Tíminn - 02.07.1988, Síða 1

HELGIN
Ethel Kennedy
í öðrum heimi
• Blaðsíður 14 og 15
Mennta- og listamenn
óánægðirmeð Thatcher
Blaðsíður 16 og 17
— Svipast um á vettvangí íslenskra
skopteiknara frá dögum Jörundar
hundadagakonungs til okkar tíma
En háð og spé á íslandi hefur
einkum verið í formi talaðs og ritaðs
máls og sjálfsagt er tónlistin ekki
tekin í þágu þess, fyrr en gamanvísur
taka að tíðkast að fyrirmynd erlendr-
ar revíu um aldamótin síðustu. Um
svipað leyti fara drátthagir menn að
nota hæfileika sína til gerðar stöku
skopmyndar, en það er einmitt skop-
myndagerð á fslandi, sem ætiunin er
að rabba um hér í þessari grein.
í skopmyndagerð kemur snilligáfa
ekki síður við sögu en í öðrum
listgreinum. Sá sem þá gáfu hefur
hlotið í vöggugjöf að vera snjall
skopmyndateiknari, nær oft meiri
árangri með fáeinum pennadráttum
en langskólagenginn listamaður,
sem ef til vill hefur meiri „tækni" á
valdi sínu. Honum er þá lagið að fá
fórnarlömb sín til þess að tárfella af
bræði og aðra til þess að tárfella af
hlátri. En brosið kann hins vegar að
hverfa af þeim sem hæst hlæja, sé
pennaoddinum beint að þeim
sjálfum. Þannig er mannlegt eðli og
hefur löngum verið.
Jörundur
hundadagakonungur
Einn sá fyrsti sem við vitum til að
hafi teiknað skopmyndir út af ís-
lensku efni er sá fjölhæfi ævintýra-
maður og rithöfundur, Jörundur
hundadagakonungur. Það þurfti
ekki svo lítið hugmyndaflug til þess
að rata í annan eins sæg ævintýra og
hann gerði og hugmyndaauðgin
kemur einnig fram í þeim fáu mynd-
um sem eftir hann liggja, svo sem þá
er hann teiknar vin sinn Jósep Banks
að vinna líknarverk á smælingjum
og þá er hann dregur upp mynd af
sjálfum sér, þar sem hann situr
bugaður af harmi við fótstall gyðju
græðgi og harðstjórnar.
Þegar Jörundur kom til Islands
1809 og gerðist hér konungur, gerði
hann ærlegt rusk í bæjarlífinu, eins
og flestum er kunnugt. Hann hleypti
tugthúslimunum út úr fangelsinu og
gerði suma þeirra að lífvörðum
sínum, felldi niður bróðurpart af
sköttum manna og hafði endaskipti
á samfélaginu í flestu tilliti. Hann
var og gleðimaður mikill og auðvitað
sló hann upp böllum í höfuðborg
sinni. Er ekki annars getið en menn
hafi látið sér þetta stjórnarfar vel
líka, einkum almúginn, þótt emb-
ættismennirnir óttuðust afleiðingar
af valdatöku hans og kölluðu hana
Á þennan veg dró Jörundur hundadagakonungur upp mynd af sjálfum sér.
Háðið hefur löngum verið beitt vopn á íslandi - og
hættulegt. Ekki undu þeir því vel, Njálssynir, þegar faðir
þeirra var kaliaður „karl hinn skegglausi“, en þeir sjálfir
„taðskegglingar“. Höfundum þessara nafngifta var laun-
að eftirminnilega fyrir uppáfinningasemina. Ekki þoldi
Haraldur Gormsson, Danakonungur, háðið betur, þegar
íslendingar tóku sig til og ortu um hann níðvísu á nef
hvert. Sá skáldskapur hefði orðið landsmönnum dýr,
hefðu landvættir ekki brugðist til varnar. Háð í formi
hvers kyns skáldskapar missti líka í engu gildi sitt á
síðari öldum og nægir þar að minna á Hjálmar karlinn í
Bólu. Er ekki sagt að þeir í Blönduhlíðinni hafi ekki
fyrirgefið honum enn í dag?
ggf AKUiK0RH Tíiqthus
GdUK0L4OT ATtemUtiV*.E.J),
0G SUHKML.

ko»y>H"*U U( fyhunJUfnmA y/mn *yA*y***i t'o^oUync
/«« cýtfuslfthj p<Sc\ £&*** fyoJt hÍAsXtJ ytnfU—
y/if-<n —
„usurpation". Sem nærri má geta
hefur spenningur færst í margar
meyjar bæjarins að kornast á hirð-
böllin hjá kónginum, enda segir
Þorsteinn Erlingsson í kvæði sínu:
„Það gægðist fram roði í hið gulleita
skinn/og geðslagið skánaði um
stund“. En margt hefur gengið bros-
lega til á böllunum, sem kætt hefur
hinn heimsvana sæfara og við sjáum
fyrir okkur upplitið á stúlkunni sem
festir hárkolluna sína í ljósakrón-
unni og stendur bersköllótt eftir!
Upplagt efni handa skopmynda-
teiknaranum.
Pólitísk póstkort
En Jörundur var hrakinn frá völd-
um og er „hröfnunum dönsku var
friðhelgað Frón“, er að sjá sem gerð
skopmynda hafi alveg dottið niður
um sinn. Ef til vill hefur það haft sitt
að segja að pólitíkin, sem löngum
hefur verið sú uppspretta sem skop-
myndateiknarar hafa ausið hvað
frjálslegast úr, var ekki ýkja litrík.
Um teikningar örlygs Sigurðssonar,
Guðmundssonar, skólameistara á
Akureyri, má með sanni segja að
þær séu sérstakur kapítuii í íslenskri
skopmyndasögu. Þessi teikning Ör-
lygs er frá árinu 1971.
Þótt Alþingi væri endurreist íyrir
miðja öldina, þá var það hneppt í
viðjar hins einræðiskennda stjórn-
skipulags Dana og það gat verið dýrt
gaman að fara með flím um emb-
ættismenn þess. Til dæmis brugðust
amtmenn og síðar landshöfðingi hart
við ef skólapiltar töluðu ógætilega
um kónginn eða Dani. Sjálfsagt má
tengja það líf sem færist í skop-
myndagerð um aldamótin þeim at-
burði er vinstri menn í Danmörku
komast þar til valda og stjórnarfarið
verður miklu frjálslegra.
Eftir aldamótin tók stöku skop-
mynd af pólitískum andstæðingum
að sjást í blöðum, en algengara var
samt að prenta slíkar myndir á
póstkort og selja fyrir fáeina aura.
Þessar myndir snertu ýmis hitamál.