Tíminn - 29.01.1984, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1983
Frysting kjarnavopna ætti
að vera fyrsta skrefið
Ráðstefnan
í Stokkhólmi
■ Miklar vonir eru bundnar við
öryggismálaráðstefnuna í Stokkhólmi
sem hófst á þriðjudaginn í fyrri viku.
Á ráðstefnunni eru fulltrúar allra ríkja
í Evrópu, að Albaníu undanskilinni,
og auk þess fulltrúar Bandaríkjanna
og Kanada.
Verkefni ráðstefnunnar eru að vinna
að bættri sambúð þessara ríkja og
síðar verður rætt um afvopnunarmál-
in, en grundvöllur þess að þar náist
einhver árangur er minni tortryggni og
meiri sáttahugur.
Um þessar mundir er ástandið
ískyggilegra í þessum efnum en um
langt skeið. Síðustu misserin hafa risið
upp öflugri friðarhreyfingar í Vestur-
Evrópu en áður eru dæmi um. f>ær
hafa fyrst og fremst orðið til vegna
þeirra yfirlýsinga Reagans Bandaríkja-
forseta, að Bandaríkin myndu stefna
að fullkomnum yfirburðum á sviði
vígbúnaðarins og hafa framlög til víg-
búnaðar verið aukin í samræmi við
það.
Menn óttast eðlilega að nú eins og
fyrr muni vígbúnaðarkapphlaupið
enda með styrjöld og það yrði ekki
styrjöld í gömlum stíl, eins og heims-
styrjaldirnar fyrr á þessari öld, heldur
gereyðingarstyrjöld. Því veldur til-
koma kjarnavopnanna.
Ræða Reagans
Vonandi boðar ræða sú, sem Reagan
forseti hélt í byrjun síðustu viku, að
hann sé búinn að snúa við blaðinu og
vilji vinna að afvopnun og jafnvægi
milli risaveldanna í stað þess að stefna
að algerum yfirburðum. Þó dró það úr
áhrifum ræðunnar, að daginn eftir var
gengið frá áætlun um rannsóknir á
geimvopnum, sem gætu orðið örlaga-
ríkari en nokkur önnur vopn, sem enn
hafa komið til sögu.
Til þess að bæta andrúmsloftið,
þurfa leiðtogar risaveldanna að gera
meira en að halda áróðursræður um
frið. Það gildir ekki síður um Andro-
pov en Reagan. Þeir þurfa einnig að
gera betur en bjóðast til að setjast að
samningaborði og halda áfram þjarki
á borð við það, sem átt hefur sér stað
í viðræðufundunum í Genf og Vín.
Leiðtogarnir verða að gera meira en
að vera með áróðursbrögð. Nú þurfa
þeir að bjóða fram raunhæfar tillögur,
sem gætu orðið fyrsta skrefið í raun-
verulegri afvopnun.
Þar gæti verið efst á blaði hugmynd,
sem margir af ágætustu stjórnmála-
mönnum Bandaríkjanna hafa borið
fram og beitt sér fyrir og hlotið hafa
góðar undirtektir víða um heim, m.a.
á þingi Sameinuðu þjóðanna. Þessi
tillaga er á þá leið, að þegar verði
samið um stöðvun á framleiðslu
kjarnavopna og frekari tilrauna með
kjarnavopn, ásamt raunhæfu eftirliti
með því að slíku banni verði framfylgt.
Þessi framleiðslustöðvun þarf ekki
að stranda á þjarki um það, hvort
risaveldið hafi yfirburði. Hið rétta er,
að hvort um sig kann að hafa yfirburði
á vissu sviði kjarnavopnavígbúnaðar-
ins, en þegar á heildina er litið, ríkir
fullt ógnarjafnvægi á milli þeirra.
Þau hafa hvort um sig næga getu til
að eyðileggja hitt, svo að jafnt Banda-
ríkin og Sovétríkin yrðu sviðin jörð, ef
þau drægjust viljandi eða óviljandi inn
í kjarnavopnastyrjöld.
Annað mikilvægt byrjunarspor gæti
verið það, að fjarlægja öll meðaldræg
kjarnavopn í Evrópu. en það ætti ekki
aðeins að ná til risaveldanna. heldur
einnig Breta og Frakka. Það er ekkert
vit í því, að kjarnavopn þessara þjóða
standi í vegi samkomulags um þessi
mál. Það þjónar engum öðrum tilgangi
en að halda við þeim draumórum
Breta og Frakka, að þeir séu enn
stórveldi.
