Tíminn - 15.01.1984, Blaðsíða 14

;s(>; n/ ikm ?\
SUNNUDAGUR 15.
JANUAR 1984
$£'•* EKKJAN HELT RÍKISUMBODSMANNINUM
MED VINSTRI HENDI OG LÖDRUNGAÐI
HANN MEÐ ÞEIRRI HÆGRI
og taldi inótmadin af því sprottin, að
fiskimönnum hefðu verið bornar rangar
fregnir af atburðunum í Klakksvík. Á
hinn bóginn þótti vissara að búa gæslu-
sveitina undir harðari átök heldur en
enn höfðu orðið: Það var tilkynnt, að
henni hefðu verið látnar í té vélbyssurog
stálhjálmar. og liðsauki var sendur frá
Þórshöfn. Tólf lögregluþjónar höfðu
komið þangað með færeyska millilanda-
skipinu Tjaldi, er samstundis voru látnir
fara til Klakksvíkur.
Viggó Kampmann hafði ætlað að snúa
tafarlaust heim að lokinni Klakksvíkur-
förinni, enda átti danska þingið að koma
saman þessa daga. En ekki var flugveður
talið fyrr en 4. októbcr. Þennan sama
dag og Kampmann komst heim tjáði
H.C. Hansen þinginu, að þeir, scm
staðið hefðu fyriróeiröum í Klakksvík,
yrðu sóttir til saka.
En fleira gerðist þennan dag. Bæjar-
stjórn Klakksvíkur samþykkti brott-
flutning kvcnna og barna, og stjórn
Þjóðveldisflokksins sncri sér til ríkis-
stjórnar Noregs, Islands og Brctlands
með þau tilmæli, að þær Icituðu cftir því
við Dani, að sctuliðið í Klakksvík yröi
flutt brott. áður cn til mannvíga drægi.
Samkvcldis hófust handtökur í
Klakksvík. Þá voru tveir menn hand-
samaöir, cn tuttugu dcgi síðar. I Klakks-
vík var lítið um fangageymslur, og í
fangahúsinu í Þórshöfn var ckki rúm
fyrir flciri en fimmtán mcnn. Voru því
þeir fanganna, sem mcstur slægur þótti
í, færðir út í Hrólf kraka og hafðir þar í
haldi í umsjá sjóliðanna.
Næstu daga bar margt til tíðinda.
Fiskimcnn frá Klakksvík tóku að snúa
heim, og við og við urðu skærur í
bænum. Vörubílstjóri, sem tekiö hafði
að sér að aka farangri lögreglusvcitarinn-
ar úr Hrólfi kraka í bækistöðvar þær, er
hún hafði tekið sér í bænum, varð að
biðja um vcrnd að loknu vcrki.cn þóttist
samt ekki óhultari en svo, að hann flúði
til Þórshafnar að fáum dægrum liðnum.
Eina nóttina var nöglum drcift á götur
Klakksvíkur. Lögreglusveitin hafði þánn
sið að aka bifreiðum sínum á ofsahraða
um bæinn, þegar til uppþota kom, cn nú
sprungu hjólbaröarnir, svo að þcssari
aðferð varð ekki heitt.
Þcssa sömu daga tóku að berast svör
ríkisstjórna þeirra, sem Þjóðveldisflokk-
urinn hafði snúið sér til. Allar vísuðu
þær tilmælunum á bug, og mun ríkis-
stjórnin íslcnska hafa tckiðsérskcmmst-
an umhugsunarfrest - tvo daga. Bretar
synjuðu þar á ofan um stórlán, sem í
samningum var. að þeir vcittu til fram-
kvæmda í Færeyjum, og báru viö ótryggu
ástandi.
