Tíminn - 29.01.1984, Blaðsíða 23

SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1983
itnmm
23
I „Er dagur reiðinnar11 yfirvofandi. Hluti af málverki Peter Paul Rubens,
.Dómsdagur". Heimsendir er algengt viðfangsefni i evrópskri list.
enginn heimsendir
að leggja kórónu sína niður við gröf
lausnarans. Hann hélt til Rómar, en fór
þaðan til Gnesen, því hann taldi best að
bíða endalokanna við gröf hins heilaga
Adalberts, þar sem sagt var að dauðir
hefðu verið látnir rísa upp.
Þegar leið að miðnætti hinsta dag
ársins 999 þorðu menn ekki lengur að
hafa augun opin, heldur lágu á grúfu á
jörðinni með útteygða arma í kross. En
svo kom miðnætti og það furðulega
skeði: Það varð enginn heimsendir.
Nú hefði mátt ætla að eftir slíkar
hrakfarir hefði engum heimsenda-
spámanni dugað lengur að bera fræði sín
á torg. En því fór fjarri. Þessi heimsendir
sem aldrei varð skildi eftir sig slíkt
tómarúm í spennuþrá manna að allar
miðaldirnar voru menn eilíflega að koma
saman alls konar spádómarullum um,
yfirvofandi endalok.
Þannig spáði Johannes frá Toledo því
árið 1186 að himinhvelfingin mundi
hrynja niður og þetta olli hreint ógurlegu
írafari. Víða gróf fólk jarðhýsi, eins og
síðar varð er menn bjuggust við
sprengjuárásum. í Konstantinópel lét
Býsanzkeisari múra upp í alla glugga
hallar sinnar.
Þá var það að ábótinn Joachim af
Floris lagði fram nýja heimsendaspá sem
gerði menn viti sínu fjær á 13. öldinni.
Þegar pestin geisaði í Englandi árið 1665
töldu menn enn aftur að heimsslitin
væru í nánd. Spámaður að nafni Solo-
mon Eagle dansaði kviknakinn á
strætunum í London með logandi
glóðarker á höfðinu og grenjaði:
“Heimsendir, heimsendir, heimsendir
er kominn".
Daniel Defoe, sem sagt hefur frá
þessu atviki, segir það hafa vakið einna
mesta furðu manna að á berum líkama
þessa manns var enga bólu að sjá.
„Hann var hvergi veikur nema í höfð-
inu.“
Geðbilun sem skýtur upp aftur og
aftur með vissu millibili á sér sérstakt
nafn, - „Chiliasmus." Nafnið er komið
úr grísku og er dregið af orðinu
„þúsund,“
Þetta er guðfræðilegt orð sem á sér
flóknar rætur, þótt það sé notað um
mjög auðskiljanlega hluti sem hver mað-
ur þekkir úr eigin lífi. Þannig var það
jafnan einn dag ársins að de Gaulle
hershöfðingi var ekki við mælandi vegna
geðvonsku. Því datt engum manni í hug
að óska honum til hamingu á þessum
dögum, - afmælisdögum hans.
En líkt og hver einstaklingur verður
fyrir slfkri reynslu, þá er það oft að
heildin verður altekin af henni. Þannig
var það er 19. öldin, svo menntuð og
upplýst sem hún var, var að renna sitt
skeið. Þá fylltust menn miklum lífsleiða
og sáu ekkert fram undan nema myrkur
og dauða.
Þarna er gamla kunnuglega móður-
sýkin enn á ferðinni. En til þess að hún
verði að virkilegum „Chiliasmus" þarf til
nokkra trúarvissu. Ekki er þó sama
hverslags trúarvissu er um að ræða. Best
er að hún sé af því tagi sem Ronald
Reagan hefur öðlast.
Ekki voru menn gjörsneyddir þessari
veiki í árdaga kristninnar. Hvað gat svo
sem skeð þegar búið var að krossfesta
Krist en að heimsendir kæmi? Hinir
fyrstu kristnu menn voru þess fullvissir
að hinn upprisni mundi koma í skýjum
einn daginn, „að dæma lifendur og
dauða". En ekki kom hann, þótt þeir
biðu frá degi til dags og frá ári til árs.
En því meir sem koma hans dróst, því
meir jókst spenningurinn og þegar það
dularfulla ár, árið 100, var í nánd, gekk
yfir ógurlegt heimsenda-æði. Um þetta
verður lesið. Það hefur verið árið 96 að
kristinn spámaður, Jóhannes að nafni,
sem þá var staddur á grísku eyjunni
Patmos, ritaði um opinberun sína. Sá
hann fyrir „hinn mikla dag reiðinnar" og
er hér komin síðasta bók Biblíunnar,
„Opinberunarbókin.“ Það er einmitt
hún sem Reagan hefur sem mestar
mætur á. Þetta er í rauninni trúarleg
„vísinda-skáldsaga“ sem ber vitni um
óhamið ímyndunarafl.
Hinir fjórir riddarar Opinberunarbók-
arinnar þeysa yfir jórðina og mannkynið
æpir og gólar. Upp úr undirdjúpunum
flýgur ógrynnismergð af engisprettum.