Kosningarnar
í Danmörku
Hér í blaðinu hefur verið vakin
athygli á þeirri athyglisverðu stað-
reynd, að helzta breytingin, sem varð
í kosningunum í Danmörku varð sú,
að tveir íhaldssömustu flokkar
landsins, sem sérstaklega höfðu ham-
azt gegn velferðarþjóðfélaginu, biðu
mikinn ósigur. Vinningurinn féll hóf-
sömum íhaldsflokki í skaut.
Jafnframt var vakin athygli á því, að
þótt núverandi ríkisstjórn Danmerkur
hafi verið knúin til þess að grípa til
allróttækra aðhaldsaðgerða, hefði hún
leitazt við að varðveita öll grundvallar-
atriði velferðarþjóðfélagsins. Hins
vegar hefði hún reynt að sníða af þar
ýmsa vankanta, sem reynslan hafði
leitt í ljós.
Þá hefði áfram verið reynt eftir
megni að tryggja hlut þeirra, sem
lakast væru settir.
Úrslit kosninganna gáfu til kynna,
að þessi stefna hefði fallið dönskum
kjósendum vel í geð. Auk þess, sem
íhaldsflokkurinn vann fylgi frá íhalds-
sömustu flokkunum, styrktu miðflokk-
arnir, vinstri flokkurinn og Radikali
flokkurinn, stöðu sína. Sá fyrri hefur
tekið þátt í ríkisstjórninni, en sá síðari
veitt henni óbeinan stuðning, nema í
utanríkismálum.
Norrænu
miðflokkarnir
Ríkisstjórnin í Noregi, sem byggist
á samvinnu íhaldsflokksins og mið-
flokkanna, Miðflokksins og Kristilega
flokksins, hefur fylgt mjög líkri stefnu
og stjórnin í Danmörku. Hún hefur
þurft að grípa til aðhaldsaðgerða, en
gætt þess að skerða hlut velferðarþjóð-
félagsins sem minnst.
Sömu stefnu fylgdi ríkisstjórn mið-
flokkanna í Svíþjóð, Miðflokksins og
Frjálslynda flokksins, sem fór með
völd næst á undan núverandi ríkis-
stjórn þar. Ríkisstjórn miðflokkanna í
Svíþjóð naut stuðnings íhaldsflokks-
ins, en áður höfðu þessir þrír flokkar
unnið saman.
Niðurstaðan er því sú,.að það hefur
ekki breytt neitt að ráði afstöðunni til
velferðarþjóðfélagsins, þótt ríkis-
stjórnir íhaldsflokka og miðflokka hafi
leyst ríkisstjórnir sósíaldemókrata af
hólmi.
Ástæðan fyrir þessu er augljós. Mið-
flokkarnir hafa átt verulegan þátt í því
að velferðarþjóðfélag hefur myndazt
á Norðurlöndum.
íhaldsflokkarnir hafa stundum tekið
þátt í því starfi, þótt oftar hafi þeir
reynt að tefja fyrir hinni eðlilegu
þróun, og verið þá talsmenn þess, að
horfið yrði aftur til „hina góðu gömlu
daga“ fyrir tíð velferðarþjóðfélagsins.
í seinni tíð hafa íhaldskenningar
Friedmans einnig fengið nokkurn
hljómgrunn innan þeirra, en það ekki
haft áhrif á samvinnu þeirra og mið-
flokkanna.
Dregið úr öfgum
til beggja handa
Hin félagslega sinnaða afstaða mið-
flokkanna hefur haft áhrif á margan
hátt á Norðurlöndum. Hún hefur dreg-
ið úr öfgum til beggja handa.
■ Pershing 2-eldflaugin.
Ef sósíaldemókratar hafa hneigzt til
fylgis við róttækar sósíalískar kenning-
ar, hafa þeir átt á hættu að missa fylgi
til miðflokkanna. Sama hefut gilt um
íhaldsflokkana, ef þeir hafa hneigzt að
hægri öfgum og Friedmanisma.
Það hefur verið hlutverk miðflokk-
anna á Norðurlöndum að tryggja og
treysta í sessi hina hófsömu félagslegu
þróun, sem hefur orðið þar á undan-
gengnum áratugum og gert hefur nor-
rænu ríkin að mestu fyrirmyndarríkj-
um heims á sviði félagsmála og mann-
réttinda.
Þótt margt standi enn til bóta og
sumt hafi tekizt misjafnlega, mun reyn-
ast auðvelt að bæta úr því, ef áfram
verður unnið á grundvelli þeirrar þró-
unar, sem hefur verið að miklu leyti
verk miðflokkanna.
Fyrsti áfanginn
tókstvel
Segja má, að með afgreiðslu fjárlag-
anna fyrir árið 1984, sem var síðasta
verk Alþingis fyrir jólaleyfið, hafi
lokið fyrsta áfanganum í viðnáminu
gegn verðbólgunni, sem hófst með
valdatöku núverandi ríkisstjórnar síð-
astliðið vor.