8. októbersamþvkkti .lafnaðarmanna-
flokkurinn færeyski mótmæli og krafðist
þcss, að frcigátan Hrólfur kraki færi hið
bráðasta brott. Hann krafðist þcsscinn-
ig. að landstjórnin scgði af sér. Mót-
mælafundirnir ráku hvcr annan víðs
vcgar um cyjarnar. En því fór fjarri, að
yfirvöldunum væri neinn undansláttur í
huga. Og nú var tekin upp ritskoðun á
öllum skeytum, sem scnd voru skipum á
hafi úti, og stöðvaðarallarfrcttascnding-
ar frá Klakksvík aðrar en þær. er frá
lögregluliðinu komu.
Yfirheyrslur nokkrar höfðu fariö
fram, og II. október voru fjórir eða
fimm Klakksvíkingar handteknir til við-
bótar og yfirheyrðir fyrir luktum dyrum.
Olli sú málabrcytni miklum kviksögum
og vakti jafnvel þann grun, að ekki væri
allt með felldu um rannsóknaraðferðirn-
ar. Æsingar voru nú svo miklar víðs
vegar um Færeyjar, að flestu, scm sagt
var danska liðinu til hnjóðs, var undir
eins trúað. Maður sá, sem tekist hafði á
hendur lögfræðilega málsvörn fyrir
Klakksvíkinga, bar fram þá kröfu. að
fangarnir í Hrólfi kraka væru fluttir til
Þórshafnar. þar eð þeir sættu vondri
meðferö í skipinu.
En henni var vísað á bug og rökstuðning-
ur sagður fjarri réttu lagi.
XIV.
Það var ákveðið, að rúmlega þrjátíu
menn skyldu sæta ákæru. En nokkurt
vandamál reyndist að finna hæfan dóm-
ara. Rindahl sórinskrifari varð að víkja
úr dómarasæti sökum þess, að hann var
einn þeirra, sem Klakksvíkingar gerðu
afturreka um vorið, og síðan var fjórum
vísað frá á þeim forsendum, að þeir
hefðu á einhvern hátt verið við málið
riðnir. Loks var setudómari sendur frá
Kaupmannahöfn, og hét sá Dyrborg.
Fór málareksturinn að mestu fram í
Þórshöfn, því að Klakksvík þótti ótrygg-
ur staður.
Sakborningar reyndust örðugir við-
fangs sem vænta mátti, þverir í svörum
og harla tregir til meðkenningar. Þó var
þar ein undantekning. Jörgina sú, sem
barði ríkisumboðsmanninn í óeirðunum
27. september, dró enga dul á hlutdeild
sína og storkaði valdsmönnunum með
opinskáum játningum. Hún varð á samri
stundu fræg um mörg lönd. Valkyrjan
Klakksvíkur-Gína komst á hvers manns
varir þessa haustdaga, og í Klakksvík
hlaut hún aðdáun allra.
Þegar hún var spurð, hvort hún hefði
barið ríkisumboðsmanninn, kvaðst hún
vissulega hafa gert það- ekki einu sinni,
heldur að minnsta kosti tvisvar. Dómar-
inn spurði, hvort hún teldi sig ekki hafa
unnið til refsingar með því athæfi.
„Það er eftir því, hvernig á það er
lítið,“ svaraði Gína.
Dómarinn byrsti sig og spurði á ný:
„Frömduð þér refisvert athæfi?"
Gína reisti sig á móti honum og
svaraði fastmælt:
„Nei.“
„Þekktuð þér manninn, sem þér
börðuð?" spurði þá saksóknarinn.
„Nei. Ég sá hann þarna af tilviljun,
því að ég lenti inni í mannþvögunni. Ég
spurði, hvað embættismennirnir hefðu
gert af sér, en enginn svaraði mér. Hvers
vegna segja þeir það ekki sjálfir, hugsaði
ég, og spurði þann þeirra, sem næstur
mér stóð. Seinna kom upp úr kafinu, að
það var ríkisumboðsmaðurinn sjálfur.
En hann svaraði mér með því að hreyta
í mig skætingi: Haltu kjafti, sagði hann.
Mér fannst ósæmilegt að tala þannig til
konu, svo að ég rétti honum tvo snopp-
unga - annar lenti á vanganum, en hinn
undir hökuna.“
„Er nokkuð hæft í því, að þér hefðuð
helst viljað löðrunga landlækninn?"
spurði saksóknarinn.
