Tíminn - 15.01.1984, Blaðsíða 2

2________
helgarpár
SUNNUDAGUR 15. JANUAR 1984
Agnes Bragadóttir skrifar
■ Byggðasjónarmiðið hefur verið í
hávegum haft, þegar hugað hefur verið
að uppbyggingu iðnaðar síðustu árin,
hvort sem um stóriöju hefur verið að
ræða eða milliiðnað. Þar að auki hefur
vart verið ráðist í uppbyggingu nokkurs
nýiðnaðar, án þátttöku ríkisins. Þetta
hefur aftur leitt til mjög svo óábyrgs
hugsunarháttar heima í héruðum, þar
sem sjónarmiö manna hafa einkum ráðist
af því að atvinnutækifæri væru sköpuö í
héraðinu, en arðsemissjónarmið iðnfyr-
irtækisins hefur skipt minna máli. Nægir
í þessu sambandi að nefna nokkur dæmi
um fyrirtæki, sem þorri landsmanna
telur vonlaus tapfyrirtæki, en heima-
menn á hverjum stað, berjast fyrir með
kjafti og klóm að fái að rísa og að
sjálfsögðum með ríflegri þátttöku ríkís-
ins.
Það sem koma skal
Öllum er í fersku minni trjákvoðu
verksmiðjuhugmyndir Húsvíkinga, sem
að því er mér skilst hafa enn ekki verið
afskrifaðar og iðnaðarráðuneytið, í tíð
Hjörleifs eydtli lleiri milljónum í að
kanna rekstrargrundvöll fyrir. Burtséð
frá þeirri könnun, er taliö að fyrirtækið
sé vonlaust tapfyrirtæki frá upphafi til
enda, allt of áhættusamt. Annað dæmi
er stcinullarverksmiðja sú sem.nú er að
rísa á Sauðárkróki með 40% þátttöku
ríkisins. Hefur fyrirtækinu ekki tekist að
ávinna sér tiltrú manna, og efast reyndar
margir þeir sem þekkja eitthvað til
byggingariðnaðarins, að steinullin geti
nokkurn tíma veitt glerullinni sam-
keppni á inhanlandsmarkaði, en þaö er
cinmitt forsenda þess að fyrirtækið geti
orðið arðvænlegt cða jafnvel aðeins
boriö sig. Þeir sem vildu koma sykur-
vcrksmiðju í Hvcragcrði á fót á sínum
tíma, og vilja jafnvel enn, töldu að það
væri eitt gróðavænlegasta fyrirtæki scm
hægt væri að hugsa sér, en ekki hlutu
þeirra hugmyndir náð fyrir augum iðnað-
Var áisamningurinn 1969 kannski hinn ágætasti samningur?
Er ISAL okkur samskonar gróðalind
og tvær milljónir tonna af loðnu?
arráðherra á sínum tíma, og hefur það
að líkindum verið skynsamiegt mat!
Stálverksmiðja Stálfélagsins rís að lík-
indum á Reykjancsi innan tíðar, þótt
hlutafjársöfnun hafi ekki gengið að ósk-
um þeirra Stálfélagsmanna og eru menn
fullir efasemda um að slík verksmiðja
geti orðið arðvænleg, aö minnsta kosti
ekki fyrsta kastiö. Stóriðjunefnd og
fleiri kanna rekstrarmöguleika á nýju
álveri við Eyjafjörð, en kunnugir segja
að vonlaust sé að fá nokkurn þann
samrekstraraðila erlcndan Sð verksmiðj-
unni, sem viðunandi samningar gætu
náðst við.
Þá má nú ekki gleyma, í þessari
flausturslegu upptalningu sjálfu óska-
barni bæði núverandi og fyrrverandi
iðnaðarráðherra, sem er að sjálfsögðu
kísilmálmbræðsla á Reyðarfirði. Ekki
þarf að taka fram að þjóðhagsleg hag-
kvæmni slíkrar verksmiðju er algjört
aukaatriði. Aðalatriðið er að sjálfsögðu
það, að Reyðarfjörður tilheyrir kjör-
dæmi þeirra Hjörleifs og Sverris, auk
þess sem ákveðið var að Austfirðir
fengju enga virkjun í bili, heldur
Norðurland vestra. Það var því „lógísk
niðurstaða" fyrst Blanda varð númer eitt
í virkjunarröð, að Austfirðingar fengju
dúsu.eina kísilmálmbræðslu.
Svo eru menn að býsnast út af nokkr-
um togurum! Það er greinilega víðar en
í útgerð, sem pottur er brotinn. Enda vart
von á öðru, þegar heimámenn í hverju
tilviki hugsa sem svo að það sé allt í lagi
að láta ríkið borga brúsann, svo framar-
lega sem atvinnutækifæri skapist í
hreppnum og fyrirgreiðslupólitíkusar
hrinda síðan verkinu í framkvæmd.
