Tíminn - 18.09.1988, Blaðsíða 9

Laugardagur 17. september 1988
Tíminn 9
Haustverk í sveitinni.
gjöf um hvernig rétta mætti við
rekstrarstöðu útflutnings- og
samkeppnisgreina og bæta eigin-
fjárstöðu fýrirtækja. Forsætis-
ráðherra skipaði vel þekktan
forystumann Sjálfstæðisflokks-
ins á Vestfjörðum, Einar Odd
Kristjánsson framkvæmdastjóra
á Flateyri, formann nefndarinn-
ar, en flestir aðrir nefndarmenn
voru kunnir forystumenn í at-
vinnulífinu.
Vandi útflutnings-
og samkeppnisgreina
Þótt eitthvað bæri á því að
mönnum þætti þessi samsetning
ráðgjafamefndar í efnahagsmál-
um einhæf að því leyti að í hana
völdust fyrst og fremst forstjórar
og framkvæmdastjórar fyrir-
tækja, þá var ástæða til að taka
þessari nefndarskipun vel vegna
þess að í henni fólst vísbending
um að forsætisráðherra hefði
réttilega skilgreint efnahags-
vandann sem vanda útflutn-
ings- og samkeppnisgreina.
I öllu því miída tali sem verið
hefur í fulla 12 mánuði, allt
síðan á haustdögum 1987, höfðu
framsóknarmenn ætíð haldið
því fram að vandi efnahagslífs-
ins stafaði af rekstraraðstöðu
útflutningsframleiðslunnar.
Þess vegna hófu framsóknar-
menn sókn fyrir því að ríkis-
stjórnin einbeitti sér að þessu
vandamáli og gerði ráðstafanir,
sem dygðu til þess að leysa það
umfram alit annað.
Ágreiningur
um leiðir
Hér verður því ekki haldið
fram að samstarfsflokkar Fram-
sóknarflokksins í ríkisstjórn hafi
ekki séð eða viljað sjá þau teikn
um versnandi rekstrarafkomu,
sem á lofti voru. Hins vegar kom
fljótt í ljós að mikill ágreiningur
var um það innan ríkisstjórnar-
innar, í hverju þessi vandi at-
vinnulífsins væri fólginn í ein-
stökum, mikilvægum atriðum og
þá ekki síst hvaða ráð væru til
þess að bæta úr honum. Ágrein-
ingur um leiðir til úrbóta hefur
því sett skýran svip á stjórnarfer-
ilinn og stjómarsamstarfið.
Kreddufesta
í peningamálum
Þessi ágreiningur hefur ekki
síst grundvallast á því að í
báðum þeim flokkum, sem
framsóknarmenn eiga samstarf
við, hefur sjónarmið peninga-
frjálshyggjunnar átt mikinn
hljómgrunn. Þeir sem það sjón-
armið aðhyllast em af kenninga-
ástæðum og kreddufestu andvíg-
ir íhlutun ríkisvaldsins í ýmsa
mikilvæga þætti efnahagslífsins,
ekki síst peningamál, banka- og
verðbréfaviðskipti. Vaxtamál og
fjármagnskostnaður hefur verið
erfiðasta ágreiningsefni innan
ríkisstjórnarinnar, og fætt af sér
önnur ágreiningsefni, sem tengj-
ast óhjákvæmilega opinberum
ráðstöfunum til bjargar efna-
hagslífinu.
Framsóknarmenn þafa talið
það eitt af brýnustu úrlausnar-
efnum í sambandi við rekstrar-
vanda útflutningsfyrirtækja og
þess iðnaðar, sem á í samkeppni
við erlenda framleiðslu, að þess-
um atvinnugreinum séu búin
viðráðanleg vaxtakjör. Þessi
krafa framsóknarmanna byggist
á óumdeilanlegum upplýsing-
um, sem fyrir hafa legið, að
vaxtabyrði fyrirtækja sé óhófleg
hér á landi og sívaxandi þáttur í
rekstrarútgjöldum miðað við
aðra rekstrarþætti. Þá lá fyrir að
virkasta aðgerðin til viðreisnar
hagsmunum útflutningsfyrir-
tækja, og reyndar atvinnulífsins
í heild og afkomu þúsunda heim-
ila í landinu, væri breytt stefna í
vaxtamálum.
Óheillaáhrif
kreddufestunnar
Um þessi sjónarmið hefur
aldrei náðst samkomulag í ríkis-
stjórninni. M.a. þess vegna hafa
opinberar efnahagsaðgerðir,
þótt til þeirra væri gripið, ekki
komið að neinu varanlegu haldi.
