Tíminn - 25.10.1988, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 25. október 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR
Ingvar Níelsson:
Um þorsk og hval
Réttur áratugur er nú liðinn síðan við íslendingar álitum okkur hafa
unnið lokasigur í þorskastríðunum svokölluðu en þau höfðu þá staðið í
aldarfjórðung. Tíu ár eru ekki langur tími á dagatali þúsund ára gamallar
þjóöar. En rás viðburðanna er hröð og virðast deilurnar við Breta nú litlu
máli skipta. Viðureignir við erlend herskip í íslenskri landhelgi, sem var
þjóðinni heilög fyrir skemmstu, hafa horfið inn í einhverskonar ótímasetta
móðu liðinnar tíðar - ekki óáþekkt því sem kafbátar Hitlers og yfirráð
Dana gerðu á sínum tíma. En var sigurinn iokasigur?
Ógnanir sameina og styrjaldir tölvur, örbylgjuofna, gervihnatta-
hvetja til dáða. Sigrar örva til
athafna en í kjölfar þeirra fylgir
velmegun. Með „sjóvinningum"
þorskastríðanna ruku tekjur okkar
íslendinga upp á meðal hinna efstu
á heimsvísu. Fyrir þessi auknu
fjárráð höfum við byggt okkur hús
og vegi, raforkuver, hitaveitur og
golfvelli. Við höfum keypt okkur
loftnet, bíla og farsíma. Við ferð-
umst að vild til sólarlanda. Okkur
líður vel.
En viðleitni mannkynsins til að
mynda hentug þjóðfélagsform fer
jafnan á einn veg. Menning kvikn-
ar þar sem aðstæður eru réttar.
Hún þróast með eðlilegum hætti
þar til hún nær hápunkti sínum. en
eyðileggst síðan innan frá og hverf-
ur - oft með litlum fyrirvara og
hratt. Arangur menningarríkja er
mjög mismunandi og fer eftir bæði
ytri aðstæðum og ötulleik þegn-
anna.
Það eru því ekki utanaðkomandi
öfl, sem verða þjóðfélögum að
fjörtjóni, heldur vellystingar og
værukærð - spilling - þegnanna. í
brennidepli má sjá breska heims-
veldið sent gott dæmi upp á slíka
hrörnun, en í baksviðinu eru ýmis
suður-evrópsk menningarríki mið-
aldanna, Mið-Austurlönd fyrir og
um daga Krists og svo austurlensk
keisaraveldi fimm þúsund ár aftur
í tímann.
a 8oo
19
Z
ö
z
u
J
w
soo
a
a
Q
Ú
Fiskaflinn upp úr sjó, 1905-87
í þúsundum tonna
(síld og loðna undanskildar)
SICVRINGi
ÞORSKUR
nLLRR QDRQH TEGUNDIQ
100 -j
4 12 MÍLNQ LH |-rl 200 MfLNQ LH
FJÖGQQ MfLNQ LQNDHELGIN -1 SO MfLNQ LH-:
Ingvar Níelsson
Á aðeins einum áratug hefir
fölsk öryggiskennd eftir sigrana í
þorskastríðunum og afleidd
eyðsluvíman, sem enn er í algleym-
ingi, sljóvgað dómgreind okkar
íslendinga að því marki að þau
veikgeðja á meðal okkar eru nú
reiðubúin að láta sjúk ytri öfl segja
okkur fyrir verkum í okkar eigin
landhelgi.
Miðstýrðir hópar auönuleys-
ingja, löngu komnir úr tengslum
Áaöeinseinumára-
tug hefir fölsk öryggis-
kennd eftir sigrana í
þorskastríðunum og
afleidd eyðsluvíman,
sem enn er í algleym-
ingi, sljóvgað dóm-
greind okkar íslend-
inga að því marki að
þau veikgeðja á meðal
okkareru nú reiðubúin
að láta sjúk ytri öfl
segja okkur fyrir verk-
um í okkar eigin land-
helgi.
við það lífsgæðamat, sem er mann-
skepnunni eðlilegt koma nú í veg
fyrir að við getum stýrt auðlindum
okkar og nýtt þær rétt að okkar
eigin dómi. Til fjármögnunar á
eigin veiklunum höfðar þetta
botnfal! vestrænnar siðmenningar
til sektarkenndar rangsnúinna
meðborgara sinna, sem öðlast hafa
veraldlegan auð og finna ekki
skynsamlega innri réttlætingu fyrir
óvæntri velgengni sinni.