Þegar arðsemishugmyndin situr á hakan-
um, er ekki von á góðu. Enda sýnir
reynslan okkur að lítið gott hefur til
þessa komið fram af þeim nýiðnaðarhug-
'myndum sem efst eru á blaði um þessar
mundir.
Það sem fyrir er
Það sem fyrir er á þessu sviði er
svipað, að minnsta kosti hvað
Járnblendiverksmiðjuna í Grundartanga
varðar. Menn cru búnir að missa tiltrú
á þetta íslensk/norska fyrirtæki sem
hcfur verið rekið með gífurlegum halla,
allt frá upphafi, þótt spáð hafi vcrið
fagurlega til um framtíð fyrirtækisins
áður en það hóf rekstur sinn. Nú er
fyrirtækinu á nýjan leik spáð bjartari
framtíð, en tíminn einn á að sjálfsögðu
eftir að leiða f Ijós hvort slíkar spár eiga
við rök að styðjast. Að minnsta kosti eru
meðeigendur okkar í fyrirtækinu, norska
fyrirtækið Elkem Spigerverket ekki trú-
aðri á framtíð Grundartangaverksmiðj-
unnar en svo, að þeir gera nú sitt ýtrasta,
til þess að selja Japönum góðan hlut af
sínum eignarhlut, meðal annars með
það fyrir augum að losna við að endur-
fjármagna fyrirtækið. Við getum huggað
okkur við það að ísland þarf aðeins að
fjármagna liðlega helming tapsins á
Grundartanga, auk þcss sem við getum
huggað okkur við það að verksmiðjan
vcitir fjölda íslendinga atvinnu.
Eina vitið í álinu?
Ef marka má þær óánægjuraddir, sem
gcrast stöðugt háværari vegna fyrirhug-
aðra iðnaðarframkvæmda, þá má ætla
sem svo að þeir gerist stöðugt fleiri
talsmenn þess að við íslendingar séum
ekki eignaraðilar að stóriðju sem reist
verður hér á landi, í náinni framtíð, eða
með öðrum orðum ekki á meðan við
crum að slíta barnaskónum á sviði _
tækninnar. Þetta er gamalkunn kenning
og heldur óvinsæl hjá andstæðingum
erlendra auðhringa, en það eru jú-
auðhringarnir sem einna líklegastir væru
til þess að fást til að fjárfesta hér.
Þessi mál eru reifuð lauslega á þessari
síðu núna, vegna þess að töluverð hreyf-
ing er nú komin á viðræður á milli
íslenskra og svissneskra aðila um endur-
skoðun álsamninganna. Það hlýtur að
vera mönnum talsvert umhugsunarefni
að hverju beri að stefna að íslands hálfu
í þessum viðræðum. Auðvitað geta allir
fallist á að það sé grundvallaratriði að ná
fram hækkun á raforkuverðinu. Hækkun
sú sem náðist fram í bráðabirgðasam-
komulaginu sl. sumar hefur ein skilað
okkur 10 milljón krónum mcira í gjald-
eyristckjur á mánuði, frá því að sam-
komulagið tók gildi. Það er því Ijóst að
hækkun, og það veruleg hækkun mun
verða það sem þyngst vegur, hvað varðar
íslenska hagsmuni, en ekki eignaraðild
íslendinga að álverinu, að minnsta kosti
ekki unr stundarsakir.
Viðræðuaðilar eru nó nokkurnveginn
orðnirsammála um þærgrunnstaðreynd-
ir um upplýsingar annars staðar frá,
þ.e.a.s. cftir síðasta fund. nú í byrjun
janúar, var greint frá því að slíkum
áfanga væri náð. Það ætti því ekkert að
vera því til fyrirstöðu að eiginlegar -
samningaviðræður hæfust á næsta fundi,
sem verður í Zúrich fyrri hluta næsta
mánaðar. Telja menn reyndar að'strax
þá muni sverfa til stáls milli aðila.
Endurskoðunin
Að líkindum verður miðað við álver í
Evrópu og Ameríku, þegar endurskoðun
orkuvcrðs til álversins í Straumsvík fer
fram.
Ekki liggur eins ljóst fyrir við hvað
verður miðað, þegar farið verður að
semja um raforkuverð til stækkaðs
álvers, þ.e.a.s. ef samkomulag um
stækkun næst. Þá verða menn að taka
mið af því á hvaða verði aðilar sem eru
að reyna að laða til sín áliðnað, bjóða
orkuna. Til að mynda er það alveg Ijóst
að Kanada býður mjög lágt verð, til
ákveðins tíma. Þá benda menn einnig á
að orkuverð hefur heldur farið lækkandi,
svo og olíuverð upp á síðkastið.
Þó að álverð hafi farið hækkandi,
framan af síðasta ári, þá hefur það
heldur farið lækkandi á nýjan leik upp á
síðkastið, eða eftir að samið var um
bráðabirgðasamkomulagið. Það er því
ekki alveg í sjónmáli að kílówattstundin
hækki í 10 mill úr 9.5, sem samið var um
í bráðabirðgasamkomulaginu, að myndi
gerast, þegar álverið næði 78 centum á
pund.
