Tíminn - 09.02.1988, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 9. febrúar 1988 Tíminn 9
fyrirbyggjandi aðgerðir
Ávarp heilbrigðisráðherra á heilbrigðisþingi 5. febrúar 1988
Þegar fyrir lá tillaga að heilbrigðisáætlun á sl. vori, taldi
ég eðlilegt að halda heilbrigðisþing á þessu ári, sem hefði
það verkefni að ræða íslenska heUbrigðisáætlun og leggja
þar til grundvallar þá tillögu, sem fyrir lá. Ástæðan fyrir
því að þingið er haldið svo snemma á árinu er sú, að ég
ætlast til að eftir umfjöllun hér á þinginu verði heilbrigðis-
áætlun endurskoðuð með tilliti til ábendinga og athuga-
semda og hún síðan lögð fyrir Alþingi til ályktunar.
Þegar heilbrigðisáætlunin var lögð
fyrir Alþingi á sl. vori, var hún lögð
fram sem skýrsla frá þáverandi heil-
brigðisráðherra en ekki tekin til
umræðu á því þingi. Alþingi hefur
því aldrei ályktað í málinu.
Undirbúningur þessa heilbrigðis-
þings hefur verið í höndum starfs-
manna heilbrigðisráðuneytisins og
fulltrúa frá landlækni, undir forystu
ráðuneytisstjóra.
Sjö vinnuhópar hafa starfað að
málefnalegum undirbúningi þessa
þings. Allir aðilar voru valdir utan
ráðuneytis og embættis landlæknis,
þannig að algerlega ný sjónarmið
kæmust að málinu.
Ég vil nota þetta tækifæri til að
þakka öllum, sem hafa starfað í
vinnuhópum, þá sérstaklega for-
mönnum þeirra sem og öllum
öðrum, sem að málunum hafa
komið. Allir þessir aðilar hafa sýnt
málinu áhuga og skilning og hafa átt
mikinn þátt í að gera þetta þing að
veruleika. Hafið öll mínar bestu
þakkir fyrir þessa mikilvægu aðstoð.
Heilbrigði fyrir alla
Sl. 10 ár hefur verið vaxandi
umræða um breytt viðhorf í heil-
brigðismálum á alþjóðavettvangi og
í framhaldi af því er áætlun Alþjóða
heilbrigðismálastofnunarinnar um
„Heilbrigði allra árið 2000 (Health
for All by the year 2000 (HFA
2000))“ til komin.
Þessar hugmyndir voru lengi
ræddar ;á þingum Alþjóða heilbrigð -
ismálastofnunarinnar og þingum
hinna ýmsu svæða. Niðurstaðan varð
sú, að þjóðir heims urðu sammála
um, að leita nýrra leiða til þess að
reyna að vinna bug á vandamálum
heimsins á heilbrigðissviði.
Það er alveg ljóst að vandamál
hinna ýmsu þjóða og heimshluta eru
mismunandi en þegar á heildina er
litið, þá er ávallt hægt að gera betur
og þau nýju sjónarmið, sem fram
hafa komið eru sett fram til þess að
menn líti á vandamálin frá nýjum
sjónarhóli og reyni að leita nýrra
leiða til lausnar á þeim.
Frá því 1984, að svæðisþing Al-
þjóða heilbrigðismálastofnunarinn-
ar samþykkti markmið Evrópu
vegna „Heilbrigði allra árið 2000“,
hefur verið ljóst að þjóðir Evrópu
ættu að setja sér ný heilbrigðis-
markmið. Evrópuþjóðir hafa að
sjálfsögðu verið misfljótar að taka
við sér í þessu efni.
Ég tel, að íslendingar hafi verið
tiltölulega fljótir að bregðast við og
það þakka ég ekki síst heimsókn dr.
Jo Asvalls í ársbyrjun 1986. Heim-
sókn hans gerði það að verkum að
ríkisstjórnin ályktaði í málinu og
það varð upphaf að vinnu við þá
heilbrigðisáætlun, sem hér er til
umræðu í dag.
Heilbrigðisáætlun
Nú á tímum finnst okkur öllum
áætlanagerð sjálfsagður og nauðsyn-
legur hlutur. Við gerum okkur oft
ekki grein fyrir því, að áætlanagerð
er tiltölulega nýtt form í vinnuað-
ferðum og kannski eru menn búnir
að gleyma því hve Vestur-Evrópu-
búar gerðu lítið úr fyrstu fimm ára
áætlunum Rússa fyrstu áratugina
eftir rússnesku byltinguna.
f íslensku heilbrigðislöggjöfinni
er gert ráð fyrir að gerðar séu
áætlanir, bæði um fjárfestingar í
heilbrigðisþjónustunni og rekstrar-
áætlanir fyrir sjúkrastofnanir, en því
miður hafa efndir orðið minni en
efni stóðu til á þessum sviðum. Ég
tel að það væri eðlilegt og verðugt
næsta skref, í kjölfar samþykktar á
íslenskri heilbrigðisáætlun, að fram-
fylgja þessum ákvæðum heilbrigðis-
löggjafarinnar.
