Tíminn - 13.07.1986, Blaðsíða 14
14 Tíminn
Sunnudagur 13. júlí 1986
n
ATHYGLISYERÐAR NIÐURSTÖPUR RANNSÓKNÁ
VEIÐIMÁLASTOFNUNAR Á URRIÐASTOFNI ÞÓRISYATNS:
Góðar líkur á endurupp-
byggingu urriðastofnsins
- með seiðasleppingum, ef marka má niðurstöður frumrannsókna, eftir fyrstu sleppingar
Yeiðimálastofnun hefur rannsakað urriðastofninn í Þórisvatni síðastliðin ár. Niðurstöður
þeirra rannsókna verða raktar hér á eftir og hafa komið mörgum á óvart. Við stórfellda
hækkun vatnsborðsins í vatninu tók að mestu fyrir hrygningu í vatninu og var svo komið um
tíma að engin endurnýjun átti sér stað í urriðastofninum. Fiskurinn hætti að geta hrygnt og
nýir árgangar komu ekki fram á sjónvarsviðið. En niðurstöður rannsóknarinnar eru ekki
alslæmar, því seiðasleppingar leiddu í Ijós að Þórisvatn hefur alla burði til þess að vera áfrani
hinn besti veiðistaður sé seiðum sleppt reglulega, og hefur það verið gert í nokkur ár og
koma seiðin frá eldisstöð Landsvirkjunar í Fellsmúla.
Sigurður Már Einarsson fiskifræðingur og dr. Vigfús Jóhannsson vatnalíffræðingur unnu
rannsóknir þessar fyrir hönd Veiðimálastofnunar að beiðni Landsvirkjunar.
Hér sést vel hversu vatnsyfirborðið hefur hækkað. Kofinn
lengst til vinstri á myndinni er umflotinn vatni, en stóð
áður á þurru.
ÞÓRISVATN
Þórisvatn er í Rangárvalla-
sýslu á Holtamannaafrétti innan
Tungnaár en austan Köldukvísl-
ar. Við eðlilegt vatnsborð er það
annað stærsta stöðuvatn lands-
ins að flatarmáli urn sjötíu fer-
kílómetrar. Mesta lengd þcss er
fjórtán kílómetrar, mesta breidd
fimm kílómetrar, meðaldýpi er
41 metri og mesta mælda dýpi er
109 metrar. Rúmmál vatnsins er
hið mesta allra stöðuvatna
landsins. Eðlilegt vatnsborð var
571 metri yfir sjávarmáli, en
Austurbotnavatn stóð nokkru
hærra og rann lækur úr því yfir
í aðalvatnið. Þar hefur verið
aðalveiðisvæðið í vatninu og
hafa menn svo til eingöngu veitt
á stöng. Lengi var ekki vitað
hvort fiskur væri í vatninu, en
þó var kunnugt að Þóroddur
Jónsson sleppti urriða í vatnið
15. júlí 1951 og var fiskurinn
tekinn úr Stóra-Fossvatni.
MIÐLUN 1971 -
RANNSÓKNIR 1973
Miðlun úr Þórisvatni hófst í
desember 1971, en þá var tilbúin
stífla við Þórisós og Köldukvísl,
sem er jökulkvísl, veitt inn í
vatnið. Fiskirannsóknir í vatn-
inu hófust ekki fyrr en tveim
árum seinna, að Jón Kristjáns-
son hóf tilraunaveiðar og fisk-
talningu. Veiddist talsvert magn
urriða í Austurbotni og Austur-
botnavatni. Enginn fiskur veidd-
ist við Þórisós. Þessar niðurstöð-
ur þóttu benda til þess að annað-
hvort hefði fiskurinn flúið undan
jökulvatninu inn í Austurbotn,
en vatnið þar er mun tærara
vegna innstreymis frá upp-
sprettulindum. Einnig flaug
mönnum í hug að fiskurinn hefði
hreinlega dáið út í vatninu.
Niðurstöður tilraunaveiða úr
vatninu frá 1976 hafa verið á
sama veg. Það er mjög eðlilegt
að mest af urriðanum skuli finn-
ast í Austurbotni og í Austur-
botnavatni, því þar hafa hrygn-
ingarstöðvar verið.
EINUNGIS ÖLDUNGAR
VEIÐAST
í niðurstöðum Veiðimála-
stofnunnar gefa menn sér að
1973 endurspegli eðlilegt ástand
stofnsins og þá veiðast flestir
fiskar á aldrinum 5-7 ára. Og var
lengd þeirra á bilinu 20-40 senti-
metrar. Myndin er nokkuð svip-
uð þegar komið er frant til 1976,
því þá eru nýir árgangar að
koma fram, sem urðu til fyrir
miðlun... Síðari athuganir
leiddu í ljós að lengdar og
aldursdreifing færðist sífellt í þá
átt að eingöngu veiðast mjög
stórir og gamlir fiskar. Þannig
hækkar meðalaldur urriðans úr
6,4 árum árið 1973 og upp í 10,1
ár 1982. Árið 1982 veiddust
eingöngu 8-12 ára gamlir fiskar
og 1984 voru flestir á bilinu
10-13 ára (1-2 kg). Þar með var
fengin staðfesting á því að nýrri
árgangar bættust ekki í stofninn
og hrygning urriðans hafði því
að mestu misfarist ár eftir ár.
