Tíminn - 25.01.1987, Blaðsíða 13

Tíminn - 25.01.1987, Blaðsíða 13
Sunnudagur 25. janúar 1987 Tíminn 13 úð hans á sjálfum sér var með T þeim ólíkindum að Sandgrunaði , ' ’ að samband hans við móður Andleg og líkamleg líðan móður á meðgöngutíma getur haft afleiðingar fyrir hinn ófædda einstakling síðar meir. sína hefði aldrei verið eðlilegt. Það kom svo upp úr dúrnum að móðirin hafði reynt fóstureyð- ingu á þriðja mánuði. „Þetta er hið fullkomna dæmi um afneit- un,“ útskýrir Sand, „þó fóstrið sé ennþá mjög óþroskuð vera hefur það heila og getur fundið til. Við höfum fengið mörg slík tilfelli og þau fylgja flest þessu sama ferli sjálfsáfneitunar." Stundum getur líkamlegt um- hverfi fósturs í móðurkviði einn- ig skaðað barnið. í bókinni „The Poisoned Womb“ fer höfundur- inn, John Elkington, ofan í saum- ana á því hvort ný efni í andrúms- Loftinu hafi haft slæm áhrif á móð- urlíf kvenna. Nýlegar skýrslur benda til þess að fjöldi bama sem fæðist með einhvern líkamlegan eða andlegan ágalla hafi tvöfald- ast á síðasta aldarfjórðungi. Þó að fylgjan sé undravert fyrirbæri sem virkar sem sía og tekur aðeins í gegnum sig það sem fóstrinu kemur vel, getur hún ekki fullkomlega útilokað óæskileg efni. Geislun, lyf og sígarettureykingar, auk áfengis- neyslu og alls kyns mengun úr umhverfinu kemst alltaf í gegn- um vefinn í einhverjum mæli. í sumum tilfellum getur slíkt vald- ið alvarlegum líkamlegum eða andlegum skaða á hinu ófædda barni. En það eru líka bjartari hliðar á málinu. Ýmsar stofnanir sem hafa beitt sér fyrir verndun lífs í móðurkviði hafi ekki að- eins beint sjónum sínum að nei- kvæðum þáttum, heldur einnig því hvernig hjálpa megi fóstrinu með rétta næringu. Hafa menn komist að því að ákveðin efni, s.s. sink og C-vítamín vinna ákaflega vel gegn skaðlegum áhrifum ýmissa eiturefna. Endurminningar frá því fyrir fæðingu Líkamleg áreynsla móður á meðgöngutíma getur líka haft áhrif löngu eftir að barnið er fætt. Einn sjúklinga dr. Sand hafði þjáðst af martröð síðan í barnæsku. Martraðirnar voru ekki alveg eins alltaf, en honum fannst hann alltaf upplifa mikinn þrýsting á magann á sér og þessu fylgdi einhverskonar lam- andi ótti. Hann vaknaði upp í angist, með hjartslátt og gat ekki gefið frá sér neitt einasta hljóð. Hann var beðinn um að spyrja foreldra sína hvort eitt- hvað hefði komið fyrir á meðan hann var í móðurkviði. Svo virtist ekki vera, en þó mundi faðir hans eftir einu. Þegar kona hans var komin langt á níunda mánuð þurfti að færa til eitthvað af húsgögnum á heimilinu. Hann hafði ætlað að gera það þegar hann kæmi heim úr vinnu, en þegar hann kom heim hafði hún fært húsgögnin. Par með hafði Sand skýringu á martröðum Franks. Ófrísk kona sem er að færa húsgögn hlýtur að þurfa að leggja þau fast að maga sér. Vegna þess hve seint á með- göngunni þetta var hefur fóstrið ekki merkt muninn á sjálfu sér og móðurinni. Þrýstingurinn og hið líkamlega álag virðist hafa ógnað lífi þess. Pegar Frank heyrði þetta var eins og hann endurlifði þetta í einhverskonar trans. Eftir á var sem þungu fari hefði verið af honum létt. Hann hefur ekki haft neinar martraðir síðan. Ölíkt því sem kann að viðrast við fyrstu sýn er það ýmsum erfiðleikum bundið að vinna með þessa reynslu. Roger Moss, sem er geðlæknir og hefur tekið upp þráðinn frá Lake, er þeirrar skoðunar að fara verði með mikilli gát að þessu. „Það verður að vera mjög gott samband á milli sjúklings og læknis og þeir verða að vera mikið saman. Sé á annað borð verið að ná svona tilfiningum upp á yfirborðið er eins gott að menn viti hvað gera skal með þær og hvernig þær komi sjúklingnum helst til góða. í rauninni er það svo að það er ómögulegt að eyða eins miklum tíma með sjúklingnum og ég teldi æskilegt og því nota ég reynslu úr móðurkviði aðeins í örfáum tilfellum.