi til. Hér er sem sagt á
ferðinni öfugþróun sem við verðum að
stemma stigu við og leita að úrlausnum.
Er eitthvað í aðferðum okkar, sem
veldur þessu? Notum við röng veiðarfæri
eða notum við þau á rangan hátt? Eru
verðhlutföll milli gæðaflokka þannig að
þau hvetji til bættra gæða eða er verð-
kerfið og verðlagning fisks í grundvallar-
atriðum röng? Veiðum við fiskinn á
árstímum þegar gæði eru léleg? Veiðum
við fiskinn á þeim svæðum, þar sem það
veldur gæðarýrnun? Eru menn að verða
kærulausari en áður var um meðferð
fisksins? Líklegt er að allir þessir þættir
hafi áhrif á gæði þess fisks sem landað er
og nauðsynlegt er að kryfja þetta til
mergjar“. -ÞB
Rádstefna um gædi sjávarafurða:
,rGæði fisks
nu hægt að mæla
með rafgreiningu’%
— segir Björn Kristinsson,
verkfræðingur
vÆskilegt að dreifa
valdi og ábyrgð
innan fyrirtækjanna’%
— segir Árni Gunnarsson,
hagfræðingur
■ „Mér virðist staðan vera þannig í
dag að hægt sé að mæla gæði allra
fisktegunda með rafgreiningu“, sagði
Björn Kristinsson verkfræðingur á ráð-
stefnu Sjávarútvegsráðuneytisins og Fisk-
iðnaðar í gær.
„Það er nú sannað að þegar fiskurinn
er geymdur uin lengri eða skemmri
tíma, verða í honum ákveðnar raffræði-
legar breytingar. Þessar breytingar felast
í því að eðlisviðnám fisksins laikkar með
lengri geymslutíma.
Við sem að þessum rannsóknum
vinnum, höfum komið okkur upp á-
kveðnum gæðastuðli sem við miðum við
þegar fiskholdið er mælt. Það sem síðan
er gert, er að reiknað er út tap fylgni-
stuðulsins í holdi fisksins, en aldur
fisksins er því meiri sem fylgnistuðull-
inn er lægri.
Á dagskrá hjá okkur núna er að koma
okkur upp flokkunarvél með gæðamæli,
þar sem fiskur væri flokkaðureftir stærð
og ferksleika. Ég hygg að ef okkur tekst
að hanna slíka vél muni það koma ölium
þeim sem við sjávarútveg og fiskvinnslu
vinna til góða. Það sem þarf að gera er
að smíða frumgerð af ferskleikamæli, en
síðan ætti að vera hægt að smíða flokk-
unarútbúnað. Við höfum þegar fengið
■ Björn Kristinsson verkfræðingur í
ræðustól á ráðstefnu um gæði sjávar-
afurða. Tímamynd: ARI
stuðning fjölmargra aðila í þessum til-
raunum okkar og vásntum hans einnig í
framtíðinni", sagði Björn Kristinsson
verkfræðingur að lokum. _ þj}_
■ „Megininntakið í ræðu minni var
hvernig verkstjórar og stjórnendur
frystihúsa geta náð betri árangri með því
að dreifa valdi og ábyrgð innan fyrirtækj-
anna og veita fólki innihaldsríkari störf“,
sagði Árni Gunnarsson hagfræðingur í
samtali við Tímann í gær, en hann var
einn þeirra sem héldu erindi á ráðstefn-
unni í gær um gæði sjávarafurða.
„Það er alls ekki nóg að setja reglur
og lög um gæðamat, heldur verður að fá
fólkið með. Það er margt sem stjórnend-
ur fyrirtækjanna geta gert til að dreifa
valdi og ábyrgð þeirra sem við vinnsluna
vinna. Ég var aðallega að benda á leiðir
sem stjórnendurnir geta farið til að
leiðbeina fólki í því átaki sem frystihúsin
eru nú að gera í gæðamálum sínum. Ég
tel að það sé æskilegra en að fólk fái
þetta eingöngu í beinum tilskipunum um
breytt vinnubrögð," sagði Árni Gunn-
arsson að Iokum. - ÞB
„Gædahríngir í iðnadi gefa góða raun’%
— segir Ingjaldur Hannlbalsson, iðnadarverkfræðingur
■ „Hugmyndin að gæðahringjum í
iðnaði kom fyrst fram í Japan um 1960,
og í Bandaríkjunum árið 1973. Við
erum að leggja fram drög að santskon-
ar gæðahringjum hcr í fiskiðnaðinum
enda hefur þetta kerfi gcfið mjög
góða raun þar sem það hefur verið
viö lýði undanfarin ár“, sagði Ingjaldur
Hannibalssson í samtali við Tímann,
en hann hélt crindi á ráðstefnu Sjávar-
útvegsráðuneytisins og Fiskiðnaðar
um gæði sjávarafurða þann 9. júní s.l.
„Gæðahringirnir eru þanni£ upp-
byggðir að lítill hópur starfsmanna
u.þ.b. 6-10mannahópurmyndarsam-
vinnu við sinn nánasta yfirmann. Þessi
hópur hittist einu sinni í viku, klukku-
tíma t hvert skipti á reglulegum vinnu-
tíma. Hverogeinn kemursjálfviljugur
en er ekki skyldugur. Þessir menn fá
sérstaka þjálfun í vinnuaðferðum,
verkstjórar á sérstökum námskeiðum
en aðrir starfsmcnn á fyrstu 10-12
fundum gæðahringsins. Hópurinn not-
færir sér síðan þá þjálfun til að velja
áhugaverðustu viðfangsefnin og reyna
að leysa þau. Þessar lausnir eru síðan
lagðar fyrir og kynntar stjórnendum
sem taka svo frekari ákvarðanir unt
hvort hugmyndum þessum er hrint í
framkvæmd cða ekki.
■ Ingjaldur Hannibalsson.
Þó þessir hópar séu kallaðir gæða-
hringir, þá geta þeir valið flest það sem
skiptir máli á viðkomandi vinnustað.
Reynslan hefur sýnt að gæðahringir
velja sér viðfangsefni sem snerta
framleiðnimál, kostnað við framleiðslu
og að sjálfsögðu gæði en þetta cr eitt
höfuðverkefni sem fyrir liggur í fram-
leiðslu sjávarafurða hjá íslendingum
núna ejns og ég hcld að flestum sé
kunnugt," sagði Ingjaldur Hannibals-
son iðnaðarverkfræðingur að lokum.
- ÞB