„Ja - úr því að ég var einu sinni byrjuð
á þessu, hefði ég ekki verið frábitin því
að veita honum ráðningu líka. Ég er
honum reið vegna framkomu hans í máli
Halvorsens."
Ríkisumboðsmaðurinn var ekki jafn-
hreinskilinn og Gína. Hann vildi alls
ekki kannast við, að hann hefði sagt
henni að halda kjafti. Hann kvaðst líka
hafa talið þrjú högg, en ekki vitað, hver
greiddi þau, og á Gt'nu bar hann ekki
kennsl.
Gína var kölluð inn til þess að hlýða
vitnisburði ríkisumboðsmannsins. Hún
kinkaði rösklega kolli til hans um leið og
hún gekk hjá honum. Þegar hún var
komin í vitnastúkuna, sagði hún:
„Það var ég, Jörgína Símundsen, sem
barði ríkisumboðsmanninn með minni
hægri hendi, en hélt honum föstum með
vinstri hendinni."
XV.
Það tók að gerast tíðindasamt í
Færeyjum, þegar leið á þennan mála-
rekstur. Nótt eina í byrjun nóvember-
mánaðar urðu miklar róstur í Klakksvík.
Þær hófust með því, að tveir drukknir
menn gerðu sig heimakomna í varðstöð
lögregluliðsins danska. Létu þeir ófrið-
lega og köstuðu ómjúkum orðum á
Danina. Þessu lyktaði með því, að annar
maðurinn var handtekinn. Seinna um
kvöldið tóku ungir menn í bænum að
hópa sig saman. Gengu þeir um göturnar
í flokkum, syngjandi færeyska söngva,
og héldu að lokum syngjandi og hróp-
andi niður á bryggjuna, þar sem Hrólfur
, kraki lá. Gerðu þeir tilraun til þess að
ráðast út í skipið, en urðu að hörfa
undan sjóliðunum, og hófst þá bardagi
með grjótkasti og sviptingum. í þessari
viðureign handleggsbrotnaði einn lög-
reglumaðurinn.
En ekki var þó allt búið. Nokkru eftir
að kyrrð komst á, kvað við sprenging svo
mikil, að margir bæjarbúar, sem til
svefns voru gengnir, vöknuðu við. Hafði
dýnamítsprengja sprungið undir gafli
gamals dómhúss, sem var um þessar
mundir í eigu eins ráðherrans, Hákonar
Djurhuus. Hafði hann leigt lögreglu-
sveitinni húsið. Var hún búin að flytja
þangað nokkuð af farangri, en enginn
lögregiumannanna hafði tekið sér þar
bólfestu, er þetta gerðist.
Eftir þetta var kyrrt að kalla um hríð,
þótt viðsjár væru með mönnunum. En
steininn tók úr, þegar dómar voru
kveðnir upp yfir sakborningunum 15.
nóvember. Þeir voru miklu þyngri en
menn höfðu gert sér í hugarlund. Hans
Fischer Heinesen hafnarstjóri var dæmd-
ur til átján mánaða fangelsisvistar og
Viggó Joensen, varaforseti bæjarstjórn-
arinnar, til sex mánaða fangelsisvistar.
Þriðji maðurinn, sem talinn var hafa
verið í forystuliði Klakksvíkinga, Jens
Kristján Símunsen, var sýknaður sökum
ónógra sannana. Jörgína Símunsen, sem
ein allra sakborninga játaði á sig mis-
gerðirnar, hlaut skilorðsbundinn dóm,
Þriggja mánaða fangelsisvist. Þrír aðrir
voru dæmdir í fjögurra mánaða fangelsi
óskilorðsbundið og tólf hlutu skilorðs-
bundna dóma, auk Gínu, flestir tveggja
mánaða fangelsi. Síðan var þessum dóm-
um áfrýjað til yfirréttar.
