Tíminn - 03.12.1988, Blaðsíða 11

Laugardagur 3. desember 1988
HELGIN
11
Einhversstaðar þarna úti gæti hvalur verið að synda.
Að skoða hvali
Það er fleira ólíkt á íslandi og Ástralíu en tíminn,
veðrið, hugsunarhátturinn og mannasiðirnir. Það er
einnig viðhorf til hvala.
Þegar íslendingar senda heilu farmana af rútufar-
þegum upp í Hvalfjörð til að skoða skurð á dauðum
hvölum fara Ástralir í hópum niður að strönd til að
horfa á lifandi hval sem komið hefur upp að landi.
Þegar hval rekur upp á land og
lendir í vandræðum þykir áströlsku
þjóðinni það jafn mikilvægt að
hjálpa honum út eins og um björg-
un mannslífs væri að ræða. (Ef
ekki mikilvægara). Björgun hvals
fær jafn mikla eða meiri athygli í
fjölmiðlum en þegar um mannslíf
er að ræða. Mikil virðing er borin
fyrir hvölum sem vitsmunaverum
og vísindamenn rannsaka lifnaðar-
hætti þeirra af miklum áhuga.
Nýlega kom hvalur upp að
strönd Suður-Ástralíu til að fæða.
Það gaf áströlskum vísindamönn-
um gullið tækifæri til að kynnast
sambandi móður við ungviði og
því hvernig hún annast það og
kennir því.
Hvalir kjósa lygnar strendur til
að fæða og eru hvalir tiltölulega
nýfarnir að sjást við strendur
Ástralíu tæpum þrettán árum eftir
að hætt var að veiða þá hér,
hvalveiðibann var sett á árið 1975.
Við sumar strendur má sjá skilti
þar sem á stendur hvalaskoðun.
Fólki er bent á að horfa út eftir
ströndinni til að svipast eftirTivöl-
um og láta vita í sérstakt símanúm-
er er það verður vart við hval, því
tala hvala sem sjást við strendur
Ástralíu er skráð. Það má segja að
Ástralir sjái heimsókn hvals sem
sérstakan „hvalreka" en í öðrum
skilningi þó en íslendingar tengja
því hugtaki. Ástralir hafa greini-
lega mikið innsæi og skilning á
hvölum og tilfinningalífi þeirra sem
er athyglisvert og nýstárlegt í mín-
um augum.
Þegar hvalir koma verður áhorf-
endahópurinn oft æði stór og hefur
verið talað um að stemma stigu við
að svo margir komi, þvf hvalir séu
mjög næmar verur og geti fælst
strendumar ef áhorfendur eru of
margir.
f hinu heimsfræga hvalamáli,
sem sameinaði annars ósamlyndar
þjóðir, sá gervihnöttur til þess að
hin ástralska þjóð væri leidd út á
ísinn í Alaska, þó ekki væri nema
í huganum til að fylgjast með líðan
og björgun þessara tveggja mjög
svo mikilvægu lífvera.
Ég hef því miður ekki orðið vitni
að þeirri sjón að sjá hval upp við
land í eigin persónu en hef séð það
í sjónvarpi. Óneitanlega er það
tignarleg og ógleymanleg sjón að
sjá móður og kálf stökkva í takt
samsíða í sjónum, og hlýtur að
bera þeim hæfileikum vitni sem
vísindamenn hafa komist að raun
um að þeir hafi.
Allt er þetta nýstárlegt í augum
og huga Islendings þar sem hval-
reki hefur þýtt kjöt og afurðir en
ekki aðdáun á vitsmunum
spendýrs.
Þegar þessi mál hefur borið á
góma vegna hvalveiðistefnu ís-
lensku þjóðarinnar hef ég komist
að þeirri niðurstöðu að í raun hafi
hinn almenni íslenski borgari afar
Hvalaskoðunarskilti. Slík skilti
þykir von á „hvalreka", og fólk
hval.
Tæplega eru þau að ræða ættfræði! Enda enginn „töl“
styðjast við.
fátækleg rök fyrir málstað sínum til
stuðnings hvalveiðum. Helst eru
það orð ráðherra og annarra þeirra
sem telja sig eiga hagsmuna að
gæta við áframhald veiðanna, og
eru það einhliða og fátækleg rök.
