Tíminn - 08.12.1988, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 8. desember 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR

Haukur Halldórsson formaður Stéttarsambands bænda:
Aðlögun búvöruframleiðslunn-
ar viðkvæm og vandasöm
Að undanförnu hafa birst í dagblöðum nokkrar greinar
eftir bændur þar sem fjallað er um framleiðslumál
landbúnaðarins, búvörusamningana og framkvæmd þeirra.
Sérstaklega er þar vikið að uppkaupum og leigu Fram-
leiðnisjóðs á fullvirðisrétti sem framkvæmd er á vegum
Framkvæmdanefndar búvörusamninga. Af þeimi mætti
ætla að bændur séu hlunnfarnir í þessum málum og að
Stéttarsamband bænda vinni beinlínis gegn hagsmunum
sveitanna.
Eðlilegt er að skiptar skoðanir séu um framkvæmd svo
viðkvæmra og vandasamra aðgerða sem stjórn búvöru-
framleiðslunnar er. Mikilvægt er hins vegar í þeim
málflutningi að rétt sé farið með staðreyndir og horft sé
með raunsæi á stöðuna.
Ekki unnt að hverfa
til fortíðarinnar
Umrædd greinarskrif bera vitni
um mikið vanmat á þeirri stöðu
sem framleiðslumál landbúnaðar-
ins voru komin í fyrir setningu bú-
vörulaganna.
Það er misskilningur að bænda-
stéttin hafi átt kost á því að halda
útflutningsbótakerfinu óbreyttu.
Fyrir því var ekki lengur pólitískur
vilji í landinu. Hins vegar var og er
almennur skilningur á því meðal
þjóðarinnar að landbúnaðurinn
þurfi áfram á fjármunum að halda
til endurskipulagningar og auk þess
tíma til umþóttunar. Sá tími sem
til þess er ætlaður er að vísu of
skammur (til 1992) og þyrfti að
lengjast, a.m.k. fram til aldamóta.
Forustumenn bænda hlutu að
taka tillit til þessara staðreynda og
reyna að hafa áhrif á þróunina í þá
átt að heildarhagsmunum landbún-
aðarins yrði sem best borgið.
Búvörusamningurinn
- mikilvægasta aðgerðin
Lang mikilvægasti þátturinn í
framkvæmd búvörulaganna er gerð
búvörusamninganna. Með þeim
fengu bændur ákveðin markmið að
stefna að í framleiðslu sinni og
þeirri óvissu sem áður ríkti var
bægt frá, þ.e.a.s ef menn voru
reiðubúnir að horfast í augu við
staðreyndir. Engin ein aðgerð hef-
ur á síðustu árum fremur stuðlað
að atvinnu- og afkomuöryggi
bænda en búvörusamningarnir.
Fullyrðingar um að við úthlutun
fullvirðisréttar og framkvæmd
samninganna yfirleitt hafi fyrst og
fremst verið gætt hagsmuna stærstu
búanna eru fjarri lagi. Til marks
um það tóku 108 stærstu mjólkur-
framleiðendumir á sig skerðingu
sem nam öllum samdrætti í mjólk-
urframleiðslunni milli verðlagsár-
anna 1984/1985 og 1986/1987 (2,4
millj. Iítra) auk þesssem verulegur
framleiðsluréttur var fluttur frá
þeim til minni búanna.
Þegar fullvirðisrétti í sauðfjár-
framleiðslu var fyrst úthlutað
(1986) fengu minnstu búin minna
en 3% skerðingu að meðaltali, á
sama tíma og þau stærri voru skert
um rúm 5% að meðaltali. Um það
hvort hér var skynsamlega staðið
að málum má hins vegar deila ef
eingöngu er horft á málið út frá
hagkvæmnissjónarmiðum.
Ákvörðunin haustið 1986 um að
Framleiðnisjóður keypti upp og
Ieigði 800 tonna fullvirðisrétt í
kindakjötsframleiðslunni var fyrst
og fremst ætluð til þess að draga úr
því tekjutapi sem af samdrættinum
leiddi og vemda minni framleið-
endurna.
Talið er að ef þetta hefði ekki
verið gert hefði það leitt til allt að
10% tekjuskerðingar fyrir hinn
almenna sauðfjárbónda umfram
það sem orðið hefur.
