Tíminn - 16.01.1987, Page 9

Föstudagur 16. janúar 1987'
Tíminn 9
VETTVANGUR
Úr stríði Dana við drykkjuskapinn II:
Áhrif vínandans
á líkama okkar
í dag er ætlunin aö kynna annan
kafla í bók Finns Hardt um áfeng-
ið.
Leið áfengis frá flösku til heila.
Eins og áður er sagt óskum við
þess að njóta þægilegra andlegra
áhrifa ölvunarinnar, sem verða
þegar heilafrumurnar verða fyrir
áhrifum vínanda sem blóðið flytur.
Fyrri jákvæð reynsla veldur því
að yfir okkur hýrnar strax og við
sjáum brennivínsflöskuna eða
rauðvínsglasið fagurrautt. Við
styrkjum þessi andlegu áhrif víns-
ins með því að skapa neyslunni
hátíðleika. Við þefum af víninu,
horfumst í augu og skálum.
Þannig erum við andlega undir-
búin. Áhrifin styrkjast þegar vín-
andinn nær til bragðlauka og
munnvatnskirtla og örvar matar-
lystina. Þetta veldur því að áfengis-
menning okkar er að verulegu leyti
tengd matarvenjum og borðsiðum.
Við byrjum oft góða máltíð með
drykk, að sjálfsögðu til þess að
leysa sálrænar hömlur af gestun-
um, en jafnframt til að glæða lyst á
því sem á borð er borið.
Áfengið kemur fljótlega frá
maganum og tólffingraþarmi inn í
blóðið, gegnum lifrina og þar með
í hringrás blóðsins. Það gerist
skjótar ef maginn er tómur eða
vínið freyðandi.
Fáum mínútum eftir að við
drekkum úr glasinu getum við
fundið að áfengið nær heilanum.
Deiling og brennsla
vínandans
Áfengið berst með blóðinu til
allra líkamshluta og blandast vatni
því sem við höfum öllí líkamanum.
Meira vatn er í körlum, meira en
tveir þriðju af líkamsþyngdinni. 1
iíkama kvenna er bara liðugur
helmingur vatn.
Vínandinn hverfur úr líkaman-
um með tvennum hætti; lifrin
breytir honum í lofttegund sem við
öndum frá okkur um lungun og í
vatn sem við losnum við um nýrun.
Frumur lifrarinnar eru ríkulega
gæddar enzymum sem geta brotið
vínanda niður. Það er hægt að
stöðva niðurbrot þeirra með ant-
abus. Þá myndast efni sem hafa
mjög óþægileg áhrif.
Karlmaður 80 kg.
68% vatn 54,4 kg.
Kona 50 kg.
55% vatn 27,5 kg.
Hvort um sig drekkur hálfflösku af víni = 3 staup = 36 gr. vínandi.
Ölvunin reiknast svo: grömm af vínanda drukkin
Vatn í líkamanum
Karlinn Konan
36 36
----------------------- = 0,7 0/00 ----------------------- = T3 0/00
80 x 0,68
50 x 0,55
Hjá sumum austrænum þjóðum
gerist þetta niðurbrot vínandans
öðru vísi en hjá okkur. Það er eins
og þeir hafi tekið antabus í smáum
stíl. Þetta fyrirbæri (kallað aust-
' rænn roði) á meðal annars þátt í
því að misnotkun áfengis er fágæt-
ari austur þar.
Hve miklum vínanda eyðir lifrin
á einni klukkustund?
Afköst lifrarinnar fara eftir stærð
hennar sem stendur í hlutfalli við
líkamsþungann. Fyrir hvert kg af
þyngd okkar getur lifrin eytt einum
hundraðasta úr einu staupi. Það
þýðir að sá sem er 50 kg losnar við
hálft staup á klukkustund en sá
sem er 100 kg eitt fullt. Það er því
mjög misjafnt hve fljótt við brenn-
um vínandanum og við getum
misreiknað okkur hrapalega ef við
treystum því sem oft er sagt að eitt
staup (10-12 grömm) eyðist á fimm
stundarfjórðungum. Það á aðeins
við þá sem eru nálægt 70 kg á
þyngd.
Við getum ekki flýtt niðurbroti
vínandans, hvorki með svörtu
kaffi, örvandi lyfjum né öðrum
húsráðum, sem margir hafa trú á.
Hvað er eitt staup?
