Tíminn - 23.12.1988, Side 14

Föstudagur 23. desember 1988
14 Tímirtn
BÆKUR
Saga
Þorlákshafnar
— til loka skipaútgerðar
eftir Skúla Helgason
Verkið er þrjú bindi, 1500
blaðsíður, prýtt miklum fjölda
gamalla ljósmynda, teikninga og
korta.
1. bindi nefnist Byggð og
búendur.
2. bindi Veiðistöð og verslun.
3. bindi Atburðir og örlög.
Bókaútgáfan örn og örlygur
hefur að frumkvæði Ölfushrepps
gefið út þriggja binda ritverk,
Sögu Þorlákshafnar til loka
skipaútgerðar, eftir Skúla
Helgason. Hér er á ferðinni
viðamikið og margþætt verk, í
senn safn þjóðsagna frá
Þorlákshöfn, sagnfræðileg úttekt
á sögu staðarins, þjóðháttarit um
sjósókn fyrri tíma þar sem
útgerðarsagan er rekin frá
stofnun biskupsstóls í Skálholti til
loka áraskipaútgerðar 1929, og
ævisögurit sögufrægra bænda og
sjósóknara í Höfninni eins og t.d.
Jóns Árnasonar og Jóns
Ólafssonar. Auk þess er hér
safnað á einn stað ýmsu efni
varðandi Þorlákshöfn er birst
hefur áður í blöðum og bókum eða
varðveist í handritum.
Sunnlensk atvinnu- og
menningarsaga. En saga
Þorlákshafnar varðar ekki
einungis staðinn Þorlákshöfn,
hún er umfangsmikið verk í
íslenskri atvinnu- og
menningarsögu. Hún lýkur upp
dyrum að heimi löngu genginna
kynslóða þar sem þær ganga fram
í starfi og leik, blíðu og stríðu, í
hversdagsleik og á
örlagastundum.
Höfundur verksins.Skúli
Helgason, höfundur verksins,
hefur unnið að söfnun heimilda
varðandi Þorlákshöfn í áratugi.
Fyrri bækur hans eru Saga
Kolviðarhóls og Sagnaþættir úr
Ámessýslu í tveimur bindum.
Saga Þorlákshafnar er sett og
prentuð í Prentstofu G.
Benediktssonar en bundin í
Amarfelh hf.
Sammi
- Mamma mætt í slaginn
Iðunn hefur gefið út nýja bók
um SAMMA sem er íslenskum
lesendum teiknimyndasagna að
góðu kunnur. Nefnist hún
Mamma mætt í slaginn og er eftir
þá félaga Berck og Cauvin.
Dag nokkurn verða þeir Sammi
og Kobbi fyrir algjöm reiðarslagi.
Mamma hans Kobba er væntanleg
til borgarinnar og ætlar að setjast
upp hjá þeim. Þetta væri svo sem
ekki alvarlegt ef Kobbi hefði ekki
alltaf talið henni trú um að hann
hefði komið sér vel fyrir og væri
BÓKMENNTIR
willlli

llllllll!!
moldríkur- en það er nú öðru nær.
Svo nú liggur mikið við að blekkja
þá gömlu.
En hún veit lengra nefi sínu og
tekur fljótt til sinna ráða. Og áður
ef yfir lýkur geta þeir kumpánar
hrósað happi yfir að fá mömmu
gömlu í slaginn!
Bjarni Fr. Karlsson þýddi.
Sveinbjörn Þorkelsson.
Ljóðabókin
Perast
Komin er út ný ljóðabók eftir
Sveinbjörn Þorkelsson, og heitir
hún Perast. í bókinni em rúmlega
þrjátíu ljóð, sem skipt er í fjóra
kafla. Höfundur gefur bókina
sjálfur út.
Eftir Sveinbjöm Þorkelsson
hafa áður komið út bækurnar Ljóð
innan glers (1977), Hvítt á
forarpolla (1978) og Pos (1986).
Kvæði
Freysteins
Gunnarssonar
Kvæði Freysteins
Gunnarssonar, skólastjóra
Kennaraskólans, sem komu út
haustið 1987 á vegum nemenda
hans, hafa ekki verið til sölu í
bókabúðum svo að teljandi sé,
heldur aðeins til áskrifenda á
sérstöku áskriftarverði. Þar sem
ýmsir hafa kvartað um, að þeim
hafi ekki tekist að fá bókina, hafa
útgefendur ákveðið að gefa kost á
henni með áskriftarverðinu - kr.
