Tíminn - 10.06.1988, Blaðsíða 1

í „gömlu Reykjavík“ var mikið um ýmsa
sérkennilega kvisti, sem settu svip á
bæjarlífið. Hér eru rifjaðar upp sögur um
nokkra af þeim
Einkennilegt fólk
Brynki Hólm var einn hinna kyn-
legu kvista sinnar tíðar.
Á öllum tímum og alls staðar hafa verið uppi menn,
sem hafa verið frábrugðnir öðrum að ýmsu leyti. Þeir
hafa haft sérstaka kæki, sérstakt málfæri og orðatiltæki,
sem aðgreindu þá frá öðrum mönnum. Oft voru þessir
einstaklingar geðgóðir og meinlausir og stundum ekki
með öllum mjalla, en líka gátu þeir verið vel gefnir. Á
dönsku kallast þeir „orginaler" en mættu vel heita
„kynlegir kvistir" á íslensku. Klemens Jónsson, fyrrum
landritari, tók á sínum tíma saman bráðskemmtilega
ritgerð um nokkra slíka einstaklinga og leyfum við okkur
að birta hana hér í þeirri vissu að hún hafi vel haldið gildi
sínu og hefst frásögnin á minningum um mann sem átti
mörg sporin um Bankastrætið, sem þá hét Bakarastígur.
Sæfinnur me616 skó. Þegar kofa-
skriflið hans var rifið, fundust þar
undarlegir fjársjóðir innan um
skarnið - löngu verðlaus mynt og
gullpeningar pakkaðir innan í
bréf.
Hann lét það falt fyrir kvartpela.
Baunirnar voru lagðar á hlerann yfir
inngönguopinu ásamt staupinu, og
nú byrjaði Jón að telja, en þegar
hann fór að ruglast í reikningunum
lagði einhver fyrir innan borðið
bylmingshögg á hlerann að neðan,
svo baunirnar tvístruðust í allar
áttir, og brennivínið skvettist upp í
andlitið á karlinum, er stóð hálfbog-
inn yfir hleranum. Þá varð hann
fokreiður, æddi fram og aftur um
gólfið með formælingum og ragni,
en hann sefaðist brátt, er hann samt
sem áður fékk kvartpelann.
Ein spurning var allajafnan lögð
fyrir Jón og hann svaraði henni
alltaf. Spurningin var þessi á hans
máli: Hvernig líður kúin bakarans?
Það kom altaf raunasvipur á Jón, er
hann heyrði spurninguna, og hann
svaraði henni mjögalvarlegur: „Hún
er dau hún varð sjálfdau." Ekkiveit
ég við hvaða atburð hér hefur verið
átt, en það var engin furða þótt
honum hafi runnið til rifja, hafi
einhver kýrin farist af slysi, því það
var aðalstarf Jóns um langan aldur,
Jón Gizurarson hét maður, sonur
Gizurar vaktara Magnússonar úr
Engey, Helgasonar. Er þetta gömul
Reykjavíkurætt, ættuð úr Effersey.
Gizur bjó í Hólakoti, og þar bjuggu
afkomendur hans þangað til kotið
var rifið fyrir fáum árum. Jón þessi
var fábjáni frá fæðingu; varð aldrei
almennilega talandi, og kunni ekki
að telja lengur en til 5. Hann var
fermdur um tvítugt eptir sérstöku
biskupsleyfi upp á fáeinar greinir í
kverinu.
Þegar gamli (elzti) Bernhöft bak-
ari settist hér að um 1835, varð Jón
vinnumaður hjá honum, og var þar
alla sína ævi. Sýnir það, að hann
hefir verið trúr og dyggur þjónn,
þrátt fyrir takmörkun sína.
Einu sinni, þegar Jón var ungur,
átti hann að lóga ketti. Hann ætlaði
að hengja köttinn, en það lánaðist
ekki betur en svo, að kötturinn slapp
úr snörunni. Eptir það var hann altaf
kallaður „kis, kis“. Hvar sem hann
gekk á götu, þá kvað við á eptir
honum „kis, kis“, eða það var
mjálmað. Þótt Jón heyrði þetta svo
að segja daglega, og hefði því átt að
vera orðinn þessu vanur, þá brást
hann ákaflega reiður við í hvert
sinn. Þegar hann kom niður fyrir
lækjarbrúna mátti sjá hann hendast
áfram, eða til hliðar, til þess að ná í
strákana, sem mjálmuðu á eptir
honum. Og ekki tók betra við, er
hann kom inn í einhverja búðina,
því þá var mjálmað bæði fyrir innan
og utan búðarborðið; hann æddi þá
eptir búðargólfinu, því hann stóð
alveg varnarlaus gagnvart þeim, sem
voru fyrir innan borðið, búðarþjón-
unum.
