Tíminn - 28.09.1988, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Miðvikudagur 28. september 1988
LÍFIÐ Á LANDSBYGGÐINNII
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
llilllllllllill
Marteinn Friöriksson:
Gildi landsbyggðar
Erindi á þingi Fjórðungssambands Noröurlands
Ég féllst á að taka að mér framsögu um „gildi
landsbyggðar“ og fékk þar á eftir í bréfi frá framkvæmda-
stjóra FSN svohljóðandi uppskrift: Erindið skal heita
„þýðing landsbyggðar“ og er það heiti hér á dagskrá
þingsins. Til úrlausnar eiga að vera,
1. Hlutur landsbyggðar í þjóðarbúskapnum.
2. Þjóðhagsleg þýðing framleiðslu byggðarlaga til sjávar
og sveita.
3. Gildi hinna dreifðu sjávarstaða fyrir þjóðarbúið.
4. Staða landsbyggðar gagnvart höfuðborgarsvæðinu.
5. Svara spurningunni: Ef Iandsbyggðin bregst, hvað þá
um þjóðarheildina?
Að sjálfsögðu er ætlast til að
þessu verði gerð tæmandi skil og
vitnað í heimildir. Ræðan má vera
15-20 mínútur og öll „áhersluatr-
iði“ send skrifstofu sambandsins
fyrir 19/8 eða áður en þinggögn
yrðu send þingfulltrúum.
Miðað við þessa uppskrift, mun
ég valda ykkur vonbrigðum, en
gagnasöfnun mín ætti að auðvelda
störf Byggðanefndar þingsins.
Ég held að rétt sé, að í hagdeild-
um og skyldum skrifstofum hjá
ríki, bönkum, stofnunum og sam-
tökum hér á landi, vinni margfalt
fleiri að tiltölu, en með öðrum
þjóðum. Töflur, samanburður og
áætlanir eru víða gerðar um flesta
þætti atvinnulífsins og fyrir FSN er
nauðsynlegt, að hafa nýjar upplýs-
ingar jafnan tiltækar. Vitneskja
um, hvað til er af upplýsingum hjá
hinum ýmsu aðilum er fyrir hendi,
en dreifing tilviljanakennd og oft-
ast mjög seint á ferðinni. Ég held
að FSN verði að gera ráðstafanir til
þess að fá þær fyrr en nú. Samræm-
ing og áreiðanleiki eru að sjálf-
sögðu frumskilyrði þess, að þetta
kostnaðarsama starf fái almennt
gildi.
Ég fékk prýðilega unnar töflur
frá Árna Bjarnasyni hjá FSN um
mannfjölda og aldursskiptingu allt
til 1/12 1987, ættaðar frá Byggða-
stofnun, ennfremur skýrslur um
atvinnuskiptingu eftir kaupstöðum
og sýslum, sem hann sendi mér.
Þær eru fyrir árin 1981 til 1985.
Samskonar athugun er gerð fyrir
1986, en þar fylgir sá fyrirvari, að
um bráðabirgðatölur sé að ræða.
Ég hefi reynt að afla mér alveg
nýrra upplýsinga og hafa allir, sem
ég leitaði til, verið mjög hjálpsamir
og bent mér á sínar síðustu
skýrslur.
Ég vona því að nokkurt nýja-
bragð sé af þeim upplýsingum, sem
hér liggja frammi til afnota fyrir
þingið.
Viðskiptahallinn
Lang alvarlegast í íslensku efna-
hagslífi er viðskiptahalli þjóðarinn-
ar við útlönd. Menn tala um að
stefni í um 11 milljarða króna á
þessu ári og ekkert sem bendir til
breytinga til lækkunar næstu árin,
heldur verður trúlega samdráttur í
framleiðslu sjávarútvegsins og að
óbreyttum viðskiptakjörum hækk-
ar hallinn. Þessi halli heldur uppi
fölskum lífskjörum í landinu og
eykur skuldabyrði þjóðarinnar til
frambúðar. Fólk er almennt tóm-
látt um þennan halla, og ég held að
menn geri sér ekki grein fyrir hvað
11 milljarðar eru. Ef við ætlum að
borga þetta með útsvarstekjum
allra sveitarfélaga í landinu, þyrft-
um við 240 þúsund gjaldendur, en
höfum 156 þúsund, þyrftum sem sé
að hækka álagninguna um 53% og
sleppa þeim tekjustofni sveitarfé-
laga sem kallast útsvar. Þetta er
reiknað út frá meðaltalsútsvari inn-
heimtu 1988. Hvernig yrði rekstur
sveitarfélaga þá. Ef við breytum
þessu í meðallaun fyrir ársverk við
fiskvinnslu, væri það jafnvirði
meðallauna 15 þúsund starfsmanna
1987, þriðjungi fleiri en starfandi
voru.