Það vakti engu minni gremju en
dómarnir sjálfir, að jafnskjótt og þeir
höfðu verið birtir, voru menn sendir til
Klakksvíkur til þess að sækja Heinesen
og flytja hann til Kaupmannahafnar.
Honum einum var ætlað að sitja í
fangelsi í Danmörku, en aðrir áttu að
afplána sekt sína í Þórshöfn, þegar
klefar losnuðu í fangahúsinu þar. Urðu
róstur í Klakksvík, er Heinesen var
sóttur, þótt ekki kæmi beinlínis til bar-
daga. Horfði nú svo ófriðlega, að afráðið
var að fjölga enn lögreglumönnum í
Klakksvík og víðar í Færeyjum.
Degi síðar en þetta gerðist, mönnuðu
Klakksvíkingar átta stóra vélbáta og
héldu tvö hundruð saman til Þórshafnar.
Gekk ftmm manna nefnd undir forystu
Póls Ólsens bæjarstjórnarfulltrúa á fund
Djurhuus lögmanns og bar fram þá
kröfu, að Hrólfur kraki færi tafarlaust
frá Klakksvík og Halvorsen yrði heimil-
að að sækja um yfirlæknisembættið.
Voru Klakksvíkingar svipþungir og
liðmargir og áttu sér enda mikla liðsvon
í Þórshöfn, og þótti lögmanninum hyggi-
legast að heita því að leggja þetta fyrir
ríkisstjórnina dönsku. Jafnvel tveir ráð-
herranna, Hákon Djurhuus og Eðvarð
Mitens, gerðu það að tillögu sinni, að
Klakksvíkingar yrðu þjálfaðir til gæslu1
og látnir taka við af danska liðinu.
Heima í Klakksvík var ókyrrð mikil.
Raflínur voru rofnar og veitst að danska
liðinu hvað eftir annað með ókvæðisorð-
um og grjótkasti. Við og við kváðu við
sprengingar, þótt ekki yllu þær tjóni. En
þetta var ekki heldur nema upphafið.
Og nú var víðar gripið til örþrifaráða en
í Klakksvík.
Að kvöldi hins 18. dags nóvember-
mánaðar var kona Kristjáns lögmanns,
Djurhuus við vinnu í eldhúsinu á heimili
þeirra hjóna. Skyndilega kváðu við mörg;
skot, sem smullu á húsinu. Þegar að var!
gætt, fundust göt eftir fjórar kúlur á vegg
hússins, og höfðu þær allar farið inn í
svefnherbergi á efri hæðinni. Sumar1
höfðu meira að segja lent þar í rúmi.
Þótti sýnt að skotið hefði verið úr;
skammbyssu úr brekku ofan við húsið.
Lögmaður var ekki heima sjálfur, er
þetta gerðist, og stjórnaði sonur hans
leit að árásarmanninum. Sú leit bar ekki
neinn teljandi árangur. Fyrir sökum var
þó síðar hafður sjómaður sem hét
Hjálmar Ólsen.
Tveimur eða þremur dögum síðar var
sprenging í lögreglustöðinni í Klakksvík.
Laskaðist hún stórlega, og þrír menn
nokkuð. En víðar hafði danska liðinu
'verið hugsuð þegjandi þörfin. Hákon
Djurhuus var þennan dag í Klakksvík að
líta eftir eignum sínum. Kom hann í hús
það, sem hann hafði leigt lögreglusveit-
inni, og svipaðist þar um. Meðal annars
fór hann niður í kjallarann og opnaði
sótloku á reykháfnum. Sá hann þá liggja
þar dálítinn böggul, og var við hann
tengdur þráður, sem sýnilega hafði verið
kveikt í. Dró hann þarna út tvö pund af
dýnamíti, og hafði það komið í veg fyrir’
stórkostlega sprengingu, er sundrað
hefði húsinu, að neistinn hafði kulnað í
þræðinum, áður en hanri komst í
sprengiefnið. i
Þessir atburðir og margir aðrir, sem
minna kvað að, skutu mönnum skelk í
bringu. Er það í frásögur fært, að enskur
skipstjóri, sem var í Klakksvík leysti
landfestar og forðaði sér þaðan brott hið,
skjótasta, þótt nýkominn væri til hafnar
vegna bilunar í skipinu. Hafði hann fyrst|
bannað áhöfninni landgöngu, en þegar
misbrestur varð á því, að landgöngu-
banninu væri hlýtt, þótti honum ekki
vogandi að vera lengur í höfn í
Klakksvík.