Það kemur mjög oft upp í umræð-
unni um heilbrigðisáætlunina, hvað
það er, sem fólk væntir af heilbrigð-
isþjónustunni og þá vill oft verða
svo, að sjónarmiðin eru mismunandi
eftir því af hvaða sjónarhóli er horft.
Sjúklingar vilja að sjálfsögðu sem
besta heilbrigðisþjónustu þ.e. að
hún sé veitt eins fljótt og auðið er og
að hún kosti ekkert.
Heilbrigðisstarfsmenn óska allir
eftir góðri heilbrigðisþjónustu en
þeir óska einnig eftir því að vinnu-
staður þeirra sé uppörvandi, vinnu-
tími þægilegur og að launin séu góð.
Skattborgararnir óska eftir að
heilbrigðisþjónustan kosti sem allra
minnst, þannig að skattlagning á
íbúana verði ekki of mikil.
Við stjórnmálamenn viljum verða
við öllum óskum um heilbrigðismál,
að minnsta kosti þegar við erum í
stjórnarandstöðu og getum með
auðveldari hætti tekið undir hinar
ýmsu óskir án þess að bera ábyrgð á
eða þurfa að taka tillit til ýmissa
annarra þátta s.s. tekjuöflunarinn-
ar, sem ávallt verður að fylgja aukn-
um útgjöldum.
Það er mín skoðun, að hvernig
sem á mál sé litið, sé heilbrigðisþjón-
usta á íslandi í dag mjög góð.
Tímabundin vandamál
Mjög margir og miklu fleiri en
nokkurn tíma áður fá lækningu
meina sinna, enn fleiri fá líkn í
þrautum sínum, sem kannski er
mest um vert. Við vitum það öll, að
þjónusta er fyrir hendi ef eitthvað
ber snögglega út af, bráður sjúkdóm-
ur eða slys. Við vitum líka, að þessi
þjónusta fer ekki í manngreinarálit
og við vitum það, að við þurfum
nánast ekkert að greiða fyrir þjón-
ustu þegar við þurfum á henni að
halda.
Allt eru þetta kostir, sem íslenska
velferðarríkið býður upp á. Fáar
þjóðir heimsins hafa byggt upp betra
heilbrigðiskerfi fyrir þegna sína en
við höfum gert.
Við heyrum oft í fjölmiðlum upp-
hrópanir um, að í heilbrigðisþjón-
ustunni ríki öngþveiti. Ég fells ekki
á þá túlkun. Vissulega koma upp
vandamál í þessari þjónustu eins og
annarri. Við vitum að það eru bið-
listar á sjúkrahúsum. Við vitum að
það er starfsfólksskortur, en við
lítum á þetta sem tímabundin
vandamál. Það er m.a. hlutverk
nýrrar heilbrigðisáætlunar að leita
leiða til að leysa úr vandamálum af
þessu tagi þannig að allir, sem þjón-
ustunnar eiga að njóta, geti vel við
unað.
Það er alltaf hægt að gera betur og
því erum við hingað komin í dag til
að ræða ný markmið í heilbrigðis-
þjónustunni. Markmið, sem við vilj-
um uppfylla á næstu 10-12 árum,
sum fyrr önnur seinna.
Breytt viðhorf
Hinu skulum við ekki gleyma, að
áætlun til langs tíma verður aldrei
annað en rammi um þær hugmyndir,
sem menn hafa um framtíðina. Við
verðum að hafa svigrúm í heilbrigð-
isáætlun fyrir nýja hugsun, nýja
þekkingu og nýjar aðgerðir og við
verðum að geta tileinkað okkur þær
svo til samstundis.
Ég hef áður sagt að heilbrigðis-
þjónustan er mismunandi eftir því
frá hvaða sjónarhóli horft er. Ég hef
heyrt þær raddir að íslendingar hafi
ekki notfært sér læknisfræðilega há-
tækni eins og vert væri. Jafnframt
heyrast þær raddir að við höfum
látið einföld heilbrigðissjónarmið
lönd og leið fyrir dýr tæki og rann-
sóknarmeðferð, sem aðeins nýtist
fáum.