Á sama hátt er aðgerðum Fram-
kvæmdanefndar búvörusamninga
nú í haust og í fyrrahaust ætlað að
koma í veg fyrir frekari almenna
skerðingu á framleiðslurétti í sauð-
fjárframleiðslunni og á þann hátt
vernda afkomuöryggi þeirra sem
afkomu sína eiga undir þessari
framleiðslu.
Hvar stæðum við
án búvörusamninga?
Fróðlegt er að velta því fyrir sér
hvar við stæðum ef ákvæði búvöru-
laganna um búvörusamninga hefðu
ekki komið til, engir búvörusamn-
ingar verið gerðir og engin fram-
leiðslustýring verið tekin upp.
Reynsla undanfarinna missera í
alifuglaframleiðslu og í kartöflu-
rækt eru glögg dæmi um til hvers
aðgerðarleysi í þessum efnum get-
að leitt.
Þar hefur ríkt hernaðarástand
með tilheyrandi undirboðum á
markaðnum sem verslunin hefur
notfært sér með kröfu um síaukna
afslætti oggreiðslufresti. Þetta hef-
ur leitt til þess að fjárhagur flestra
framleiðenda er í rúst og fjöldi
þeirra hefur orðið að hætta búskap.
■ Samkvæmt blaðafregnum hefur
verið auglýst nauðungaruppboð á
fimmtu hverri jörð í Þykkvabæ og
er það að sögn heimamanna afleið-
ing tveggja ára skipulagsleysis í
sölumálum. Þykkvabæjarbændur
voru til skamms tíma taldir með
stöndugri bændum á landinu.
Auðvelt er að ímynda sér til
hvers slíkt ástand hefði leitt í
sauðfjárræktinni og hefði þá lítið
þýtt að ræða um byggðasjónarmið.
Fullvirðisréttarkaupin
Tilboðum Framkvæmdanefndar
búvörusamninga um kaup og leigu
fullvirðisréttar er fundið margt til
foráttu í umræddum greinum.
Þau eru talin ólögmæt, andstæð
búvörulögunum, siðferðislega
röng og brjóta í bága við friðhelgi
eignarréttarins.
Tilboð Framkvæmdanefndareru
í fullu samræmi við ákvæði búvöru-
samninganna og það er misskiln-
ingur að þar sé verið að nota fé
Framleiðnisjóðs. Þarna er verið að
nota fé sem að öðrum kosti gengi
til útflutningsbóta. Varlagetur það
verið siðlaust að kaupa upp full-
virðisrétt í þeim tilgangi að ekki
þurfi frekar að skerða fullvirðisrétt
þeirra sem áfram stunda sauðfjár-
framleiðslu og hafa ekki að öðru
að hverfa. Friðhelgi eígnarréttarins
er heldur ekki á neinn hátt brotin
því að enginn er neyddur til þess
að selja eða leigja rétt sinn. Það
gera menn upp við sjálfa sig.
Hverjir hefðu fremur
átt að fá tilboð?
Það er fráleitt að tilboðin um
leigu og sölu fullvirðisréttar sé
geðþóttaákvörðun þeirra fjögurra
manna sem nú sitja í Fram-
kvæmdanefnd búvörusamninga.
Stefnumótun í þessum málum var
ítarlega rædd á vettvangi Stéttar-
sambands bænda sl. vor og sumar
og á aðalfundi þess í lok ágúst sl.
var eftirfarandi ályktun samþykkt
samhljóða af þeim 63 fulltrúum
sem þar eiga sæti:
„Aðalfundur S.B. 1988 leggur
til eftirfarandi varðandi kaup og
leigu Framleiðnisjóðs á fullvirðis-
rétti í sauðfjárrækt:
a) Að tilboð til aldraðra bænda,
67 ára og eldri, standi áfram um
allt land. Jafnframt verði gert
átak í að kynna eldra bænda-
fólki rétt sinn til lífeyris og
tryggingabóta.
b) Sérstakt tilboð til bænda á
svæðum þar sem samstaða næst
um að draga saman sauðfjár-
rækt, m.a. vegna gróðurfarsað-
stæðna.
c) Bændur, sem gera samning um
aðstoð við að hefja skógrækt í
stórum stíl, geri jafnframt
samning um sölu fullvirðisrétt-
ar, samkvæmt tilteknum
kjörum.
d) Áð mjólkurframleiðendum
með litlar sauðfjárhjarðir verði
gert nokkru hærra tilboð en
tíðkast hefur.