Fyrir stuttu sá ég í blaði að um
75% brúttó þjóðarframleiðslu
væru laun. Þetta sýnir, að við erum
furðu dugleg að lifa hvert á öðru.
Ég lét hafa eftir mér í Degi 24/6
s.l. að kjarni vandans væri vitlaus
pólitík í langan tíma. Þjónustu-
starfsemi í landinu væri langtum
stærri þáttur en grunnatvinnu-
vegirnir geta staðið undir. Sá skaði
er skeður. Hvaða ráðstafanir þarf,
til þess að snúa þessu dæmi við?
Jákvæðast væri að koma strax upp
nýrri og arðsamri útflutningsfram-
leiðslu og samnýta þá þjónustu,
sem fyrir er. Varla er eina ráðið að
rýra lífskjörin og minnka kaupget-
una, jafnframt stórfelldum sam-
drætti í framkvæmdum. Þegar
skera á framkvæmdir niður, er
ekki vandalaust að ákveða hvað
fyrst á að víkja og hvað að bíða. Þá
þarf ekki sfður að liggja fyrir hvort
atvinnusamdráttur verður meiri en
sú umfram eftirspurn eftir vinnuafli
sem nú er, eða hvort hætta verði á
atvinnuleysi. Lögum um atvinnu-
leysisbætur þarf þá að breyta, fella
burtu leiðir til misnotkunar, en
tilfærsla fólks milli atvinnugreina
og vinnustaða er mjög erfið vegna
ákvæða í lögunum.
Það hittist svo á að sama dag og
viðtalið við mig var í Degi var
greinastúfur í Morgunblaðinu
eignaður Þorsteini Pálssyni forsæt-
isráðherra. Fyrirsögnin var „íhug-
unarefni hvort nógu vel er að
rekstri frystingar staðið" og undir-
fyrirsögn: „Gengisfelling skamm-
góður vermir, segir Geir Hall-
grímsson".
Ég vitna í þetta vegna þess að
hagræðing í fyrirtækjum, sem bein-
ist að því að gera starfsemina
ódýrari er eitt af okkar lífsspurs-
málum. Hagræðing í fiskvinnslu
hefur verið framkvæmd í áratugi
og verður það framvegis. Reynslan
er hinsvegar sú, að allt sem þar
hefur verið sparað hefur farið út úr
fyrirtækjunum, vegna ákvarðana
stjórnvalda eða nefnda með stjórn-
valdsábyrgð eins og Verðlagsráð
sjávarútvegsins. Með öðrum
orðum, lækkaður kostnaður vegna
hagræðingar hefur gengið beint í
að greiða dýrari aðföng og laun.
Samskonar aðgerðir hjá öðrum
atvinnugreinum en útflutnings-
framleiðslunni, verða eftir í fyrir-
tækjunum og koma fram sem
tekjur. Það er vitanlega tilgangur-
inn, ekki síst þegar þess er gætt að
venjulega kostar „hagræðing" fjár-
festingu í tækjum og búnaði, sem
að sjálfsögðu ætti að greiða fyrst
með þeim árangri, sem breytingin
færir fyrirtækinu.
Án þess að fara um þetta fleiri
orðum ætla ég að fullyrða, að
hagnaður í sjávarútvegi, bæði veið-
um og vinnslu, mundi auka jafn-
vægi í þjóðarbúskapnum og engin
breyting skili meiru. Aðrar útflutn-
ingsgreinar mundu um leið verða
arðvænlegri.
Þessu myndi fylgja almennt að-
hald og sparnaður og niðurskurður
fjármagnskostnaðar, líka fyrir
heimilin.
Eftir stendur þó, að þjónustu-
starfsemin í landinu er í röngu
hlutfalli við framleiðsluna. Við
sjáum af reynslunni að hún hefur
jafnan vaxið hraðar en atvinnu-
starfsemin. Ég held að það sé ekki
af neinni sérstakri þjónslund okkar
fslendinga. Þjónustustörfin eru
einfaldlega eftirsóknarverðari
heldur en störf við framleiðsluna.
Meðan svo er, verður efnahagur
þjóðarinnar í rúst.
Mannfjöldi og búseta
Áratuginn 1977-1987 fjölgar ís-
lendingumum 24.887eða 11,19%.
Fimm árin 1982-1987 er fjölgun-
in 11.904 eða 5,06% frá 1982.
Höfuðborgarsvæðið er skilgreint
frá Hafnarfirði með Straumsvík og
öll byggð norður um Kjalarnes og
Kjós. Þetta set ég svona upp í
töflu, fækkun er sett í sviga.
Þetta sýnir okkur að á Norður-
landi ættu að búa 1/12 1987 2.474
fleira fólk, ef við hefðum haldið
hlut okkar af heildarbúsetu fólks í
landinu á síðustu 10 árum. Það
samsvarar einu bæjarfélagi álíka
stóru og Sauðárkrókur, nærri 7%
af Norðlendingum. Fjölgunin í
kaupstöðum (Blönduós með), sem
hlutfall af íbúatölu alls landsins er
0,40% en fækkun í sveitum 1,40%.