1400,- fram að næstu áramótum,
en nú er mjög gengið á upplag
hennar. Þeir sem vilja sinna þessu
geta því fengið bókina á þessu
verði hjá Bókaútgáfunni Iðunni,
Bræðraborgarstíg 16, sími 28555,
eða Andrési Kristjánssyni, sími
40982, og Gils Guðmundssyni,
simi 15225.
Ágóði af sölu bókarinnar til
þessa hefur verið afhentur
Kennaraháskóla íslands í
minningarskyni um Freystein, og
því sem við bætist verður
ráðstafað með sama hætti.
Menn og
málavextir
Ritgerðasafn eftir
Kristján Albertsson
Menn og málavextir eru annað
ritgerðasafn Kristjáns
Albertssonar. Hið fyrra, í
gróandanum, kom út 1955 og
seldist fljótt upp.
Höfundurinn, Kristján
Albertsson, er í hópi snjöllustu
ritgerðahöfunda á íslensku. Og
hann er auk þess einhver
sannfróðasti íslendingurinn sem
nú er uppi. Hér er því margt
hrífandi og lærdómsríkt að finna.
Meiri hluti ritgerðanna fjallar
um menningarmál, bókmenntir
fornar og nýjar, íslenska tungu,
íslenska náttúru o.s.frv. Ýmsar
þeirra hafa orðið víðkunnar, svo
sem um Einar Benediktsson, Árna
Pálsson, Thor Jensen, Þróun
íslenskunnar, svo eitthvað sé
nefnt. Auk þess eru ritgerðir um
margvísleg efni önnur og þá ekki
síst stjómmál.
Kristján Albertsson hefur aldrei
lagt í vana sinn að þegja yfir því
sem hefur hrifið hann né látið það
óátahð sem honum hefur fundist
rangt. Þess sjást glögg merki í
hinni litauðugu bók, Mönnum og
málavöxtum.
Bókin Menn og málavextir er
343 bls. að stærð.
Þrír Vítisenglar á ferð
Þröstur J. Karlsson:
Skugginn, (skáldsaga)
154 bls.
Útg. Reykholt
Þeir, sem eru meira fyrir að fljúga
en kafa eiga samleið með höfundi
Skuggans,-ogþví hærra, því lengra,
þeim mun fremur. Söguefnið telst, á
fyrstu síðum, runnið undan rifjum
sjálfs myrkrahöfðingjans, hann
hyggst gera gangskör að því að ná
mannfólkinu á sitt vald, þar með
guðs útvöldum því að „dómsdagur
er sagður vera í nánd og að hinn
almáttki guð reiðinnar ætli að tor-
tíma mannheiminum og Niflheimi
þar á eftir. En með því að ná valdi
yfir ríkjum mannanna yrði auðveld-
ara að beisla sálir þeirra er hinn
almáttki hefur mætur á og flytja þær
sem gísla til Vítis þannig að hinn
svonefndi almáttki guð hlyti að
ígrunda vel hvaða afleiðingar það
hefði fyrir gíslana ef hann tortímdi
Niflheimi."
Skáldsagan er hin fyrsta höfundar,
Þrastar Karlssonar og eins og sjá má
af framangreindu er hún óvenjuleg
um efni, a.m.k. að því er tekur til
íslenskra skáldsagna. Höfundur er
enginn nýgræðingur á ritvellinum,
eftir hann hafa komið út ljóðabækur,
ein eða tvær, og fjölmörg smárit
fyrir börn sem einkum fjalla um
ferðir í furðuheima hugarflugs og
drauma. Skáldsagan Skugginn er
sprottin af fyrri ritviðleitni höfundar-
ins og sérdeilis þrákelknislegum
metnaði að flytja draum sinn inn í
þann hversdagsveruleika sem yfir-
leitt fangar íslenska höfunda á síðari
árum eftir útkomu fyrstu bókar. Og
full ástæða er til að taka Þröst
alvarlega eftir útkomu þessarar bók-
ar þótt hann kafi ekki djúpt í efni
sitt.