Eins og áður segir er markmið
þessara aðgerða að draga úr hættu
á því að beita þurfi frekari skerð-
ingu fullvirðisréttar hjá þeim
bændum sem lifa á sauðfjárrækt. í
samræmi við það byggist stefnu-
mörkun aðalfundarins á því að
beina tilboðinu einkum til þeirra
hópa sem eiga annarra kosta völ,
eða bænda sem vilja af einhverjum
orsökum hætta eða draga úr fram-
leiðslu.
Það er ástæðulaust að horfa
fram hjá því þegar meta skal hvert
á að beina tilboðum um leigu og
sölu fullvirðisréttar að hjón sem
bæði eru orðin 67 ára eiga rétt á
ellilaunum og tekjutryggingu sem
samsvarar launum vegna umhirðu
214 ærgilda sauðfjárbús eins og
þau eru reiknuð á verðlagsgrund-
velli.
Er þetta eyðibýlastefna?
Eyðibýlum er ekki að fjölga
snögglega nú, jarðir hafa verið að
fara í eyði alla þessa öld en fáar
jarðir hafa hins vegar farið í eyði
beinlínis vegna þeirra fjármuna
sem varið hefur verið til kaupa og
leigu fullvirðisréttar. Reynslan
sýnir að það eru einkum þrír hópar
bænda sem notfæra sér þessi tilþoð.
- aldraðir bændur með lítil bú og
léleg útihús og bændur
sem ekki sjá fram á að
neinn af þeirra nánustu
taki við búrekstrinum.
- bændur í öðrum störfum sem
jafnframt reká búskap.
- bændur í erfiðri og vonlausri
skuldastöðu.
Það hefur líka komið í ljós að
mikill hluti þeirra sem tóku tilboð-
inu um leigu og sölu fullvirðisréttar
nú í haust eru komnir á ellilauna-
aldur.
Með þessum aðgerðum hefur
því ekki ‘verið hrundið af stað
eyðibýlastefnu heldur gerð sárs-
aukaminni þróun sem í mörgum
tilfellum var óumflýjanleg og sem
ekki er afleiðing framleiðslustjórn-
unarinnar heldur á rætur lengra
aftur í tímann.
Auðvitað má finna dæmi um að
bændur á góðum og vel hýstum
jörðum hafi selt eða leigt fullvirðis-
réttinn. Það er hins vegar engin
nýlunda að búskap sé hætt á slíkum
jörðum vegna ýmissa ástæðna.
Margar vænar bújarðir hafa farið
í eyði undanfarna áratugi án þess
að yfirvöld eða samtök bænda hafi
fengið rönd við reist, eða mat verið
lagt á þjóðhagslegt gildi þeirra.
Slíkt er ekki nýlunda og frjálst í
þessu landi hvað sem skoðunum
okkar um skynsamlega nýtingu
lands og eigna líður.
Allt óþarfi
i meira
Neysla á kindakjöti innanlands
hefur minnkað stórlega á síðustu
tveimur árum. Á verðlagsárinu
1986/1987 var hún 8.600 tonn eða
um 1.400 tonnum minni en áætlað
var. Á síðasta verðlagsári varð hún
8.800 tonn sem er 700 tonnum
minna cn áætlun búvörusamning-
anna gerði ráð fyrir. Þetta gerðist
þrátt fyrir að frá síðustu áramótum
er hlutfall niðurgreiðslna allt að
10% hagstæðara en verðið hefur
undanfarið borið saman við annað
kjöt. Neysla á kindakjöti hérlendis
mun þó enn vera með því hæsta
sem gerist eða 35 kg á mann á ári
og borið saman við aðrar kjötteg-
undir er staða þess mjög sterk á
markaðnum.
Það sem veldur þessari þróun er
fyrst og fremst almenn breyting á
viðhorfum neytenda og stóraukið
framboð á öðru kjöti og annarri
matvöru yfirleitt. Varðandi þróun-
ina erlendis höfum við ekki haft
nokkurn möguleika á að verjast
henni. Enn hlaðast þar upp birgðir
af ódýru kjöti. Sérstaða íslenska
lambakjötsins er ekki metin slík að
hún vegi upp á móti lágu verði á
öðru kjöti. íslensk markaðsstarf-
semi breytir þar litlu um. Það er
ekki uppgjöf að horfast í augu við
þessar staðreyndir og markmiðið
með uppkaupum og leigu fullvirð-
isréttar er að reyna að koma í veg
fyrir að skerða þurfi fullvirðisrétt-
inn enn frekar vegna þessa hruns á
erlenda markaðnum og samdráttar
í sölu innanlands.