Tíminn - 16.03.1988, Síða 9

Miðvikudagur 16. mars 1988
Tíminn 9
lilllllllllllli VETTVANGUR'' : : ..;l'
Páll Sigbjörnsson
Eru frjálshyggjan og frumskóga-
lögmálið orðin allsráðandi
í stjórnun búvöruf ramleiðslunnar?
Þótt höfundur þesarar greinar treysti varlega á, að
jöfnuður og réttlæti séu ráðandi öfl í þjóðfélagi okkar í dag,
getur hann ekki þagað alveg við þeirri aðför, sem gerð er
að búskap á Austurlandi, með framkvæmd búvörulaga
eins og henni er háttað nú síðasta misserið.
Pegar búvörulögin voru sett 1985
var í allri umfjöllun látið í veðri
vaka, að samdrætti í framleiðslu
yrði beitt þannig að komist yrði hjá
byggðaröskun eins og verða mætti.
Landinu var skipt niður í bú-
markssvæði og hverju svæði reikn-
aður framleiðsluréttur miðað við
framleiðslumagn mjólkur og
kindakjöts undanfarandi ára og
búmörk jarða. Þetta magnhlutfall
átti svo að haldast milli einstakra
svæða, en heildarframleiðslu-
magnið átti að aðlaga þörfum
markaðarins á næstu árum.
Tilfærsla á framleiðslurétti milli
einstakra framleiðenda innan bú-
markssvæða, sem miða átti við að
bæta hlut þeirra, sem skerðingin
bitnaði harðast á, átti að ákvarðast
af bændasamtökunum á hverju
svæði.
Þessum ráðstöfunum hlutu
bændur að taka, þótt þær kæmu
illa við marga. Bændum á Austur-
landi var ljóst, að hin dreifða
byggð þar var veik. Búin eru þar
flest smá og víða gamlar byggingar.
Með því að stöðva stækkun bú-
anna, var komið í veg fyrir, að
bændur gætu endurnýj að húsakost,
en það sem e.t.v. var enn alvar-
legra, var að tiltölulega margir á
svæðinu höfðu nýlokið fjósbygg-
ingu eða voru með fjós í byggingu
þegar fullvirðisréttur var lögfest-
ur. Á þeim býlum höfðu bændurnir
ekki náð að auka framleiðsluna í
hlutfalli við húsrými og fengu því
mun minni framleiðslurétt, en
þeim var nauðsyn á til að geta
staðiðstraum affjármagnskostnaði
vegna byggingaframkvæmdanna.
Það sem menn hugguðu sig við,
var að svæðið héldi þó sínu hlutfalli
í framleiðslunni, og þegar mjólkur-
sala í landinu óx, leit út fyrir, að
skerðingin væri komin í botn og
bjartara fram undan.
Með hliðsjón af þvf, að grund-
vallar sjónarmið búvörulaganna
virtist vera að skipta framleiðslu-
rétti á hverjum tíma í ákveðnum
hlutföllum milli landshlutanna
voru bændur á Austurlandi nokkuð
öruggir með, að svæðið héldi sín-
um hlut. Það var því huggun, að
þau tiltölulega mörgu kúa-
bú á svæðinu, sem lögð
höfðu verið niður á fyrstu tveimur
skömmtunarárunum, þ.e. 85/86 og
86/87 myndu leysa vanda þeirra,
sem mest þurftu á viðbótarrétti
að halda, s.s. bænda með nýjar
vannýttar byggingar.
Nú skal stuttlega rifja upp gang
mála síðustu misserin.
Stjórnvöld og Stéttarsamband
bænda höfðu samið um að úthluta
skyldi 3 millj. lítrum meiri fullvirð-
isrétti en ríkissjóður ábyrgðist
greiðslu fyrir verðlagsárið 86/87
þar er tæplega 3% af heildarrétti.
Þetta magn átti að greiða af Fram-
leiðnisjóði landbúnaðarins og
ákveðið að gera það á þann hátt,
að sjóðurinn keypti fullvirðisrétt-
inn af bændum fyrir ákveðna
þóknun, ef unnt reyndist.
Haustið ‘86 var gerður út fjöl-
mennur leiðangur í hringferð um
landið, til að hvetja bændur til að
Þessi afgreiðsla eru
mikil vonbrigði fyrir
bændur á Austurlandi.
Þar koma ekki einungis
til hagsmunir, sem
vega þungt í viðhaldi
byggðar, heldur er það
tilfinningin fyrir því, að
bændafólkið geti ekki
lengur treyst á sam-
stöðu stéttarinnar,
helduroti þarhversín-
um tota og reyni hver
að troða annan niður.
selja Framleiðnisjóði fullvirðisrétt
sinn.
Áður en lagt var af stað voru
fulltrúar frá búnaðarsamböndum
landsins boðaðir saman á fund og
tilkynnt þessi áætlun og búnaðar-
samböndin beðin að greiða fyrir
þessari sölu. Til að tryggja sam-
stöðu sambandanna og koma í veg
fyrir andróður gegn sölu fullvirðis-
réttar, var því lýst yfir á þessum
kynningarfundi, að mismikil sala
fullvirðisréttar af einstökum bú-
markssvæðum yrði jöfnuð upp
eftir á. Aðalfundur Stéttarsam-
bands bænda samþykkti þá skipan
með miklum meirihluta atkvæða.
Þannig fór með uppkaup Fram-
leiðnisjóðs á fullvirðisrétti, að
hann var mjög misjafn á milli
búmarkssvæða frá því að vera
innan við 1/2% og upp í 17%. Á
Austurlandi var salan full 7% yfir
öll búmarkssvæðin.