Aldursskipting íbúanna er efni,
sem ætti að fá hæfan mann til að
flytja um sérstakt erindi. Ég fjalla
ekki um það hér.
Atvinnuskipting
á Norðurlandi
Það væri mikið og tímafrekt
verk, að ræða allar breytingar á
atvinnuskiptingu og afleiðingar
hennar fyrir byggðarlögin. Ég læt
nægja að sýna hér töflu, en frum-
gögnin liggja hér frammi.
Hér verður atvinnuskiptingin
ekki borin saman við landið í
heild, það getur hver gert sem
áhuga hefur á, þar sem öll þessi
gögn eru hér tiltæk og verða það
framvegis á skrifstofu FSN.
ÁRSVERK: Kaupst. 1981 Hreppar Samtals Kaupst. 1986 Hreppar Samtals
1. Landbúnaöur 105 2.264 2.369 147 2.743 2.890
2. Fiskveiðar 728 319 1.047 730 393 1.123
3. Fiskvinnsla 1.333 645 1.987 1.330 699 2.029
4.Iðnaður 2.334 583 2.917 2.449 615 3.064
5. Byggingar 1.167 382 1.549 1.090 385 1.475
6. Verslun 1.352 383 1.735 1.628 494 2.122
7. Samgöngur 603 281 884 566 232 798
8.Bankarofl. 411 66 477 543 100 643
9. Þjónusta 2.508 862 3.370 3.202 1.049 4.251
Noröurland alls: 10.541 5.785 16.326 11.685 6.710 18.395
EFNAHAGUR STARFSGREINA
SKULDIR 31/12.1986
EIGID FE
KwXvJ
HUFIRYGC.INC.
SKIPA I SIAD
BÓKF. VERDS
HUNDRADSHLUTAR
LANDBUNADUR MATVALAIDNADUR AL OG KISILRJARN HEILDVERSUN
sjAvarútvegur efnaidnadur byggingarstarfsemi smAsöluverslun
SIARFSGREINAR
Fjölgun Fjölgun Hlutfall búsetu
1977/1987 1982/1987 1977 1982 1987
Höfuðborgarsv. 18.831 15,84% 8.498 6,73% 53,45% 53,63% 55,76%
Noröurl.vestra 327 3,17% ( 124 1,15%) 4,64% 4,57% 4,30%
Noröurl.eystra 1.131 4,56% ( 162 0,62%) 11,14% 11,08% 10,48%
Norðurland 1.458 4,15% ( 286 0,78%) 15,78% 15,65% 14,78%
-Kaupstaðir 3.356 15,94% 349 1,45% 9,46% 10,22% 9,87%
-Hreppar (1.889 13,43%) ( 635 4,96°/o) 6,32% 5,44% 4,92%
Hlutdcild landsvæðanna í fólksfjölgain
j RcykjavíV ^
I önnur landssvæði
Onnur landssvæöi
RcvkjavfK
1982/87
Landbúnaður
Fram yfir síðustu aldamót var
landbúnaður stundaður með svip-
uðum hætti og verið hafði frá
upphafi byggðar í landinu.
Atvinnuvegurinn hefurþví orðið
að laga sig eftir nýjum aðstæðum
og viðhorfum á fáum áratugum.
Þverrandi landkostir vegna lang-
varandi ofbeitar afrétta og úthaga
ásamt nýrri tækni og möguleikum
til ræktunar grasnytja, hafa hraðað
þessum breytingum. Það hefur ver-
ið í tísku að kenna sauðkindinni
um ofbeit, uppblástur og gróður-
rýrnun, en hrossabeit á þar ekki
síður sökina. Hófleg beit er ekki
talin valda landspjöllum.
Þær þjóðir, sem áður keyptu af
okkur afurðir á viðunandi verði,
hafa stóraukið styrki og niður-
greiðslur í sínum eigin landbúnaði,
svo að markaðir hafa lokast vegna
verðlags. Þó skal minnt á, að
niðurgreiðslur annarra þjóða, hafa
lækkað verð á kjarnfóðri.
Samdráttur í hefðbundnum bú-
greinum hefur þurft að koma til og
nú er stefnt að framleiðslu, sem
aðeins miðast við innanlands-
neyslu.
Ný búgrein, sem vonast var til að
gæti fyllt upp í skarðið, hefur alveg
brugðist og orðið að nýju fokdýru
vandamáli.
Þar á ég að sjálfsögðu við refi og
fóðurstöðvar.
Sérfræðingar hjá bændasam-
tökunum segja mér, að ekki sé
bein ástæða til að gera landshluta-