Margar forskriftir tilheyra áfeng-
ismenningu okkar og miða allar
öðru fremur við það að hjálpa
okkur að njóta ölvunar án þess að
það eitri okkur. Þar af leiðir m.a.
að við látum vínandamagn drykkj-
anna ráða stærð glasanna sem not-
uð eru. Þegar við tæmum eitt
snapsglas, eitt portvínsglas, eitt
vínglas eða ölkrús fáum við 10-12
grömm af vínanda, og það áfengis-
magn köllum við gjarnan eitt
staup.
Vínandamagnið er stundum tal-
ið eftir rúmmáli í ml. hreins vín-
anda í drykknum og verður það
hlutfall um það bil 20% hærra en
þyngdarhlutfallið.
Það er mjög erfitt að hafa reiður
á hve mikið áfengi er drukkið
þegar við í samkvæmum drekkum
sterka drykki eins og wisky, gin,
vodka o.þ.h., sérstaklega ef það er
borið fram ýmislega blandað í
kokteilum eða blandað með sóda-
vatni. A veitingastöðum nota
menn bikarmál til að fylgjast með
áfengismagninu en annað er þegar
gestgjafinn blandar af örlæti sínu
eða neytandinn blandar sjálfur, oft
meira og meira eftir því sem líður
á kvöldið.
Hvað er prómill?
Hversu drukknir við virðumst
fer eftir því hve mikill vínandi er í
blóðinu og berst til heilans en að
nokkru fer það eftir því hve vön
Þyngri skrokkur, stærri lifur, því meiri brennsla. Hverju kg. líkamsþyngd-
ar fylgir að 1/100 úr einu staupi eyðist á klst.
Karlinn
brennir á klst.
80/100 úr staupi
þ.e. 3 staup
á liðlega 3 klst.
Konan
brennir á klst.
150/100 úr staupi
þ.e. 3 staup
á rúmlega 6 klst.
við erum drykkjunni. Enda þótt
sumir vanir drykkjumenn kunni að
virðast lítt drukknir þó þeir hafi
drukkið verulega kemur í ljós við
sérstaka athugun að starfsemi heil-
ans er verulega lömuð. Þetta hefur
sérstaklega þýðingu í umferðinni,
þar sem mjög reynir á árverkni og
snarræði svo að ekki verði slys.
Það er ekki tilefnislaust að þjóð-
félagið ieggur þunga refsingu við
ölvunarakstri. Margir þeirra sem
valda alvarlegum umferðaslysum
eru ölvaðir. Það er ekki bara
hörmuleg óhöpp, þegar fólk sem
sjaldan drekkur er ógætið einstakt
kvöld. Hjá mörgum dauðaslysbíl-
stjórum hafa fundist einkenni lang-
vinnar ofdrykkju, t.d. skorpulifur.
Tölfræðin sýnir að nálega þriðjung-
ur þeirra sem farast í umferðaslys-
um fellur í tengslum við áfengis-
neyslu. Það nær til fleiri en þeirra
sem sjálfir eru ölvaðir.
Hættan af refsingu verður mörg-
um hvöt til að reikna hvar hann sé
staddur og hvað sé óhætt eftir
drykkjusamkvæmi. Það er svo erf-
itt reikningsdæmi að rétt er að
fylgja heilræðinu: Sértu í vafa,
láttu þá vera. Skynsamlegast er að
taka ákvörðun um akstur áður en
drykkjan byrjar meðan maður er
nógu klár í kolli til að meta af-
leiðingar gjörða sinna.
Blóðrannsókn leiðir í ljós hve
mörg grömm vínanda eru D'hverj-
um blóðlítra. Vínandinn er þar,
eins og annars staðar í líkamanum,
blandaður vatni.
Hvernig þetta mælist fer eftir
þessu:
* Hve mörg staup höfum við
drukkið.
Oft er örðugt að reikna hvað
drukkið er á einu kvöldi. Á að
meta fyrsta drykkinn 1 eða 2 staup?
Drakk ég 3, 4 eða 5 glös af
rauðvíni? Hellti ég ekki ríflega
wisky í síðasta drykkinn?
* Hvað langan tíma höfum við
fengið til brennslu?
Venjulega er auðveldara að vita
hvenær við hófum drykkjuna en að
finna út hvenær seinasti sopinn var
meðtekinn.
* Hversu fljótt eyðist vínandinn í
hverjum einstökum?
Eins og áður er sagt er það mjög
breytilegt frá einum til annars.
* Hvaðmikiðvatnerímanninum?
Grannur maður hefur í ser meira
vatn en feitur maður jafnþungur
og karlmaður meira en kona af
sömu þyngd.