Sólin myrkvast og verður eins og hæru-
sekkur. „Dýrið“ með tíu horn og sjö
hausa stígur upp úr víti. Loks verður það
við fjallið Harmageddon að refsiengill
Guðs vinnur á herjum Satans og leiðir
hina útvöldu inn í „þúsundáraríkið,"
„Chiliasmus“ rétt eina ferðina.
Þannig var hugarástand kristinna
manna er árið 100 nálgaðist. En enginn
kom heimsendirinn. En áfram var haldið
að lesa „Opinberunarbókina". Amerísk-
ir sjónvarpspredikarar þreytast ekki á að
vitna til hennar. Þetta er eftirlætislesning
Bandaríkjaforseta.
En enginn skyldi þó hlæja að þessu
kukli Ameríkumannanna. Fjölmargir á
meðal okkar eru undir sömu sök seldir
og það þótt þeir telji sig vel upplýsta.
Ekki er langt síðan mikið stáss var
gert með spáfræði Nostradamusar. Þar
er á ferðinni heimsendaspeki handa
byrjendum. Þessi franski „sjáandi“
(1503-1566) forðast eins og heitan eldinn
Óttinn við heims
endi er ekki nýr
af nálinni og allt
tal á okkar tímnm
nm efstu daga er
lftt grnndað
að nefna nokkur föst ártöl, en hann
nefnir það ár er heimsendir kemur
umbúðalaust: „1999 kemur hinn mikli
konungur skelfinganna“: Einnig nefnir
hann annað áreiðanlegt teikn: „Hinn
mikli páfi mun ferðast frá einu landinu
til annars.“ Já, víst vantar ekki að páfinn
ferðast. En er hann „mikill páfi?“
Sama daginn og Reagan ræddi um
heimsenda spárnar sendi bandaríska
umhverfisverndarráðið frá sér aðvörun
þess efnis að yfirvofandi væri mikil
hækkun hitastigs á jörðinni. Þar sem
slæða af koldíoxíði sem umlykur jörðina
gerist æ þykkari er hætta á því að árið
2000 hafi hitastigið á jörðinni hækkað
um 0.58 gráður. Þannig yrði jörðin að
einskonar gróðurhúsi hvað hita varðar
og það mundi leiða til þess að mikil
bráðnun íss ætti sér stað við bæði
heimskautin. Blöðin létu ekki á sér
standa að gera úr þessu góðan
„uppslátt".
f 6. kapítula Opinberunarbókarinnar
segir að stuttu fyrir orrustuna við
Harmageddon muni hinstu forboðarnir
koma fram: Þar er um að ræða ægilega
pest, sem slá mun helming mannkynsins
hræðilegum og ólæknandi kaunum.
Tímaritið „Spiegel“ spyr á síðasta ári:
„Er farsótt yfirvofandi? Mun sjúkdóm-
urinn „Aids“ koma sem riddari úr Opin-
berunarbókinni yfirmannkynið? ríðandi
svörtum fáki?“
En eru það ekki kynvilltir sem hafa
hrundið þessari bölvun yfir okkur? „Þeir
hafa legið með þúsund manns á þremur
árum,“ segir „Spiegei.“ Sýnir þetta ekki
að jörðin er að verða ein allsherjar
Sódóma og Gómorra og mun farast eins
og þessar borgir í frásögu Gamla testa-
mentisins.
En satt að segja voru þessar upphróp-
anir í litlu frábrugðnar fyrri hrópum um
heimsendi, þegar pestir gengu yfir. Á
fyrri öldum var Gyðingum kennt um
pestirnar, en nú er þeim ekki til að dreifa
og þá eru það kynvilltir.
Nú eru menn miður sín vegna Persh-
ing II. Hamingjan hjálpi okkur ef stríð
brýt út. En Pershing II hefur reynst
alveg jafn gott meðal til þess að leysa
heimsendaskelfinguna úr læðingi og
pestarfárin fyrrum.
Þá fór pestin hamförum í London og
Salomon Eagle dansaði um strætin með
glóðarkerið á höfðinu. Dularfull og
óskilgreinanleg hætta steðjaði að
mönnum. Það var vissulega rétt. Rétt
eins og Pershing II er nú skammt utan
við bæjardyrnar hjá mönnum í Evrópu.
Kveinunum um komandi heimsendi
linnir heldur ekki, þótt þarna sé aðeins
um að ræða tjáningu á ráðvilltu hugar-
ástandi.
Þegar menn standa ráðalausir gagn-
vart þeim vandamálum sem umhverfið
býður upp á, þá er það sínýtt ráð að leita
á vit dulfræða og gefa hugarfluginu
lausan tauminn. Þetta er þekkt úr trúar-
brögðum allra tíma og minningarsvæða.
Þetta á við um Reagan forseta og marga
á meðal vor.
En bíðum róleg! Það verður enginn
heimsendir. Það mun meira að segja
renna upp dagurinn 1. janúar árið 2000.
Þá munu menn standa ráðvilltir eins og
hópur læmingja sem hefur ætlað sér að
hlaupa í sjóinn, - en fann engan sjó.
Rétt eins og forfeður vorir þann 1.
janúar árið 1000.