Tíminn - 19.02.1984, Síða 9

9
SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1984
menn og málefni
Oftru á tölvum getur orðið áUka skað-
vænleg og vanmat á tæknibyltingunni
■ Á haustþingi árið 1981 lögðu sjö
þingmenn Framsóknarflokksins fram
þingsályktunartillögu umað stjórnvöld
geri athugun á stöðu og þróunarhorf-
um í upplýsinga- og tölvumálum og á
hvern hátt unnt væri að stjórna þeirri
þróun. Sérstaklega var til þess mælst
að athugað yrði hvernig vinnumarkað-
urinn gæti aðlagast tölvuvæðingunni
án þess að atvinnuöryggi sé stefnt í
hættu. Fyrsti flutningsmaður að tillög-
unni var Davíð Aðalsteinsson.
Tillaga þessi var sannarlega tímabær
enda var hún samþykkt einróma. En
það leið og beið þar til ríkisvaldið tók
við sér að framfylgja þeirri viljayfirlýs-
ingu Alþingis að farið yrði að gera
eitthvað í málunum. Það var ekki fyrr
en Alexander Stefánsson var orðinn
félagsmálaráðherra að skipaður var
starfshópur til að framkvæma könnun
á áhrifum nýrrar tækni á íslenska
atvinnuvegi í næstu framtíð. Starfs-
hópurinn tók til starfa s.l. haust, en í
honum eru menn skipaðir eftir tilnefn-
ingu launþegasamtakanna, atvinnur-
ekenda og ráðherra. Verkefni hans er
að framkvæma könnun sem ætlað er
að leiða í ljós hver eru líkleg áhrif
þeirrar tækni sem nú ryður sér til rúms
á mannaflaþróun á vinnumarkaði,
framleiðni og samkeppnishæfni núver-
andi atvinnugreina og á stofnun og
viðgang nýrra atvinnugreina.
Ekki eru liðnir nema tveir áratugir
síðan fyrst var farið að tala um tölvur
og þau áhrif sem sú rafeindatækni, sem
þær byggjast á, getur haft á nánast allt
mannlíf. Þessi nýja tækni getur verið
gífurlega vinnusparandi, það er að
segja að vélar taki við mörgum þeim
störfum sem fólkið hafði áður og hefur
með höndum, og í mörgum tilfellum er
afkastageta rafeindavélanna margföld
á við það sem hinn hefðbundni starfs-
kraftur ræður við.
Þetta þýðir að hægt er að auka
framleiðslugetu og umfram allt upplýs-
ingastreymi með færri starfsmönnum
en fullkomnari vélum.
Fáir hafa yfirsýn
yfir breytingarnar
Margvísleg umræða hefur átt sér
stað um þessi mál og hafa m.a. laun-
þegasamtökin Iátið þau talsvert til sín
taka enda er þar eðlilegur vettvangur
til að ræða þessa þróun og áhrif hennar
á atvinnulífið og afkomuöryggi launa-
fólks.
Talið er að þær breytingar sem
örtölvan á eftir að hafa séu svo djúp-
stæðar að veruleg röskun geti orðið á
þeirri þjóðfélagsgerð sem við þekkjum
nú. í greinargerð með nefndri tillögu
segir efnislega:
Þróunin á þessum sviðum getur átt
sér skuggahliðar. Ef ekki eru hafðar í
frammi í tæka tíð aðgerðir til að koma
í veg fyrir margs kyns röskun, sem af
henni leiðir, er ófarnaður vís. Félags-
leg vandamál eins og atvinnuleysi hafa
verið fylgifiskar tækninnar þar sem
hún hefur verið innleidd erlendis, og
er fyrirsjáanlegt að þau muni aukast í
framtíðinni af hennar völdum.
Enn sem komið er hafa fáir yfirsýn
yfir þær breytingar sem munu fylgja í
kjölfar tölvutækninnar. Af þessari ás-
tæðu er sýnt að nauðsynlegt er að gerð
verði heildarúttekt á þeim mögu-
leikum, tækifærum og hættum, sem
hinar öru breytingar munu hafa í för
með sér.
Margir þeirra sem fjallað hafa um
þá þjóðfélagsbyltingu eða þjóðfélags-
breytingar sem tölvutæknin mun
valda, fullyrða að ný þjóðfélagsgerð,
hið svokallaða upplýsingaþjóðfélag
muni hasla sér völl.
Þessar hugmyndir virðast raunhæfar
í ljósi þeirra möguleika sem tæknin
býður upp á og menn munu fara að
hagnýta sér í síauknum mæli á næstu
árum.
Ljóst er að mikilla og skjótra að-
gerða er þörf ef þjóðfélagið á ekki að
vera leiksoppur glundroðakenndrar og
tilviljanakenndrar uppbyggingar. Eitt
frumskilyrði þess, að rétt verði við
brugðist, er að almenningur fái glögga
hugmynd um tæknina og hið nýja
þjóðfélag sem hún mun leiða af sér.