Eins og nærri má geta sat landstjórnin
færeyska mjög á fundum þessa daga, og
munu menn vart hafa verið á eitt sá ttir
um það, hvers æskja skyldi. En ríkis-
stjórnin danska tók af skarið. Álit henn-
ar var, að síðustu atburðir í Færeyjum.
væru þess eðlis, að ekki kæmi til mála,:
að kalla gæsluliðið heim. Og áður en|
nóvembermánuður var úti, kom fimm-|
tán manna lögreglusveit til Færeyja til
þess að leysa af hólmi helming lögreglu-
liðs þess, sem dvalist hafði í Klakksvík.
Fylgdu þessum hópi fjórir sakamálafull-
trúar, sem áttu að rannsaka sprengjutil-
ræðin og önnur skemmdarverk, semi
framin höfðu verið. Mun Sambands-
flokkurinn að minnsta kosti hafa verið
þessu fylgjandi, og í blaði hans, Dimma-'
lætting, var mælt með því, að lögreglu-
liðið yrði kyrrt. |
! Og svo varð. Danskt lögreglulið átti
þar alllanga setu og úti í Danmörku var
skipuð nefnd til þess að gera tillögur um
nýskipan færeyskra lögreglumála. Hún
skilaði ekki áliti sínu fyrr en veturinn'
1957. Þá var Klakksvíkurdeilan henni
enn svo rík í huga að lagt var til, að
lögreglumönnum í Færeyjum yrði fjölg-.
að um átján, sextán varalögreglumenn
hafðir til taks að auki og nýtt fangahúsl
byggt. Var í nefndarálitinu einkum talin!
þörf á auknu lögregluliði í Klakksvík.
Smám saman lægði þær öldur, sem,
Klakksvíkurdeilan hafði hrundið afstað,
en þó voru lengi miklar viðsjár með
mönnum. Meðal annars setti ólgan í,
landinu mjög mark sitt á átök stjórn-
málaflokkanna. Þjóðveldisflokkurinn
greip til þess ráðs að safna almennum
undirskriftum að áskorunum til land-
stjórnarinnar að segja af sér og láta fara
fram nýjar kosningar. Upp úr miðjum
vetri 1956 höfðu á fimmta þúsund fær-
eyskra kjósenda undirritað þessi gögn.
Landstjórnin stóð þetta veður að vfsu
af sér. Varð það mótleikur hennar að
fitja upp á ýmsum réttindakröfum. Fór
hún þess á leit, að Færeyingar tækju
sjálfir öll umráð kóngsjarðanna í sínar
'hendur, og komst lögmaðurinn, Kristján
Djurhuus, í því máli í andstöðu við flokk
sinn, er ekki vildi gera slíka kröfu. Litlu
síðar voru borin fram þau tilmæli, að
færeyski fáninn yrði dreginn að húni á
aðalsjúkrahúsi Þórshafnar við hlið
danska fánans, og samþykkti sjúkrahús-
stjórnin það gegn atkvæði stjórnarfull-
trúa Sambandsflokksins.
Meðan stjórnmálaflokkarnir tefldu
þannig tafl sitt, var yfirrétturinn önnum
kafinn við að rannsaka, meta og vega
málstað Klakksvíkinga þeirra, sem fyrir
sökum voru hafðir. Þegar kom fram í
marsmánuð, tók að hilla undir málalok,
og 24. marsmánaðar var dómur yfirrétt-
arins gerður kunnur. Voru nú fjórir
sýknaðir, er áður höfðu verið sekir
fundnir , og var annar aðalforingi
Klakksvíkinga, Viggo Joensen, einn
þeirra. Níu dómar voru staðfestir, en
aðrir mildaðir, sumir til muna, og þótti
fréttnæmast, að fangavist Hans Fischers
Heinesens hafnarstjóra var stytt úr átján
mánuðum í eitt ár. Dómur gekk einnig
í máli Hjálmars Ólsens, og var hann
sýknaður af þeim áburði, að hann hefði
skotið á hús Kristjáns lögmanns Djur-
huus.