Þröstur segir af baráttu ills og
góðs af talsverðri leikni, mikilli frá-
sagnargleði og húmor sem stundum
á einum of skylt við rembing. Til
þess að ná gíslunum fara þrír Vítis-
englar sendiför til mannheima.
Óháðir línutíma mannlegrar náttúru
bera þeir niður þar í mannkynssög-
unni sem líkumar eru mestar á að þeir
geti komið illu til leiðar og markmið
þeirra að efna til gereyðingarstríðs
og þar með gera alla menn að
hreinum helvítismat. Sagan er þrátt
fyrir þetta trúfræðilega efni trú efnis-
tökum skáldsagna í öllum aðalatrið-
um, fjallar ekki einkum um úrslita-
átök þeirra í efra og neðra heldur
um afdrif einstaklinga, og þótt ekki
séu mennskir nema að nokkru eða
alls ekki. En hvaðeina sem við sögu
kemur og lífs er hefur tilhneigingu
til að verða persónugervingar og
gildir um ótölulegan sæg kerúba,
serafa, engla og skuggavera af öllu
tagi. Persónugalleríið er á sinn
máta ekki síður mikið um sig en
vettvangur atburðanna, framrás
hvors tveggja er fremur reyfarans
eða gamansögunnar en trúarlegs rits
þótt heimsmynd bókarinnar sé fjöl-
þætt og e.t.v. að einhverju leyti
frumleg.
Sagan telst skrifuð af „Skuggan-
um“ sem er hugarfóstur eins Vítis-
englanna, Helsets, sem fallið hefur í
ónáð í Víti eftir afglöp í sendiför-
inni, ekki varað sitt fólk við orðum
Krists um þangaðkomu hans þótt
hann heyrði þau. en Kristur gerði
allt vitlaust í Víti á þriggja daga dvöl
sinni þar. Hrekst Helset um alheim-
inn á flótta sínum undan reiði hús-
bændanna og hugarfóstrið verður
viðskila við hann, lendir á sínu
sálarflökti í þeirri hremmingu að
festast í górilluapa í Gullaldar-
Aþenu, þaðan er Skugganum bjarg-
að af englum og settur í yfirheyrslur
um innviðu Vítis svo að bjarga megi
gíslunum því að mannfólkið hefur
hópast unnvörpum til Vítis eftir
kjarnorkustríð og þar með þær sálir
sem almættið ætlaði sér. Þresti dapr-
ast ekki flugið að svo komnu en rétt
að láta lesandanum eftir framhaldið.
Fræðin verða stundum illskiljanleg
en aldrei beint leiðinleg, og á köflum
er sagan drepfyndin. Sumt ber helst
til mikinn keim hasarblaða og deyfð-
arlegra er ýifir himnalýsingum en
þeim á Víti,-en síðartalið gildir líka
um Comedíu Dantes, Faust Goethes
og Paradísarmissi Miltons, þessa
samlíkingu hæfir aðeins að taka
bókstaflega. -
Skugganum sjálfum er ágætlega
lýst, hann er næsta mannlegur þótt
ekki sé efniskenndur á þann hátt
sem menn eru, öfl ills og góðs togast
á um hann og heimspekilegar vanga-
veltur bókarinnar eru greindar í
gegnum hann. Skuggi tekur framför-
um frá því að vera heldur grunn-
hygginn tækifærissinni í það að gera
sér grein fyrir tilvist sinni og að
einhverju leyti samspili góðs og ills.
Og þá einhverskonar tilgangi, eða
hvað?
Hressileg skáldsaga, en umfram
það eftirminnileg.
Frágangur bókarinnar er þokka-
legur nema talsvert er um prófarka-
villur.
Um aðfaraorð og tileinkun út-
gefenda vil ég segja eitt: Vonandi
eru þau og verða einsdæmi á bók.
María Anna Þorsteinsdóttir
Hnitmiðuð dýrafræði
Lifandi heimur dýranna.
Höfundur: Mark Carawardine
Þýöandi: Óskar Ingimarsson.
Útgefandi Setberg 1988.
Útgáfa á ýmsum handhægum
myndskreyttum náttúrufræðibókum
fyrir unga lesendur hefur farið í vöxt
á síðari árum. Ber að fagna því.