Almenn og víðsýn fræðsla um þessi
mál virðist því meginnauðsyn. Enn
sem komið er fer fram takmörkuð
kennsla á þessum sviðum, einkum
tæknileg. Hún er snauð af umfjöllun
um áhrif tækninnar á þjóðfélagið, um
ýmsa almenna möguleika, sem tæknin
býður upp á, og þá byltingu sem í
vændum er varðandi upplýsingaöflun
úr gagnabönkum og margt fleira á
upplýsinga- og tölvusviðinu.
Nýta verður kostina og
varast gallana
Mál þessi komu til umræðu á Alþingi
fyrir nokkru og þar kom fram hjá
Alexander Stefánssyni félagsmálaráð-
herra, að leita þurfi svara við nokkrum
grundvallarspurningum varðandi ör-
eindatækni og tölvunotkun, svo sem
hvaða þýðingu þessi tækni hafi á
samkeppnisaðstöðu á erlendum
mörkuðum og á atvinnulífið yfirleitt.
Athuga þarf hvaða þættir ráða því
hvort og hvenær atvinnugreinar taka
nýja tækni í sína þjónustu og hver er
og verður hlutur tækninnar í hagvext-
inum.
Ennfremur þarf að leita svara við
hverjar geti orðið afleiðingarnar ef
ekki er fjárfest í nýrri tækni, og er það
líklega ekki hvað þýðingarminnst af
þeim spurningum sem svör verða að
finnast við.
Það má ekki einblina á hvaða vand-
kvæði kunna að koma upp vegna
örtölvubyltingarinnar heldur hlýtur
einnig að verða að meta kosti hennar,
sem vissulega eru margir.
Farið er að bóla á þeirri þróun að
atvinnuöryggi kvenna fer fremur hrak-
andi á vinnumarkaði en hjá körlum og
þarf að íhuga hvort nýja tæknin geti
haft varanleg áhrif á misrétti kynjanna
á þessu sviði.
Ljóst er að hagnýting tölvutækninn-
ar getur leitt til minnkandi atvinnu í
sumum greinum en hins ber að gæta að
vandamálin á vinnumarkaðinum verða
enn síður leysanleg þegar til lengri
tíma er litið ef staðið er í vegi fyrir að
taka hana í notkun.
Það gæti orðið til þess að þær þjóðir
sem spyrna um of við fæti í þessum
efnum, verði ekki samkeppnisfærar á
heimsmarkaði og það leiðir síðar til
minnkandi atvinnu, en bætt sam-
keppnisaðstaða hefur í för með sér
þjóðarframleiðslu og þar af leiðandi
fjölgun starfa.
Alexander Stefánsson félagsmála-
ráðherra sagði í fyrrnefndum um-
ræðum, að á næstu 20 árum muni
mannafli aukast um 30 þúsund manns
á vinnumarkaði. Af margs kyns ástæð-
um geta ýmsar atvinnugreinar ekki
tekið við þessu vinnuafli. í greinum
eins og sjósókn og fiskvinnslu má
búast við að tækniþróunin leiði til þess
að starfsfólki fækki og iðnaður mun
ekki taka við eins mörgum í framtíð-
inni og áður var talið, að áliti sérfróðra
manna.
Því er ljóst að þjónusta margs konar
og nýiðnaður tekur í framtíðinni við
því vinnuafli sem við bætist. Um
tækniþróunina og hvernig bregðast
skal við henni sagði Alexander m.a.:
„Hvað varðar stjórnvöld atvinnumála,
þá þurfa þau að stuðla að sem snuðru-
lausastri hagnýtingu nýrrar tækni í
atvinnuvegum landsmanna. í því
sambandi verður að leggja mikla
áherslu á góða samvinnu við aðila
vinnumarkaðarins. Taka verður fullt
tiljit til afleiðinganna á atvinnuþróun
og atvinnuástand, umhverfismál, heil-
brigðis-og hollustuhætti, náttúruauð -
lindir og fleira.
Þeir sem hyggjast innleiða nýja
tækni í atvinnurekstur sinn verða að
gera sér ljósar skyldur sínar við starfs-
menn sína, gefa þeim hæfilegan að-
lögunartíma og veita þeim tækifæri til
þjálfunar og endurmenntunar ef þörf
er á. Einnig þurfa stjórnvöld að endur-
skoða skipulag endurmenntunar."
Engin ástæða
til ótta
Ekki er ástæða til að óttast tölvubylt-
inguna og þær breytingar sem hún
kann að hafa í för með sér, ef henni er
tekið með opnum huga og reynt verður
að gera sér grein fyrir hvar röskunin
verður mest og haga gjörðum eftir því.
Varast verður að leyfa einstökum
aðilum að ráðskast með lífsafkomu
fólks og atvinnumöguleika í krafti
þekkingar á tækniundrum og eignar-
halds á tölvum og tækjum sem þeim
tengjast.
í framtíðinni og það náinni framtíð
munu vélar vinna mörg þau verk sem
nú þarf hendur og heila manna til að
starfa að. Hagræðing og framleiðslu-
aukning á ekki að þýða atvinnuleysi
fjölda manna. Jafna verður niður þcirri
vinnu sem til fellur og afraksturinn á
að fara um hendur allra þegna þjóð-
félagsins. Hið sama hlýtur að gilda um
upplýsingar og þekkingarstreymi.