Þessi tregða á því að taka á
vaxta- og fjármagnskostnaði
fyrirtækja hefur m.a. leitt til
þess að ráðist hefur verið í
gengisbreytingar, sem aðeins
hafa reynst skammtímalausnir.
Heildstæðar efnahagsaðgerðir
hafa dregist von úr viti, þótt
þeirra væri þörf fyrir löngu.
Neyðaróp
Álit „forstjóranefndar“ Þor-
steins Pálssonar varð til þess að
varpa ljósi á ástandið í rekstrar-
málum útflutningsfyrirtækj-
anna. Nefndarálitið var eins og
neyðaróp. Nefndarmenn sýndu
fram á að þessi grundvallarfyrir-
tæki gjaldeyrisöflunar þjóðar-
innar voru á gjaldþrotsbarmi.
Nefndin lagði því til að gerðar
yrðu heildstæðar efnahagsráð-
stafanir, sem fælust í niðurfærslu
allra helstu efnahagsstærða og
kostnaðarþátta í þjóðfélaginu.
Nefndin komst að þeirri niður-
stöðu að varanlegasta úrbótin
fyrir atvinnulífið væri hjöðnun
verðbólgu að því marki að fyrir-
tæki í útflutningi og samkeppnis-
iðnaður stæðu jafnfætis erlend-
um keppinautum og markaðs-
skilyrðum hvað verðlagsþróun
(verðbólgu) varðar. Nefndin
taldi að gengisbreyting við ríkj-
andi aðstæður dygði ekki til þess
að rétta við rekstur fyrirtækj-
anna, heldur yrði að fara leiðir,
sem tryggðu varanlega verð-
bólguhjöðnum, þótt slíkt kost-
aði beina íhlutun í vaxtafrelsi,
launasamninga, verðlag- og
gjaldskrárákvarðanir og annað
sem hefur áhrif á þróun efna-
hagslífsins, rekstrarstöðu fyrir-
tækja og afkomu heimila.
Hugmyndum um
niðurfærslu vel tekið
Þessum hugmyndum var til-
tölulega vel tekið af almenningi.
Fólki fannst eins og þama kvæði
við nýjan tón. Framsóknarmenn
lýstu yfir ákveðnum stuðningi
við niðurfærsluleiðina, enda í
samræmi við þær meginhug-
myndir um heildstæðar aðgerð-
ir, sem þeir höfðu barist fyrir.
Þessar hugmyndir áttu einnig
verulegt fylgi innan Alþýðu-
flokksins, þótt þar yrði vart
tregðu við sumar hugmyndir
nefndarinnar, einkum það sem
varðaði íhlutun í vaxtamál. Flest
benti þó til að Alþýðuflokkurinn
myndi styðja niðurfærsluna, ef
almennt samkomulag næðist um
hana milli stjórnarflokkanna.
Viðbrögð Þorsteins
Hins vegar brugðust sjálf-
stæðismenn öðm vísi við. Þar
var að vísu fyrir hendi nokkur
stuðningur við þessar hugmynd-
ir, en postular peningafrjáls-
hyggjunnar réðu þó afstöðu
flokksins þegar til kastanna
kom. Þorsteinn Pálsson var
neyddur til þess að ganga gegn
tillögum sinnar eigin nefndar og
fann ástæðu til þess að úrskurða
niðurfærsluleiðina ófram-
kvæmanlega. í minnum verður
haft hvaða aðferð forsætisráð-
herra hafði til þess að koma
niðurfærsluleiðinni fyrir katt-
amef. Það gerði hann með því
að kynna efni hennar svo ein-
hliða fyrir launþegasamtökun-
um að þau hlutu að snúast gegn
henni. Forsætisráðherra kynnti
niðurfærsluna sem einhliða
launalækkunaraðgerð, sem var
blekking, því að hún fól í sér
alhliða aðgerðir, sem áttu að
snerta alla þætti verðlags og
kostnaðar, allar þjóðhagsstærð-
ir.
Það er auðvitað ljóst að með
þessu var niðurfærslan afskrif-
uð. Illu heilli er hún ekki lengur
umræðuefni ríkisstjórnarinnar
sem leið í efnahagsmálum. Sjálf-
stæðismenn sáu til þess. Með
þessu sáðu þeir til sundrangar í
stjórnarsamstarfinu, sem for-
sætisráðherra á fullt í fangi með
að uppræta og ekki verður gert
nema með viðunandi málamiðl-
un, sem tryggir markmið niður-
færslunnar, þar sem tekið verði
tillit til viðhorfa samstarfsflokk-
anna. En eitt er víst: Tími
skynsamlegra efnahagsaðgerða
er löngu upp runninn. Spurning-
in er: Ná stjórnarflokkarnir sam-
komulagi?