BREYTT LÍFRÍKI
Fæðaurriðanshefurverið at-
huguð til þess að fá á einfaldan
hátt upplýsingar um hvaða dýr
eru til staðar hverju sinni. Al-
mennt má segja að fæða urrið-
ans í Þórisvatni sé fyrst og
fremst rykmýslirfur og púpur
ásamt vatnaskeljum.
„Ljóst er að vatnsborðsbreyt-
ingar hafa haft mikil áhrif á
lífríki vatnsins. Rannsóknir
Veiðimálastofnunar hafa fyrst
og fremst beinst að Austurbotn-
inum og Austurbotnavatni.
Sumarið 1985 var gerð allítarleg
könnun á botndýralífríki þessa
svæðis og gefa þær niðurstöður til
kynna að botndýralífið, a.m.k. í
Austurbotnavatni hefur að
nokkru náð sér á strik eftir þau
skakkaföll sem það varð fyrir
við vátnsmiðlunina. Óhætt er að
fullyrða að botndýralíf á
strandsvæðum er lítið, enda
áhrif vatnsmiðlunarinnar mest á
því svæði. Þegar kemur niður
fyrir ca. tíu metra dýpi og alveg
niður á 25-30 metra dýpi er
botndýralífið mikið hvað magn
varðar, þótt fjölbreytni sé lítil.
Aðallega er þarna um að ræða
stórar rykmýslirfur, vatnaskeljar
og ánar-liðormar. í tilraunaveið-
unum 1985 veiddist fiskur fyrst
og fremst á þeim svæðum þar
sem rykmýslirfur voru í mestu
magni" sagði Vigfús.
GÓÐUR ÁRANGUR
SLEPPINGA
Eins og greint hefur verið frá,
rekur Landsvirkjun eldisstöð að
Fellsmúla, þar sem fiskur úr
Þórisvatni er kreistur og seiðum
klakið út til sleppingar. Fyrsta
sleppingin var framkvæmd í
vatnið fyrir þremur árum,
Þá var sleppt um fimmtán þús-
und seiðum í Austurbotn. Tæp-
lega tólf þúsund seiðum var
sleppt 1984.
„I ferð sem við fórum í fyrra,
kom í ljós að árangur hefur
orðið af sleppingunum úr Fells-
múlastöðinni. Þetta eru mjög
ntikilvægar niðurstöður því þær
gefa til kynna að ef rétt er haldið
á málum, er að einhverju leyti
hægt að nýta vötn eins og Þór-
isvatn með því að sleppa í þau
seiðurn. Það kom okkur á óvart
hve stóran hluta veiðinnar mátti
rekja til seiðasleppinga og verð-
ur spennandi að fylgjast áfram
með þróun mála næstu árin.“
Vigfús benti á, að menn væru
langt frá því að vera sammála
um gildi sleppinga og gagn það
sem þær gerðu og víst væri að oft
hefði kapp verið meira en forsjá
í þeim efnum. Aðalatriðið væri
að leita eftir ráðgjöf varðandi
þessi atriði, nauðsynlegt væri að
fram færi athugun á þeim vatns-
kerfunt sem ætti að sle'ppa í áður
en sleppingarnar yrðu fram-
kvæmdar, þannig mætti fá
nokkrar upplýsingar um það
hvort yfirleitt hefði tilgang að
sleppa eða ekki og þá í hve
miklu magni.
„Eftir að sleppt hefur verið,
er nauðsynlegt að fylgst sé vel
með árangri og áhrifum slepp-
inganna. Það má segja að þetta
hafi verið gert í Þórisvatni og er
það nú að skila árangri.“ sagði
Vigfús.
UPPFULLIR AF
GÖMLUM HROGNUM
Fiskur í fjallavötnum á íslandi
gerist ekki mikið feitari heldur
en í Þórisvatni. Hrygnur þær sem
veiðst hafa í vatninu nú seinni
ár, hafa margar hverjar verið
uppfullar af gömlum hrognum
sem þær hafa ekki getað hrygnt,
vegna breyttra lífsskilyrða í
vatninu. Straumvatn er urriðan-
um nauðsynlegt til hrygningar.
Það var fyrir hendi þar sem
Austurbotnavatn féll í Þórisvatn
LENGD sm
Hér sést vel lengdardreifingin úr tilraunaveiðum 1984. Þeir smáfiskar sem
þá veiddust eru árangur hrygningar frá 1979, og komu úr hrognum 1980. Sjá
línurit 1, þar sem vatnsyfirborðið og sveiflur í því sýna eðlilega yfirborðshæð
1979.
VATNSHÆÐ ÞÓRISVATNS
1969 - 1984
SBO
• •O ■
i*o* i»ro itn i«r2 iwrs ior< i «rs iore i«;r igro i9r« ioao iöbi i»n? ioa.i m84
Vatnshæð Þórisvatns og sveiflur í vatnsyfirborðinu sjást vel á þessari mynd.
Það er athyglisvert að árið 1979 var vatnsyfirborðið mjög svipað því sem
eðlilegt var fyrir miðlun, og þá tókst hrygning hjá urriðum.