“ Tjáning tilfinninganna Fóstrið er ákaflega flókin vera sem virðist ekki aðeins skynja meiriháttar breytingar heldur einnig duldari tilfinningar móð- urinnar. I nýlegri rannsókn sem austurrískur fæðingarlæknir, Emil Reinhold gerði lét hann óléttar konur leggjast á borð og skoðaði þær síðan með sónar- tæki. Hann sagði þeim að tækið sýndi að börnin hreyfðu sig ekki (sem er reynda eðlilegt þegar móðirin er í þessari stöðu). Um leið og börnin urðu vör við ótta mæðranna fóru þau að sparka kröftuglega. Reinhold telur að aukið magn adrenalíns hjá mæðr- unum sé hluti skýringarinnar og börnin hafi brugðist svona við til að sýna hluttekningu sína með mæðrunum. Nokkuð hefur verið um það að rannsóknir hafi verið gerðar á áhrifum tónlistar á fóstur. Það hefur verið vitað lengi að fóstrið er komið með heyrn strax á sjötta mánuði. Hitt er svo líka staðreynd að mörg börn virðast hafa hreina unun af að hlusta á músík, einkum ljúfa klassíska tónlist, meðan þau eru enn í móðurkviði. í rannsókn sem gerð var á konu sem átti von á tvíburum kom í ljós að annar þeirra var hrifinn af tónlist en hinn ekki. Útfrá þessu hafa sérfræðingar reynt að segja fyrir um skapgerðareinkenni tvíbur- anna og hefur gengið það næsta vel það sem af er. . Það virðist sem svo að ákveðin tónlist virki mjög hvetjandi á allan þroska og þau börn sem hlusta á hana fari að tala fyrr. En öllu má ofgera. í Kaliforníu er rekið „heimili" fyrir þá ófæddu. Þar ná menn svo sann- arlega markmiðum sínum - börn byrja að tala um tveggja mánaða gömul og eru farin að lesa tveggja ára - en ekki eru allir á eitt sáttir um ágæti slíkra „fram- fara“. Eins og dr. Verny segir: „Við erum ekki að reyna að búa til „þróuð“ börn. Ég held að það sé barninu ekki fyrirbestu, hvert og eitt á að fá að þroskst með eðlilegum hætti. Raunar er örv- un að vissu marki af hinu góða, en þegar börn læra að lesa tveggja ára lesa þau eins og vélmenni, tilfinningalaust. Læri börn hins vegar að lesa þegar þau eru orðin eldri, segjum sex ára, lesa þau af tilfinningu. Barn sem lærir að lesa tveggja ára les eins og vélmenni þó það sé orðið sex eða sjö ára. Hinn mannlegi þáttur Meðal þess besta sem fram hefur komið í rannsóknum á vexti heilans kemur frá Joseph Chiltren Pearce. Kenning hans gengur útá það að heilinn sé líffæri sem vaxi í erfðafræðilega ákvörðuðum áföngum. Áfang- arnir eru þannig að ekki er hægt að snúa til baka. Barn í móður- kviði þarf átta til níu mánuði til að þroska samband sitt við móð- urina. Að þeim tíma liðnum fer það að þroska samband sitt við hinn stærri umheim. Þessi stig virðast taka við hvert af öðru á sjálfvirkan hátt og gerast á svip- uðum tíma hjá öllum. Það sem gerir kenningu Pearce svo mik- ilsverða er það að þar sem undirstöður heilastarfseminnar eru lagðar á meðan barnið er í móðurkviði hlýtur að vera þeim mun mikilvægara að vel sé að móður og barni búið á meðan á meðgöngu stendur. í fyrra kom út bók eftir frægan fæðingarlækni, Michel Odent. Þar fer höfundurinn ofan í nýja kenningu um heilbrigði. Vísar hann til þessarar kenningar sem kenningarinnar um „frum- heilsu“. Hanntelurað raunveru- legt heilbrigði eigi rætur að rekja til frumbernsku okkar. Þess tíma sem við erum