Enda fékk ég vissa staðfestingu á
þessu við að lesa ræðu Háskóla-
rektors við útskrift kandidata í
október.
Ég minnist þess ekki að hafa séð
í dagblöðum niðurstöður þeirra
vísindalegu rannsókna sem fram
fara á hinum dauðu hvölum né
óyggjandi sannanir um að hvalir
borði fiskinn eða lifibrauð hans.
Það er frekar eins og það sé meiri
trú en raunverulegur vísindalegur
grundvöllur fyrir veiðunum. Það
virðist vera einskonar tabú á ís-
landi að styðja verndun hvala
vegna þess að íslenska þjóðin hefur
veitt þá svo lengi.
Ég hef verið í erfiðri aðstöðu við
að reyna að verja hvalveiðar (s-
lendinga þar sem ég hef fundið að
ég hefði ósköp fátækleg reipi að
hanga í, en Ástralir þeir sem hafa
rætt þetta við mig byggja á miklum
vísindalegum rökum.
Stundum dettur mér í hug að
líkja því við tabú frumbyggja.
Eitthvað er bannað vegna þess að
einhver trúir eða heill þjóðflokkur
trúir tilteknu atriði en enginn eða
fáir vita í raun af hverju, eða hvort
eitthvað myndi gerast af tabúið
væri rofið.
Líklega þyrfti að gera hlutlausar
vísindalegar rannsóknir á lifandi
hvölum upp við ísland og kanna
þannig hvað þeir borða í raun og
veru og kanna hvort hvalir borði
mismunandi fæðu eftir því hvar á
hnettinum þeir eru.
Ef þá kæmi í Ijós að hvalir upp
eru við strendur þar sem helst
beðið um að tilkynna ef það sér
við ísland borði mikilvæga fæðu
frá þorskum og öðrum lífsauðlind-
um íslensku þjóðarinnaryrði heim-
urinn kannski að taka viðhorf sín
til endurskoðunar. Hvað myndi
heimurinn bjóða í staðinn ef hvalur
reynist borða auðlind okkar, og
væri hægt að selja aðgang að lifandi
hvölum fyrir sama pening og við
seljum þorskinn fyrir?
Þá færi Hvalfjörðurinn að bera
nafn með rentu en annarri rentu þó
en í dag.
Ópersónuleg þægindi
Þá dettur mér allt í einu í hug
atriði sem mjög er sterkt í íslend-
ingum og er kannski ekki að öllu
leyti óskylt trú fólks á því að
hvalurinn borði fiskinn okkar. Það
er hin mikla trú á sérstökum ætt-
flokkablöndum.
Þegar maður hefur verið þetta
lengi í öðru landi eða rúmlega heilt
ár hefur maður ekki komist hjá því
að finna fyrir því að enginn spyr
mann „hverra MANNA“ maður
sé. Það er í mesta lagi spurt hvað
maður heiti og kannski stundum
hvað maður geri.
Ef líkja á þessum tveimur lönd-
um saman út frá ættfræðilegum
forsendum má segja að íslenska
þjóðin sé samansett úr einu heild-
armynstri sem hægt er að raða
saman í stóra raðmynd (púsluspil).
Þjóðin hefur mörg gögn haldbær
sem segja flest það um flesta ein-
staklinga sem máli skiptir til að
finna út hverra manna allir séu.
Hvað þeir geri og hverjum þeir
hafi eða hafi ekki gifst. Margt eldra
fólk hefur einstaklega mikla trú á
vissum ættfræðilegum blöndum og
er visst í sinni sök um að tiltekin
blóðflokkablöndun segi meira um
hæfileika og eiginleika einstakl-
ingsins, en það sem nemur því sem
hann kann að hafa þroskast og lært.