Umferðarlög og
áfengismagn
í umferðarlögum eru ákveðin
föst takmörk. Gerður er greinar-
munur á prómilluakstri þar sem
hlutfalið er 0.81-1.20 0/00 og fylli-
akstri þar sem mælist meira áfengi
en 1.20 0/00. Fyrir prómilluakstur
fá menn venjulega sekt og skilorðs-
1 bundinn missi ökuskírteinis. Mæi-
, ist áfengi yfir 1.50 0/00 er dómurinn
oft fangelsi og skilyrðislaus missir
ökuskírteinis. Auk þess kunna
menn að fá dóm fyrir brot á
umferðarlögum sem ekki snerta
áfengisneyslu.
Ef lögreglan stöðvar okkur hefur
hún vald til þess að mælast til að
við blásum í blöðru. Sé áfengi í
blóðinu er það líka í loftinu sem
við öndum frá okkur. Þegar við
blásum blöðruna upp kemur í ljós
gulleit rönd sem verður græn ef
vínandi er í loftinu. Þegar svo
reynist lætur lögreglan taka sýnis-
horn af þvagi eða blóði svo að fram
komi nákvæmlega hvert hlutfallið
er. Þar að auki má þá reikna hvað
því hefur liðið þegar aksturinn var
hafinn.
Hér langar þýðanda til að bæta
við endursögn á litlu ljóði úr
dönsku dagblaði. Það var lesanda-
bréf en ritstjórinn segir að efni
þess leiði að því sem kallast megi
daglegur viðburður í Danmörku:
Pað var maður sem drakk
og harm dó.
En það var annarsem ekki drakk
og hann andaðist líka.
Samt varð það ekki samtímis.
Sá sem drakk ekki dó fyrri
þar sem hinn sem drakk
1 ók yfir hann.
H.Kr.
TÓNLIST
Strengleikar
í Áskirkju
Á listahátíð 1982 var margt frægra
snillinga, svo sem endranær, en þó
þótti mér einna mest koma til
Strengjasveitar Tónlistarskólans,
sem Mark Reedman stjórnaði en
Sigrún Eðvaldsdóttir lék einleik. Á
þeim tíma var mikið einvalalið
strengleikara í Tónlistarskólanum,
og nú er margt af því unga fólki, sem
þá skipaði Strengjasveitina, í fram-
haldsnámi í útlöndum. Nú um jólin
heyrðum við a.m.k. fimm fiðlustúlk-
ur frá þessum árum, sem allar komu
heim í frí frá Bandaríkjunum yfir
hátíðarnar, Sigrúnu og Sigurlaugu
Eðvaidsdætur sem spiluðu í kvartett
hjá Kammermúsíkklúbbnum, og
Auði Hafsteinsdóttur, Bryndísi
Pálsdóttur og Svövu Bernharðsdótt-
ur, sem spiluðu tríó og dúó í
Áskirkju 7. janúar. Svava spilar á
lágfiðlu og er lengst komin í fræðun-
um þeirra þriggja: hún er búin að
ljúka Mastersprófi og stefnir nú á
doktor í fiðluleik, en Auður og
Bryndís er langt komnar með Bac-
helorsnám sitt. Svava hefur óvenju-
lega fallegan og syngjandi tón, en
tilþrifamestur þótti mér þó leikur
Auðar í Serenöðu Kodalys op. 12.
Bryndís og Svava eru saman í Juilliu-
ard-skólanum og hafa sýnilega spilað
mikið saman, þvíþærfluttu tvö dúó,
annað eftir Mozart (nr.2 í B-dúr) og
hitt eftir Martinu (þrír madrigalar),
sem hann samdi eftir að hafa hlýtt á
systkinin Fuchs spila B-dúr dúó
Mozarts. Martinu er annars sterkur
í madrigölum, því fyrr í vetur spilaði
Guðný Guðmundsdóttir „Five ma-
drigal stanzas" eftir hann á háskóla-
tónleikum, en þær „stönzur" samdi
Martinu handa Albert Einstein.
Tónleika sína byrjuðu þær stöllur
annars á Terzettu op. 74 eftir
Dvorák.
Varla þarf að taka fram að þetta
voru mjög fínir tónleikar, stúlkurnar
þrjár kunnáttufullar og vel æfðar.
Vonandi snúa þær heim til föður-
landsins að námi loknu, og munu þá
lyfta enn tónlistarlífi voru. Sú var
tíð, og ekki fyrir löngu, að heldur
illa leit út með strengjamál þjóðar-
innar, en nú virðist allt vera að
snúast á besta veg í þeim efnum.
Sig.St.