Það hefði því mátt ætla, að Jón
hætti sér ekki nema í nauðsyn út á
göturnar, þar sem hann átti svo
mörgum óvinum að mæta, en því fór
fjarri. Jón fór venjulega ofan í bæ
undir rökkur, og inn í búðirnar, því
þær voru þá aðalsamkomustaður
bæjarmanna, meðan þær voru
opnar, því þá tók knæpa Jörgensens
við. Þá var staupasala og staupagjaf-
ir í hverri búð. Hvert handarvik var
þá af búðarmönnum borgað með
staupi, og auk þess margir þeirra
ósparir á að gefa í staupinu, ef um
eitthvert gaman var að ræða, enda
fátt um skemtanir þá í bænum. En
það voru óskrifuð iög þá meðal
versiunarþjóna, að þeir ættu ráð á
því sem var í lekabyttunni, og því
ætíð nóg í henni. En það dró Jón til
búðargöngu eins og marga aðra, að
honum þótti mjög gott í staupinu,
eins og fleiri frændum hans. Jóni
gekk vel að afla sér í staupinu og átti
það aðallega að þakka kunnáttu
sinni í talnalistinni. Eins og getið var
um, kunni hann ekki að telja hærra
en til 5, þá ruglaðist talningin. Það
var því almenn skemtun búðarþjóna
að fá Jón til að telja kaffibaunir.
að gæta kúa bakarans á sumrum í
Vatnsmýrinni, reka þær í haga og
heim á kveldin. Aðalsjóndeildar-
hringur Jóns gamla var því kúin
bakarans, en svo hétu Bernhöfts-
kýrnar að jafnaði, einu nafni á máli
Jóns, því hann kunni engan, eða
lítinn mun að gera á kynferði orða,
eða á eintölu og fleirtölu; flest orð
voru hjá honum kvenkyns. Af þessu
starfi Jóns gamla var það hans aðal-
krafa til samborgara sinna ungra og
eldri, að þær þektu kúin bakarans.
Það var stöðug spurning hans til
manna: „hefur þú ekki séð kúin
bakarans"? þegar hann fór að leita
þeirra á kveldin, því gæzlan gekk
Jóni fremur báglega opt og einatt,
vegna tafa, fyrirsáta og ýmsra
óleikja, er strákarnir gerðu Jóni, því
altaf voru þeir á hælum hans, hvar
sem hann fór og gekk.
Þyrfti Jón í „bakaríinu" að lýsa
kúnum fyrir þeim, er hann spurði
um þær, þá varð honum ógreitt um
svörin; hann þekti að vísu aðallitina,
en á „Skjöldu" og „Bröndu" gat
hann engan greinar mun gert. Ein-
hverju sinni varð manni, er Jón lagði
sína venjulegu kúaspurningu, fyrir,
það á að spyrja um lit kúnna. Veiztu
það ekki helvítan þín (það var
algengasta blótsyrði Jóns) fimm rauð
og ein hvít.
Einu sinni mætti Jón skólapilti,
sem hann hafði séð koma í bakaríið,
til vínarbrauðakaupa. Jón spurði
hann „þú hefur víst séð „kúin“
bakarans". Ó, nei, svaraði hinn, ég
þekki þær heldur ekki, Jón minn.
Þekkirðu hana ekki helv. aulan þín.
Þú hefur aldrei sýnt mér þær, svo ég
geti lært að þekkja þær, svaraði
skólapilturinn. Þá brast Jón þolin-
mæðin, og sagði með miklum reiði-
svip: þarf ég að kenna þér að þekkja
helv. asninn þín; skammast þín vera
skólapiltur, og þekkja ekki kúin
bakarans.
Opt var Jón gamli óþarflega hart
leikinn. Einhverju sinni kom hann
inn í pakkhús Smiths konsúls hér í
bænum, var þá verið að troða ull í
sekki (balla). Jón var þá narraður til
að fara ofan í einn pokann, hálftóm-
an, og að því búnu var hann undinn
upp undir lopt, en Jón gamli emjaði
og bölvaði í pokanum. fsömu svipan
bar Smith sjálfan að, og hlupu þá
gárungamir í felur. Þegar Smith
heyrði til Jóns í pokanum, aumkvað-
ist hann yfir hann, skar pokann
niður, og hjálpaði Jóni úr honum.
En þá var gremj an orðin svo mögnuð
í Jóni, að hann réði sér ekki, rauk
að Smith og sagði: Ert þú þar
helvítan þín, ég skal kenna þig, að
láta mér í poka helvítan þín; og
rak honum svo rokna löðrung. En
þá hlupu hinir til og ráku Jón út.
Dyggari og húsbóndahollari var
Jón samt mörgum þeim, sem meiri
höfðu vitsmuni og ekki stóðst Jón
reiðari, en ef einhver gámnginn,
bara til að stríða Jóni, hnýtti eitthvað ,
í Bernhöftsfjölskylduna, þá gat
komið alveg berserksgangur á Jón
gamla, enda voru þau hjón honum
'vafalaust góðir húsbændur.