Ástralska þjóðin er hins vegar
sett saman úr einstökum stykkjum
ótalmargra ólíkra púsluspila. Ætta
þess fólks sem kemur frá tæplega
eitthundrað og fjörutíu þjóðlönd-
um. Slíku púsluspili gæti tæplega
nokkur maður komið saman. Enda
yrði það fá stykki sem myndu
smella í eina mynd. Hér eru engar
skrár né „töl“ sem aðgengileg eru
til að finna út sögu fólks. ísland er
sér á báti með öll þessi töl. Presta-
tal, læknatal, kennaratal, ljós-
mæðratal og hvað þau heita öll
tölin yfir fólk í tilteknum stéttum
landsins þar sem komast má að
ýmsu sem Ástralir myndu ekki
kæra sig um að hafa á prenti. Enda
er erfitt að finna út hvers kyns
ættarblanda er gæfulegust. Fólk
neyðist til að sanna sig með öðrum
hætti.
Eina bókin sem aðeins frægir
eða þekktir komast í er „Who is.
who“ og gefur litlar heimildir af
einkahögum fólks miðað við það
sem skráð er í hin íslensku töl.
í raun og veru er það athyglisvert
hvað þessi erfðatrú hefur viðhaldist
lengi meðal þjóðarinnar og það
þrátt fyrir nýjar stefnur og strauma
í þroska og námi einstaklinganna.
Á tímum kyrrstöðu í mannlífi
íslensku þjóðarinnar þegar flestir
sátu kyrrir á sama stað og allir vissu
hvað hver aðhafðist bæði á andlega
og veraldlega sviðinu er trúlegt að
þessi aðferð hafi oft reynst nokkuð
halddrjúg. En núna á tímum stöð-
ugra breytinga og oft mikillar við-
leitni einstaklinga til að þroskast
og þora að skipa um skoðun eftir
aðstæðunt, er hætt við að varlega
skyldi farið í að byggja á þessu í
blindri trú.
Þetta gilti víst að einhverju leyti
hér í Ástralíu hér á árum áður á
meðan þjóðin var fámennari og
fólk í borgum og þorpum þekkti til
og vissi um hegðunarmynstur til-
tekinna ætta. En nú gildir það ekki
lengur, kannski í sárafáum atrið-
um. Nú er bara spurt um blákaldar
staðreyndir varðandi hæfileika
þína og vilja til að leggja þig allan
fram þegar um atvinnuumsóknir er
að ræða.
Satt að segja tekur það drjúgan
tíma að venjast þessu að vera
aldrei spurður um neitt persónu-
legt. Þú getur komið og farið af
mannamótum árum saman án þess
að fólk þurfi að komast að neinu
um þig umfram það sem því var
sagt fyrsta daginn. Þú getur tekið
þátt í félagsskap þar sem þér og
þínu tilleggi er tekið með jákvæðu
hugarfari án þess að verið sé að
grufla í því hvort þú sért giftur, í
sambúð, eigir krakka eða hvað
annað. Það virðist liður í hinni
áströlsku kurteisi. Að vera ekki að
hnýsast í það sem þér kemur ekki
við.
Stundum kalla ég Ástralíu land
gleymskunnar. Svo margir koma
til Ástralíu sem af einni eða annarri
ástæðu vilja gleyma fortíðinni. í
Ástralíu er einnig jafn auðvelt að
skipta um nafn og föt. Þú þarft
aðeins að tilkynna nafnbreytingu á
manntalsskrifstofu, borga smá-
gjald og setja auglýsingu í blað. En
hver hefur gagn að slíkri auglýs-
ingu. Það er ekki líklegt að margir
lesi hana og afar fáir myndu vita
við hvern væri átt. Þannig getur
fólk skipt um nafn, borg og hvað-
eina og byrjað alveg upp á nýtt.
Það er aðeins skatturinn og fáir
opinberir aðilar sem vita um þetta.
Það má segja að það séu ópers-
ónuleg þægindi. En fslendingum
sem hafa alið allan sinn aldur á
íslandi og fá í sig hlýjan straum
þegar þeir hitta einhvem sem
þekkja til „hverra MANNA“ þeir
em og leggja ættinni gott orð, gæti
fundist tómlegt að búa í landi þar
sem slíkt gerist hreint ekki. Það
kallar á að einstaklingurinn verður
að endurmeta sig eftir öðrum for-
sendum.
Já, það tekur tímana tvo að
brjóta hið íslenska eðli til mergjar
og verður víst ekki gert að neinu
ráði fyrr en fjarlægð og aðrar
aðstæður kasta nýju ljósi á það.
Matthildur Björnsdúttir.
Adelaide.