Það er alveg ljóst að í þessu þarf
að fara bil beggja. Ég tel að okkur
hafi tekist furðu vel að nýta okkur
það besta úr flókinni og dýrri há-
tækni í þeim mæli, sem við höfum
haft fjármuni til. Þar sem getu okkar
sjálfra sleppir höfum við verið óspar-
ir á að senda sjúklinga okkar til
annarra þjóða og greiða af almennu
fé fyrir læknismeðferð þar. Á hinn
bóginn tel ég, að ýmislegt, sem bæði
er sjálfsagt og tiltölulega ódýrt í
heilbrigðisþjónustunni, höfum við
hingað til látið ógert og það er ekki
síst þess vegna, sem ný heilbrigðis-
markmið eru viðruð og væntanlega
verða ákveðin.
Þegar menn settust niður og fóru
að endurskoða heilbrigðisstefnu
Vesturlanda fyrir u.þ.b. 10 árum var
það vegna þess að menn töldu sig
ekki ná meiri heilbrigði þjóðanna
með hátækni og dýrri læknisþjón-
ustu.
Ný heilbrigðismarkmið fyrir Evr-
ópusvæðið byggja ekki síst á því, að
bæta megi heilbrigði þjóðanna með
því að menn leiti aftur til hinna
einföldu og tiltölulega ódýru að-
ferða, sem byggjast á breyttum við-
horfum til lífsins og lífsgæðanna,
breyttum lifnaðarháttum og nýjum
lífsstíl.
Vissulega getum við bætt nokkr-
um árum við líf einstaklinga t.d.
með kransæðaaðgerðum eins og við
hófum fyrir tæplega tveimur árum
hér á landi, en þessir einstaklingar
sitja áfram uppi með sjúkdóm sinn
og næsta kynslóð og þarnæsta kyn-
slóð munu fara sömu leið, nema
hægt sé að finna orsakirnar fyrir
sjúkdómnum.
Því er það, að við leitum fyrir-
byggjandi leiða, leitum fyrirbyggj-
andi aðferða til þess að hjartasjúk-
dómarnir, sem voru fátíðir í byrjun
þessarar aldar en hafa orðið eins og
faraldur um og eftir miðbik hennar,
geti aftur fjarað út í lok aldarinnar
og byrjun þeirrar næstu.
Við megum ekki gleyma því, að
hjartasjúkdómarnir taka gífurlega
stóran toll og valda mestu um ótíma-
bær dauðsföll hjá tiltölulega ungum
karlmönnum.
Svipuðu máli gegnir um hina aðal-
dánarorsök okkar, krabbameinið,
þar er leitað leiða fyrst og fremst til
þess að greina sjúkdóminn á frum-
stigi vegna þess að við vitum ekki
nægilega mikið um orsakir, til þess
að forvarnastarfið geti orðið jafn
markvisst og við teljum að það geti
verið í sambandi við hjartasjúk-
dóma.
10 millj. kr. vegna
alnæmis
Tæplega er hægt að ræða um
heilbrigðisáætlun næstu áratuga án
þess að minnast á alnæmi eða eyðni,
enda þótt við vitum ekki enn hve
alvarlegur sá sjúkdómur á eftir að
reynast, þó allar spár bendi til að
hann fari stöðugt vaxandi.
Síðustu 4-5 ár hefur verið ljóst að
þessi sjúkdómur hefur haldið innreið
sína hér á landi eins og í flestum
löndum Evrópu og eftir þeim upplýs-
ingum, sem við höfum nú, er tíðni
hans hér svipuð og gerist að meðal-
tali í Evrópulöndum.
Lagaákvæði hafa verið sett hér til
þess að auðvelda skráningu og eftir-
lit og er sjúkdómurinn talinn til kyn-
sjúkdóma, enda þó öll skráning sé
án þess að nafna sé getið.
Þeir sem sýkjast af alnæmi verða
því að hlíta reglum um smitnæma
sjúkdóma eins og þær eru á hverjum
tíma hér á landi.
Langstærsti hópur þeirra, sem
fundist hafa með mótefni, eru
hommar og eiturlyfjaneytendur.
Lætur nærri að áhættuhóparnir tveir
séu 90% allra sem sýkst hafa. Um sl.
áramót höfðu 35 fundist með mót-
efni í blóði á íslandi og þeirsvartsýn-
ustu telja, að það sé aðeins 10%
þeirra þjóðfélagsþegna, sem nú þeg-
ar hafa mótefni í blóðinu.