Slíkar bækur hafa til skamms tíma
verið harla fáar og sniðnar meira við
hæfi fullorðinna. Gildi svona bóka
felst fyrst og fremst í fjölbreyttu
myndefni, sem gerir tvennt; fegrar
bókina og skýrir betur efni textans
og gerir hana aðgengilegri til lesturs.
Þessi bók sem hér um ræðir er ein
slík. í stuttu og hnitmiðuðu máli er
gerð grein fyrir útliti dýranna, sér-
kennum og heimkynnum. Efnis-
flokkarnir eru átta og hver heims-
álfa, eða hluti heimsálfu, tekin fyrir
sérstaklega. Kaflarnir eru: Norður-
Evrópa, Suður-Evrópa, Norður-
Ameríka, Mið- og Suður-Ameríka,
Afríka, Asía, Ástralía og heim-
skautssvæðin.
Frásögnin er fjörleg og ýmsum
skemmtilegum sögubrotum er skotið
inn í fræðilegan texta sem bæði
skýrir betur það sem um er fjallað
og skemmtir iesandanum um leið.
í bókinni eru tekin fyrir helstu
dýrin, sem einkenna hvert svæði.
Hér er smá sýnishom: „Gíraffinn er
engin smáræðis skepna, fæturnir á
honum eru stundum nærri en meðal-
maður. Hann á heima á staktrjáa-
sléttum Afríku, er einkar vinalegur
og kýs að halda hópinn. Karlarnir
berjast þó stöku sinnum, lemja þá
saman hausunum eða vefja sig hvor
um annars háls.“
í lok bókarinnar er örstutt yfirlit
um dýralíf á íslandi. Fróðlegur kafli
sem eykur gildi hennar að mun.
Hundruð mynda, stórra og smárra,
prýða bókina og skýra meira en
nokkur orð. Þetta er einkar eiguleg
og fræðandi bók. Hún höfðar til
allra í fjölskyldunni og ætti um leið
að gefa greið svör við ýmsu, sem ber
fyrir forvitin augu.
TÓNLIST
Sigurður Bragason
á hljómplötu
Nýverið kom út hljómplata þar
•sem Sigurður Bragason baritón-
söngvari flytur margvísleg lög og
aríur ásamt Þóru Fríðu Sæmunds-
dóttur píanóleikara. Sigurður hefur
þjónað sönggyðjunni alllengi, því
hann útskrifaðist úr tónmennta-
kennaradeild Tónlistarskólans í
Reykjavík fyrir 10 árum og tók svo
Söngskólann á eftir. Auk þessa hefur
hann sótt ýmis námskeið heima og
erlendis, sungið í nokkrum óperum
og haldið tónleika víða um land.
Sigurði hefur samt ekki tekist ennþá
að sveifla sér í fremstu röð ungra
söngvara - þar eru að sjálfsögðu
fleiri kallaðir en útvaldir, og margt
sem kemur til. En af söng hans á
þessari hljómplötu mætti geta sér
þess til að meira mark yrði á söng
hans tekið ef hann sýndi meira
geðríki.
Á þessari nýju plötu er önnur
hliðin helguð sönglögum, íslenskum
og þýskum, en hin hliðin í aðalatrið-
um ítölskum lögum og óperuaríum.
Allt er þetta vandvirknislega unnið
og þaulæft; Sigurði tekst betur upp í
hægum og dramatískum lögum en
fjörlegum og andríkum, eins og
sjálfsagt er algengt með djúpar
raddir. Ágætur er t.d. Bikarinn eftir
Eyþór Stefánsson og aríur úr Don
Carlo eftir Verdi, en síðri Silungur
Schuberts.
Þóra Fríða Sæmundsdóttir spilar
af öryggi og smekkvísi á píanóið,
enda sérhæfð í þeirri grein að styðja
söngvara í flutningi sínum - það
lærði hún í Stuttgart.
Margt er gott um plötu þeirra
Sigurðar og Þóru Fríðu, og það ekki
síst, að hún vinnur greinilega á við
hlustun.
Vel er að öllum tækniatriðum
staðið. Útgefandi plötunnar er Örn
og Örlygur, og þettaerB. plata þess
fyrirtækis; Halldór Víkingsson sá
um upptöku með stafrænni tækni -
hún var gerð í Hlégarði í Mosfells-
sveit haustið 1987 og vorið 1988.
Sig. St.