Var álsamningurinn
eins slæmur og menn
vilja meina?
- Nú hafa fjölmargir, bæði alþýðu-
bandalagsmenn og einhverjir framsókn-
armenn verið þeirrar skoðunar að ál-
samningurinn sem gerður var 1969, þeg-
ar álverið hóf rekstur sinn, hafi verið
afsamningur, sem hafi skaðað íslenska
hagsmuni svo og svo mikið. Ég var til að
mynda þeirrar skoðunar. Ef við gluggum
aðeins í eitthvað af útreikningum Berg-
steins Gissurarsonar verkfræðings sem
birtust í grein hans í Dagblaðinu Vísi í
síðasta mánuði, þá sjáum við ýmislegt,
sem ekki hefur verið haldið mikið á lofti.
Til að mynda segir Bergsteinn að ef
íslendingar hefðu árið 1969, þegar álver-
ið tók til starfa, samið um að raforkuverð
til álversins hækkaði í samræmi við
byggingarvísitölu hér á landi, þá væri
orkuverðið í dag 6.5 mill, sem er sama
verð og var áður en bráðabirgðasam-
komulagið náðist sl. sumar. Hann segir
jafnframt að ef við hefðum samið um að
verðið væri tryggt miðað við vísitölu
heildverslunar í Bandaríkjunum, þá
væri verðið í dag um 9 mills, ef hins
vegar hefði verið tryggt miðað við fram-
kvæmdavísitölu í Bandartkjunum, þá
væri verðið 11 til 12 mill í dag. Auðvitað
hefur gengisbreyting á tímabilinu sín
áhrif í þessu sambandi, á því er rétt að
vekja athygli. Bergsteinn segir jafnframt
að frá því að samið var við álvcrið, hafi
orkuverðið rúmlega þrefaldast í dollur-
um. Ályktar hann því sem svo að ef
menn bera saman afkomu þjóðarbúsins
vegna loðnuafurða og álversins á þessum
tíma, þá hafa tekjurnar frá álverinu
þrefaldast í dollurum, á sama tíma og
þær hafa staðið í stað í dollurum á
loðnuafurðum. Því er jafnvel fleygt að
árstekjur af álverinu svari til nettógjald-
eyristckna á 2ja milljóna tonna loðnu-
veiðum.
Samkvæmt þessu, þá hlýtur það að
vera meginmarkmið samninganefndar
um stóriðju að ná fram viðunandi
raforkuverðhækkun, auk þess sem finna
þarf eðlileg verðtryggingarákvæði, sem
báðir aðilar geta sæst á. Menn eru engan
veginn bjartsýnir á að við náum þeim
raforkuhækkunum sem stefnt er að.
Álmarkaðurinn er nú að koma út úr
þeirri stærstu og verstu kreppu sem hann
hefur nokkurn tíma komist í í 3 áratugi.
Að vísu hefur sveiflan verið upp á við,
sl. ár, en árangurinn ræðst að sjálfsögðu
að því að hún verði varanleg. Ef ál-
markaðurinn fer aftur í lægð, þá verður
samningsaðstaðan mjög erfið. Menn eru
ekki á eitt sáttir um hvort sú litla lækkun
sem orðið hefur á áli síðustu mánuði, sé
vísbending um nýja lægð markaðarins,
en þó munu sérfræðingar almennt vera
þeirrar skoðunar að hér sé um mjög
tímabundna og takmarkaða lægð að
ræða.
Helstu ábyggjur sérfræðinganna eru
þær, að ef álverðið fer mun hærra en það
er í dag, þá hætti menn að nota ál og noti
stál eða kopar í staðinn. Rafmagnsiðn-
aðurinn noti frekar kopar, bílaiðnaður-
inn fari yfir í stál, og iðnaður sem notar
ál gífurlega, bjórdósaiðnaðurinn.breyti
yfir í stál.
Álverðið má því ekki hækka mjög
mikið, fyrr en stálverð hækkar einnig,
því ella geti svo farið, að menn einfald-
lega hætti að nota álið, og þá er áliðnað-
urinn náttúrlega kominn í kreppu á
nýjan leik.
Þessar vangaveltureru kannski þarfar,
í tengslum við þá fullyrðingu, að hér er
um geysilegan áhætturekstur að ræða,
sem öldungis óvíst cr að við séum fær um
að taka þátt í, því skakkaföllin sem við
gætum þurft að axla, ef illar árar, gætu
orðið okkur ofviða, ef við værum orðnir
meðeigendur í álverinu, með mikilli
áhættu.
Þetta ættu menn að hafa í huga, þegar
líða fer að næstu álviðræðum, og menn
fara að bollaleggja um hugsanlega eign-
araðild okkar að álverinu.
Væri ekki nær að ná því sem við
getum, með allt okkar á þurru?