Það verður ekki annað sagt en
sæmilega hafi tekizt að ná því tak-
marki, sem sett var með bráðabirgða-
lögunum um efnahagsmál, en setning
þeirra var fyrsta verk ríkisstjórnarinn-
ar. Með þessum lögum var stefnt að
því að ná verðbólgunni niður í 30%
fyrir 1. febrúar 1984 og tryggja jafn-
framt vinnufrið í landinu. Þetta hvort
tveggja hefur náðst, ef miðað er við
heilt ár.
Ólíklegt er, að þetta hvort tveggja
hefði tekizt, ef ekki hefði verið fylgt
fordæmi verkalýðsríkisstjórnanna í
Danmörku og Noregi að grípa undir
sérstökum kringumstæðum til tíma-
bundinnar kaupbindingar. Sennilega
hefði annars komið til einhverra átaka
á vinnumarkaðinum strax í sumar.
Þegar kom fram á árið, átti svarta
skýrslan sinn þátt í því, að augljóst
var, að vinnufriður myndi haldast fyrst
um sinn, þótt lögbinding launa væri
feild úr gildi. Því var horfið að því ráði
í samvinnu við stéttasamtökin.
Næsti áfanginn
Það er rétt. að sá árangur, sem hér
hefur náðst, hefur ekki náðst sársauka-
laust. Kjör margra, og ekki sízt þeirra,
sem sízt skyldi, eru lakari en áður.
Því má hins vegar ekki gleyma, að
kjaraskerðing hefði orðið mun meiri,
ef ekkert hefði verið gert til að draga
úr verðbólgunni. Þá væri meiriháttar
atvinnuleysi komið til sögu, ásamt
miklum samdrætti á mörgum sviðum.
Tvímælalaust ber að fagna því, að
tekizt hefur að koma í veg fyrir
stórfellt atvinnuleysi og þoka verð-
bólgunni stórlega niður á leið.
Því má heldur ekki gleyma, að
árangurinn, sem hefur náðst, getur
glatazt, ef ekki verður áfram stefnt í
rétta átt. Hér þarf margs að gæta.
Áfram þarf að haldast sæmilegt sam-
starf milli stjórnarflokkanna. Það
verður að varast áróður þeirra, sem
vilja efna til óróa á vinnumarkaðnum
og kalla á alþingi götunnar um að
koma sér til hjálpar.
Verndun þorskstofnsins með til-
heyrandi samdrætti veiðanna veldur
einhverjum mestu erfiðleikum, sem
þjóðin hefur þurft að glíma við. Meðan
verið er að komast yfir þá erfiðleika
mega ekki ríkja harðar pólitískar deil-
ur, sem gætu haft sundurlyndi og
upplausn í för með sér. Hér hvílir ekki
minni ábyrgð á stjórnarandstöðu en
ríkisstjórn.
Lægstu launin
í áramótagrein Steingríms Her-
mannssonar forsætisráðherra, sem
birtist í blaðinu, fórust honum svo orð
um launamálin:
„Með tilliti til þess mikla árangurs,
sem þegar hefur náðst, telja stjórnar-
flokkarnir hins vegar rétt að létta af
ýmsum þeim hömlum, sem settar voru
með bráðabirgðalögum ríkisstjórnar-
innar. Jafnframt eru ekki lögboðnar
frekari hækkanir launa, eins og var 1.
júní og 1. október sl. Samningar um
kaup og kjör verða á ábyrgð launþega
og vinnuveitenda. Ríkisstjórnin mun
ekki hafa af þeim bein afskipti, nema
þar sem hún er aðili að samningum.
Með minnkandi þjóðartekjum er
svigrúm á næsta ári til launahækkana
ákaflega lítið, og reyndar ekkert til
almennra kjarabóta. Miðað við það,
að gengi breytist ekki um meira en 5 af
hundraði, telur ríkisstjórnin þó unnt
að gera ráð fyrir, að laun hækki að
meðaltali um 4 af hundraði. Þannig
yrðu verðhækkanir, sem af gengissigi
stafa, að mestu bættar.
Ég hef jafnframt lýst þeirri skoðun
minni, og vil ítreka hana nú, að þetta
svigrúm verði notað til þess að bæta
kjör þeirra, sem lægstu launin hafa.
Það veldur vonbrigðum, að svo virðist
sem forystumenn bæði launþega og
atvinnurekenda hafi gefizt upp við að
leita leiða til þess að bæta lægstu launin
án þess að almenn launahækkun fylgi.
Mér er Ijóst, að þetta er allerfitt r
dæmi. Hins vegar eru fá dæmi svo
erfið. að þau verði ekki leyst, ef vilji
er fyrir hendi."
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri skrifar