Hið hættulega í þessari þróun
er, að sjálfsögðu, að hún sundrar
okkar. Sérhver okkar getur nú tjáð
sig til fjöldans. Yfirbugandi tækni
fjölmiðla og óslökkvandi fjöl-
miðlagleði okkar sjálfra er vatn á
myllu þeirra, sem gera upplausn og
óánægju að verslunarvöru sinni.
Stundum ráða hagsmunir augna-
bliksins boðskapnum en oftar þó
er allsenginn boðskapur - einungis
ómótstæðilegþörf fyrir að sjá okkur
sjálf á sjónvarpsskjá.
Sú var tíðin að við íslendingar
virtum - já, allt að því tilbáðum -
áhafnir Landhelgisgæslunnar og
stóðum af heilum hug að baki
þeirra nteðan þær hættu lífi sínu og
limunt í sjóvinningum gegn er-
lendu hervaldi. Og með réttu. En
þegar þetta var áttum við minni
hús og færri bíla, færri veiðistangir,
enga farsíma og engin gervihnatta-
loftnet. Þá stóðum við saman, eins
og skepnur af eðlishvöt, unt tengsl
okkar við það sem er og verður unt
alla framtíð undirstaða nútímalegs
þjóðfélags á lslandi -þorskinn (sjá
Iínurit).
Áhafnirnar, sem í dag verja
auðlindir okkar í hafinu gegn rupli
og yfirgangi, klæðast ekki lengur
sjóklæðum. Átökin eru nú á öðrum
vettvangi. Þessar áhafnir hvika þó
hvergi frá sannfæringu sinni. Þær
vita vel að sigurinn 1978 var sigur
í orrustu - ekki sigur í styrjöld - og
að í þessari styrjöld verður aldrei
unninn endanlegur sigur. Þær vita
líka að hvalamálið er einfaldlega
áfranthald af deilum okkar við
útlendinga um landhelgina og að ef
við ætlum að halda áfrant að lifa í
þessu landi verðum við að verja
yfirráð okkar yfir auðæfunt þess.
Því er okkur nauðugur einn kostur,
nefnilega, að fara með sigur af
hólmi í hvalamálinu.
Gerum okkur því Ijóst í eitt
skipti fyrir öll að, hvort sem ógnun-
in stafar frá herskipaflota heims-
veldis eða öfugsnúnum ónytjung-
um velmegunarríkja, verðum við
að vera á eitt sátt um mótaðgerð-
irnar. Við megum ekki láta sundr-
ast vegna geðshræringa og einstakl-
ingsbundinna hagsmuna líðandi
stundar og enn síður megum við
gefast upp. í þorskastyrjöldunum
var líka um mikla hagsmuni ein-
staklinga að ræða. En við stóðum
saman - og unnum.
En hversvegna hefir samstaða
okkar riðlast svo sem raun ber vitni
um? Hvernig má það vera að við
höfum í dag eina skoðun á málinu
fyrir hvert okkar, sent kveður sér
hljóðs? Og við tölum öll - öll í
einu. Þegjum nú örlitla stund og
hlustum - á þá meðal okkar, sem
þekkja og skilja þessi mál til hlítar.
Stöndum á bak við reynda menn í
hvalamálinu af sömu staðfestu og
við stóðuni á bak við áhafnir varð-
skipanna í landhelgisdeilunum
fram að áfangasigrinum 1978.
Framtíð okkar sem þjóðar getur
verið í veði.

llllllllilllllll! BÆKUR 1 llllllllllllllilillllllllllllliililllll lllliiillllllllllllliil llllllliillllllllllliillllllillilliilllllillllil !!i!!lllllllllii!llllllllll!!!lllllllllli!l!l!llllllllli!lllllll liilllil!
Hressileg byrjun
Ágúst Borgþór Sverrisson:
Síðasti bíllinn, smásögur,
ábs-bækur 1988.