Undanfarin ár hefur mikil upplýs-
ing um sjúkdóminn farið fram á
vegum ráðuneytisins en ráðuneytið
hefur falið landlæknisembættinu
framkvæmd þessa starfs. Allir blóð-
gjafar hafa verið skimaðir síðan í
nóvember 1985. Lögð er áhersla á
að skima þá, sem koma inn á
stofnanir vegna áfengissýki og eitur-
lyfjanotkunar og skimunin er nú boð-
in vanfærum konum.
Á þessu ári eru um 10 millj. kr. á
fjárlögum vegna alnæmis og verður
mestur hluti þeirrar fjárhæðar not-
aður í upplýsinga- kynninga- og
áróðursskyni, en nokkur hluti verð-
ur notaður til að við getum tekið þátt
í norrænu og alþjóðlegu samstarfi,
þannig að starfslið í heilbrigðisþjón-
ustu geti fylgst með því, sem gerist á
þessum vettvangi hvað snertir ieit,
eftirlit'meðferð og umönnun.
Heilbrigðir lífshættir
En víkjum nú að Heilbrigðisáætl-
uninni, eins og hún var lögð fyrir
Alþingi á sl. vori.
I upphafsköflum Heilbrigðisáætl-
unarinnar er fyrst og fremst rætt um
heilbrigðismál út frá almennum
sjónarmiðum.
Næsti kafli fjallar um heilbrigða
lífshætti og þar er rætt um þau atriði,
sem ég hef tæpt á hér að framan. Um
manneldismarkmið, um skaðleg
áhrif áfengis og tóbaks, um geð-
heilsu og um líkamsrækt og þjálfun.
í kaflanum um heilbrigðiseftirlit
er fyrst og fremst rætt um það
hvernig minnka megi líffræðilega,
eðlisfræðilega og efnafræðilega
áhættuþætti, en einnig er þar rætt
um vinnuvernd og slysavarnir. f
sjötta kafla áætlunarinnar er rætt um
þróun heilbrigðiskerfisins. Þar er
rætt um sérstaka þætti, svo sem
heilsugæsluna, tannheilsuna, sér-
fræðiþjónustu sjúkrahús, öldrunar-
lækningar, sjúkratryggingar og ör-
orkumat, lyfjamál og skaðabætur til
sjúklinga.
í sjöunda kaflanum er rætt um
framlög til heilbrigðismála og mann-
afla þ.e.a.s. fjármuni og fólk. í
áttunda kaflanum er rætt um rann-
sóknir vegna heilbrigðisþjónustunn-
ar og í níunda kaflanum um alþjóða-
samstarf.
Nefndir þær, sem ég hef rætt um
hér að framan, hafa fjallað um þessa
kafla hver fyrir sig. Nefndirnar hafa
verið að störfum frá því á haustmán-
uðum og þær skiluðu áliti nægilega
snemma til þess að þið gátuð fengið
sérálit þeirra til yfirlesturs fyrir þetta
þing.
Þar að auki hefur ráðuneytið sent
Heilbrigðisáætlunina til umsagnar
fjölmargra heilbrigðisstétta og feng-
ið viðbrogð margra og ég þakka
öllum þeim, sem hafa lagt vinnu í
þessar umsagnir.
Ég fagna því, að á fyrsta ári mínu
sem heilbrigðisráðherra hef ég feng-
ið tækifæri til þess að koma á fót
heilbrigðisþingi, sem fær það mikil-
væga verkefni að fjalla um íslenska
heilbrigðisáætlun.
Eftir þetta þing mun verða unnið
úr öllum þeim gögnum, sem nefndir
hafa samið, þeim umsögnum sem
aðilar hafa sent til ráðuneytisins og
síðast en ekki síst, því sem fram
kemur á þessu heilbrigðisþingi.
Þegar búið er að samræma það
þeim upphaflegu drögum heilbrigð-
isáætlunarinnar, sem fyrir liggja,
ætla ég að leggja nýja Heilbrigðis-
áætlun fram til ályktunar fyrir Al-
þingi. Vinnist málin vel verður það
hægt á þessu þingi, sem nú situr, og
það er von mín að svo verði.
Ég vil að lokum endurtaka þakkir
mínar til allra þeirra, sem lagt hafa
hönd á plóginn við undirbúning
þessa heilbrigðisþings svo og til ykk-
ar allra, sem sýnið málefninu áhuga
með þátttöku í þinginu. Ég vænti
þess, að það megi verða sem allra
árangursríkast og til heilla í íslensk-
um heilbrigðismálum um langa
framtíð.