Þegar úthlutun fullvirðisréttar
fyrir verðlagsárið 87/88 barst til
búnaðarsambanda í haust kom
fram, að engin leiðrétting milli
svæða var gerð.
Stjórn Búnaðarsambands Aust-
urlands brá mjög við þessa stað-
reynd og mótmælti brigðum á gefn-
um fyrirheitum við landbúnaðar-
ráðherra og Framleiðsluráð land-
búnaðarins, og til að fylgja kröfum
sínum eftir gerði hún út sendinefnd
til sömu aðila. Höfundur greinar
þessarar var einn af þremur nefnd-
armönnum.
{ stuttu máli sagt kom ekkert út
úr þessum kvörtunum. Framá-
menn sem rætt var við voru hóg-
værir og vorkunnlátir á svip, en
sögðust ekkert geta gert í þessu
máli. Það hefði aldrei verið ákveð-
ið, hvaðan átti að taka þann full-
virðisrétt til að bæta upp svæðum,
sem létu meira en 3% af sínum
rétti, og búið væri að úthluta öllum
rétti, sem til væri. Okkur fannst,
að það hlyti alltaf að hafa verið
Með þessu ákvæði
hefur fullvirðisrétturinn
verið gerður að viður-
kenndri söluvöru. Búið
er að gefa 1000-1500
bændum í landinu all-
an rétt til mjólkurfram-
leiðslu, sem miðað við
kaup Framleiðnisjóðs
gæti numið nálega 3
milljörðum króna.
meiningin, að þau svæði, sem
minna létu frá sér skiluðu þeim
mismun. En það vildu þessir ágætu
ráðamenn ekki samþykkja, en þeir
gáfu í skyn, að þetta kynni að
lagast á næsta ári, þá æfti að skila
1 millj. lítra fullvirðisrétti til mjólk-
urframleiðenda vegna aukinnar
sölu mjólkur.
Nú er það komið fram, hvaða
efndir eiga að vera á skilum á næsta
ári. Nýlega birtust í dagbl. Tíman-
um tillögur stjórnar Stéttarsam-
bands bænda og Framleiðsluráðs
um uppskipti umgetinnar 1 millj.
lítra fullvirðisréttar fyrir næsta
verðlagsár þ.e. 88/89.
Þar kemur fram að ekki er tekið
tillit til samþykkta stéttarsam-
bandsfundar og jöfnun mjög í
skötulíki. Þannig er t.d. svæði 19
þ. e. Fljótsdalshéraði ognágrenni,
skilað 1,5% af nálega 6% sem það
hefur misst en svæði, sem minnst
hafa látið, hafa nú eins mikið eða
meira, en áður en Framleiðnisjóð-
ur hóf sín kaup.
Það ótrúlega var, að í fréttinni í
Tímanum var formaður Stéttar-
sambandsins borinn fyrir því, að
þessar tillögur væru í samræmi við
vilja Stéttarsambandsins.
Þessi afgreiðsla cru mikil von-
brigði fyrir bændur á Austurlandi.
Þar koma ekki einungis til hags-
munir, sem vega þungt í viðhaldi
byggðar, heldur er það tilfinningin
fyrir því, að bændafólkið geti ekki
lengur treyst á samstöðu stéttarinn-
ar, heldur oti þar hver sínum tota
og hver reyni að troða annan
niður.
Frjálshyggjan sækir greinilega á
í þjóðfélagi okkar og gróðahyggjan
er viðurkennd sem eðlileg driffjöð-
ur í athöfnum manna.
Dæmigert í þeirri þróun er
ákvæði, sem skotið var inn í reglu-
gerð við búvörulögin á síðasta
ári, þar sem hcimiluð er verslun
einstaklinga með fullvirðisrétt inn-
an búmarkssvæða. Þetta varð til
þess, að á sumum búmarkssvæðum
var fullvirðisréttur þeirra, sem
hættu búskap ekki seldur Fram-
leiðnisjóði, heldur framleiðendum
á svæðinu. Þetta ákvæði verkar því
beinlínis gegn því, að tilætlaður
árangur næðist með kaupum Fram-
leiðnisjóðs. Verðurekki annað séð
en að hér hafi verið um baktjaldamakk
hjá áhrifamiklum aðilum í kerfinu
að ræða, til að koma í veg fyrir
samdrátt á vissum búmarkssvæð-
um.
Með þessu ákvæði hefur fullvirð-
isrétturinn verið gerður að viður-
kenndri söluvöru. Búið er að gefa
1000-1500 bændum í landinu allan
rétt til mjólkurframleiðslu, sem
miðað við kaup Framleiðnisjóðs
gæti numið nálega 3 milljörðum
króna.
f lokin til athugunar við fram-
kvæmd búvörulaga. Eins og þeim
sem til þekkja er kunnugt, er
bændasamtökunum í héruðum ætl-
að að stjórna tilfærslu framleiðslu-
réttar hverju á sínu svæði eftir
ákveðnum reglum. Ég hefi kunnað
mjög illa við að verða þess áskynja,
að starfmenn framkvæmdaaðila
búvörulaganna hafa sýnt áberandi
tilhneigingu til að hlutast til um
þær tilfærslur. Ekki skal fara nánar
út í það hér. En eðlilegt tel ég, að
bændasamtökin á hverju búmarks-
svæði haldi fast í þann rétt, sem
búvörulögin gera ráð fyrir að þau
hafi óskoraðan.