Það leggur að mörgu leyti hressi-
legan gust af þessari bók sem barst
inn á borð mitt fyrir nokkru. Efni
hennar eru níu smásögur, og er
þetta frumraun höfundar, 26 ára
gamals Reykvíkings, í sagnagerð.
Áður hefur hann sent frá sér eina
ljóðabók.
Þó fer ekki á milli mála að hann
hefur valið nokkuð hefðbundin
raunsæisviðhorf fyrir þessar sögur
sinar, jafnt að því er varðar efnisval
og frásagnarhátt. Hann fjallarþarna
um fólk sem á einn eða annan hátt á
í erfiðleikum oger jafnvel utangarðs
í þjóðfélaginu. Þarna er til dæmis
fjallað um geðsjúklinga, vanrækt
börn og hjónabönd í upplausn. Og
frá þessu fólki segir hann af nötur-
legu raunsæi, og jafnvel með votti af
kaldhæðni í bland. Aðferðin er vel
þekkt allt frá dögum Gests Pálssonar
og Einars Kvaran; munurinn er sá
að hér eru nútímalegar sögur á
ferðinni með myndbandstæki og
önnur samtímaverkfæri innanborðs.
En hitt dylst engum, sem les, að
hér er samt sem áður að mörgu leyti
vel að verki staðið. Ekki þarf að
efast um að hér skrifar höfundur
sem býr yfir ósvikinni sögugleði og
tjáningarþörf. Og hann býr einnig
yfir þeim kjarki sem þarf til þess að
þora að ráðast á vandmeðfarin yrkis-
efni og þann vanda sem fylgir því að
fást við að leysa úr þeim í söguformi.
Aftur á móti er að því að gæta að
smásöguformið er viðkvæmt og
vandmeðfarið. Eðli sínu samkvæmt
er smásagan í ætt við mynd; henni er
ætlað að lýsa stuttum atburðum, en
ekki endilega að segja sem mesta
sögu. Við slík viðfangsefni reynir á
að höfundar hafi fullt vald á þeirri
tækni sem þarf til að bregða upp
snöggum svipmyndum, gefa jafnvel
eitt og annað í skyn og flétta loks
saman alla einstaka þræði sína í
óvænt sögulok.
í þessu atriði virðist mér að höf-
undi hafi hér tekist nokkuð misjafn-
lega til. Einkum er þetta áberandi í
tveimur sögum, Fréttin og Gildran.
Þrátt fyrir að mörgu leyti góða
uppbyggingu kemur ekki nógu vel
fram í lok þessara tveggja sagna
hvað höfundur er að segja okkur og
með hverju hann vill koma okkur á
óvart.
Aðrar sögur eru svo aftur á móti
betur gerðar í þessu tilliti. Ég nefni
söguna Þröstur frændi, þar sem vel
er lýst viðbrögðum drengs við óljós-
um fréttum sem til hans berast um
að frændi hans hafi bilast á geðsmun-
um. Sagan Eftir lendinguna lýsir
einnig nærfærnislega heimkomu pilts
í þorpið sitt eftir að hann hefur verið
fjarverandi á geðsjúkrahúsi. í sög-
unni Lokadagur er einnig glögg
lýsing á því sem blasir við sex ára
gömlum dreng þegar faðir hans flyt-
Ágúst Borgþór Sverrisson.
ur að heiman.
Líka má vera að hér hefði getað
orðið til bóta á sögunum að flétta
meir inn í þær félagslega ádeilu. Að
vísu er það fullgilt viðfangsefni í
skáldskap að fást við að lýsa persón-
um og atburðum, en í raunsæisverk-
um fer þó oft vel á því að setja einnig
fram ádeilur og benda á leiðir til að
bæta það sem bæta þarf.
En það er frísklegur blær yfir
þessum sögum, og gildir það jafnt þó
að þar séu áberandi ýmis algeng
byrjendaeinkenni, svo sem einhæfni
í vali á söguefnum og frásagnarað-
ferð. Þær lofa vissulega góðu um
framhaldið, þó að höfundur þeirra
eigi enn ýmislegt eftir ólært í skáld-
listinni. -esig