Senn leið að vori í Færeyjum. Hlýr
vindur kom af hafi og gældi við hvass-
brýndar eggjar og rismikla múla hins
sumarfríða eyríkis. Og það var sælt að
vera til:
Líðirnar stóðu fullgrönar. Tær smáu,
yndislegu smædnu fjallablómurnar ruku,
so tað kandist um allan hagan, og í neðra
var böurin litaður við öllum litum av
urtum. Fuglurinn helt sær á gleim í
haganum, við strondina, á sjónum og í
berginu. Tað var summar við lít.“
Og þegar sumardýrðin stóð sem hæst,
opnuðust dyr húss eins í Kaupmanna-
höfn, sem fæstir kjósa sér kynni við, og
út gekk vörpulegur maður. Þetta var
Hans Fischer Heinesen frá Klakksvík að
kveðja þá stofnun, er hann hafði nauð-
ugur gist um hríð. Hann hafði setið í
fangelsinu í sex mánuði í tveimur lotum.
Þeir sex mánuðir, sem eftirvoru, höfðu
verið felldir niður.
Hann kom heim til Klakksvíkur um
miðjan júlímánuð. Bæjarstjórn Klakks-
víkur hafði brugðið við, er hann var
sloppinn úr fangelsinu, og látið þau boð:
út ganga, að hafnarstjórastarfið biði
hans, ef hann vildi taka við því á ný.
Hann vissi því, er báturinn bar hann
norður eyjasundin, að tryggð Klakksvík-
inga hafði ekki brugðist honum. En
varla hefur hann þó órað fyrir því, sem
beið hans.
Á bryggjunni í Klakksvík var fjöldi
fólks, líkt og þegar embættismennimir í
Þórshöfn gerðu þangað ferð sfna árið
áður. En þessu fólki var síst í huga að
banna honum landgöngu. Við land-
göngubrúna hafði verið reist heiðurs-
hlið, skreytt blómum, og upp frá því
tvöföld röð færeyskra fána. Fanganum
frá Kaupmannahöfn var fagnað, sem
þjóðhetju. Fagnaðarhrópin glumdu við,
þegar hann gekk upp á milli blaktandi
fánanna. Enginn maður hafði nokkru
sinni fyrr verið hylltur svo ákaft í
Klakksvík. Það voru margar ræður flutt-
ar þennan dag, mikið sungið og mikið
dansað.
En ekki alheimtu Klakksvíkingar:
Einn var sá, sem aldrei kom. Það var
læknirinn þeirra ástsæli - Oluf Halvor-
sen. Kaupmannahöfn tók hann frá þeirm
*
Hér verður nú látið staðar numið óg
ekki fleira sagt af uppreisninni í
Klakksvík, þótt fjarri fari því, að öllu
hafi verið til skila haldið. Hennar verður
áreiðanlega lengi minnst af mörgum
ástæðum. Hún gerði strik í lífsreikning
margra manna og hafði margvísleg áhrif
á framvindu mála. Hún var brosleg fyrir
þær sakir, hve upphaflegt tilefni hennar
var smávægilegt: Þjark um sex hundruð
krónurdanskar. Kostnaður danska ríkis-
ins af málinu nam þeirri fjárhæð þúsund-
faldari og meira til, áður en lauk. En hún
var líka mjög alvarleg, því að varla
munaði hársbreidd, að til hryllilegra
atburða drægi en saga Norðurlanda
kann frá að greina á friðartímum á síðari
öldum.
Herskipið Hrólfur kraki kemur, — lögreglan ræðst til landgöngu í Klakksvík