í móðurkviði, á brjósti og erum í einu og öllu háð móðurinni. Það er á þessu skeiði sem ónæmiskerfi líkam- ans, hormónastarfsemi og heil- inn mótast. Kenning Odents gengur-á skjön við mikið af því sem við höfðum hingað til haldið um heilbrigði og verndun heils- unnar, en leggur þess í stað meiri áherslu á það sem hingað til hefur legið hjá garði. Þau áreiti og örvun sem fóstur verður fyrir hefur veruleg áhrif á það hvers konar einstaklingur fæðist og vex. Sé konu t.d. sagt að liggja mikið útaf er líklegt að barnið skorti næga örvun. Orku- flæði til heila fóstursins skiptir verulegu máli. Ekki þar fyrir að barnið verði endilega seinþroska ella, heldur vegna þess að fái það ekki þessa orku er komið í veg fyrir að það fái að þroskast til fulls. Kenning Odents fæst ekki aðeins við frumbernskuna. Hann heldur því einnig fram að þeir sjúkdómar sem við eigum við að etja á fullorðinsárum eigi rætur að rekja til þess tíma er við vorum enn í móðurkviði - þegar ónæmiskerfið er að verða til. Þrátt fyrir allt eru þessar rann- sóknir enn á frumstigi og þær niðurstöður sem menn hafa fengið eru einungis ákveðnar vísbendingar. Það sem barni í móðurkviði kemur best hefur minna með líkamlega vellíðan að gera en þá mannlegu vænt- umþykju sem öllum er nauðsyn- leg til að vaxa og dafna eðlilega. Ást móður á barni bindur þau bönd sem eru nauðsynleg bæði til líkamlegs og andlegs þroska., Það væri kannski ráð að við hugsuðum minna um glæstan árangur á sviði fæðingarlækninga en hygðum að hinum mannlega þætti. Hver veit nema ókomnar kynslóðir myndu reynast okkur þakklátar fyrir vikið. Þýtt/RR hljóð geti verið nógu kröftug til að lama smærri sjávardýr. Rannsóknir sem vísindamenn við Kaliforníuháskóla hafa gert virðast styðja þessa kenningu. Margt bendir t.d. til þess að höfrungar - sem eru ung hvala- tegund í þróunarsögunni hafi þróað með sér hæfileika til að nota hátíðnihljóðið sem vopn. Slík hljóðbylgja erforsenda þess að hægt sé að beita henni að ákveðnu marki - öfugt við venjulegar hljóðbylgjur sem dreifast í allar áttir frá upptök- um sinum. Vísindamenn hafa einnig komist að því að yngri tegund- irnar meðal tannhvala hafa færri og minni tennur en eldri tegund- irnar á meðal þeirra. Tilgáta þeirra er því sú að hljóðið hafi komið í stað tanna sem veiðitæki - sama breyting hafi átt sér stað og þegar menn fiska með aðstoð dínamíts í stað önguls og færis. Ráðgáta: Hvaðan kemur hljóðið? Stór spurning hefur vaknað í kjölfar þessara rannsókna. Hvalurinn hefur engin raddbönd, hvernig fer hann að því aö framleiða hljóðin? Það lengsta sem menn hafa komist er það að þeir hafa fundið út að hljóðið myndast fremst í höfði þeirra. En hvernig hljóðin raunverulega myndast er ennþá ráðgáta. Auk þessara hljóða fremja tannhvalir ýmis önnur hljóð sem menn hafa lýst sem pípi, söng eða öskrum. Þær mælingar sem hingað til hafa verið gerðar á hljóðum hvala hafa ekki leitt í ljós hvern- ig þeir fara að því að veiða. Vegna vandamála við að nema hljóð neðansjávar hefur ekki tekist að taka upp hljóð sem myndu nægja til að lama bráð hvalanna. Eða eins og einn vís- indamannanna segir: „Að tann- hvalir geti lamað bráð sína með hátíðnihljóði er enn sem komið er einungis tilgáta, en ekki stað- reynd. I raun er vandamálið miklu flóknara en áður var talið, m.a. vegna þess að hvalirnir éta venjulega á það miklu dýpi að erfitt er að mæla hljóð. Þannig er líklegt að þessi ráðgáta verði óleyst enn um sinn.“ R.R.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.