Okkur vcrður að lærast að nýta þá
kosti sem örtölvubyltingin hefur í för
með sér en varast ókostina.
Fleiri svið
lögð undir
Einn helsti kostur tölvunnar er hve
gífurlega mikilvægt tæki hún er til að
örva upplýsingastreymi og vinna úr
þekkingu. En rafeindatæknin teygir
sig sífellt inn á flciri og fleiri svið. í
framleiðslugreinum hefur hún tekið að
sér hlutverk mikils hluta vinnuaflsins á
mörgum sviðum og mun gerast enn
Oddur Ólafsson u
skrifar
umsvifameiri á þeim sviðum í framtíð-
inni.
En ekki dugir að gera fólk bjargar-
Iaust þótt atvinnutækifærum fækki,
enda væri þá til lítils unnið að auka
þekkingu og framleiðslugetu. Tölvu-
tæknin á að minnka erfiði og stytta
vinnutíma og auka þannig almenna
hagsæld en ekki minnka hana. Það er
einmitt þarna sem kemur til kasta
stjórnvalda og almenningssamtaka að
sjá svo um að örtölvubyltingin geti
komið öllum til góða og að vélarnar
ræni fólk ekki lífsafkomu sinni eða
atvinnuöryggi.
Oftrú á tölvum og tæknibreytingum
getur orðið álíka skaðvænleg og van-
mat á þeirri tæknibyltingu sem nú
ríður yfir. Nýjungagirni og óraunsætt
mat á framförum getur hæglega leitt
menn á glapstigu. Offjárfesting í tölvu-
búnaði er síst gáfulegri en á öðrum
sviðum og ættu þeir sem við atvinnu-
rekstur fást að vera á varðbergi gagn-
vart tunguliprum og framfarasinnuð-
um sölumönnum tækjabúnaðar sem
hyggjast selja þeim lausn allra vanda-
mála.
Það hlýtur oft að vera matsatriði
hvort leggja eigi út í mikinn fjárfesting-
arkostnað við tæknivæðingu til þess
eins að spara vinnulaun. Það er ekki
alltaf víst að vélarnar séu svo miklu
ódýrari en mannshugur eða hönd þeg-
ar öll kurl koma til grafar.
Framleiðsluaukningin
á sér takmörk
Þá verður einnig að hafa í huga þau
gömlu sannindi að það er til lítils að
auka framleiðslugetu ef þeim fer sí-
fækkandi sem hafa efni á að kaupa
vöru eða þjónustu. Því er það tvíeggj-
að vopn að þrýsta fólki í stórum stíl út
af vinnumarkaði og láta vélar taka
störfin að sér. Þarna verður að gæta
hófs og rata hinn rétta meðalveg eins
og á svo mörgum öðrum sviðum.
Enn er ónefnt það fyrirbæri sem
gjalda verður varhug við þegar verið er
að gera bjartsýnisspár um tölvuvæð-
ingu. Talsmenn hennar eru flestir
hverjir ósparir á að leggja áherslu á
hvílík framleiðsluaukning sé möguleg
með því að nýta þá tækniþekkingu og
tól sem búin eru til og eiga að taka að
sér störfin í framtíðinni. En þar er sá
hængur á að auðlindir jarðar eru ekki
ótæmandi og lífríkið þolir vart öllu
meiri framleiðslu en nú á sér stað,
hvað þá að hún verði stóraukin.
Við íslendingar þurfum ekki annað
en líta á fiskistofnana og hvernig
útgerðin gengur. Það er sama hve
mörg skip við eigum og hve fullkom-
lega tæknivædd þau eru, veiðin eykst
ekki, nema síður sé, og þar af leiðandi
ekki útflutningsverðmætið heldur.
Lífríkið setur tækninni stólinn fyrir
dyrnar. Auðvelt er að benda á fleiri
mikilvægar atvinnugreinar sem undir
svipaða sök eru seldar.
Hráefni eru takmörkuð og orkuforð-
inn sömuleiðis.
Tveim áratugum áður er farið var að
gefa örtölvubyltingunni gaum spáðu
glámskyggnir postular atómvísindanna
að fundinn væri sá orkugjafi sem duga
mundi mannkyninu til eilífðarnóns og
að kjarnaklofningurinn mundi leiða af
sér nýja og betri tima. Orkuþörfin
hefur ekki verið leyst með þessu undri
og vægast sagt hefur það ekki leitt til
þeirrar velferðar sem tækniblindingj-
arnir sáu fyrir.
Tölvubyltingin mun létta undir í
þekkingarleit og taka að sér mörg
einhæf og leiðinleg störf, en henni eru
takmörk sett og'er eins gott að menn
geri sér grein fyrir því að hún framleið-
ir ekki náttúrugæði og sé illa á málum
haldið gæti hún allt eins orðið til að
eyða þeim í enn stærri stil en mannin-
um hefur tekist til þessa.