Tíminn - 18.01.1989, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 18. janúar 1989
Tíminn 9
llllllllllllllllilllll LEIKLIST llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllll
Hvernig lifir tvíein manneskja?
Leikfélag Reykjavikur: SJANG-ENG Sí-
amstvíburarnir. Eftir Guran Tunström. Eftir
hugmynd Henrics Holmbergs. Þýðing: Þór-
arinn Eldjárn. Tónlist: Hilmar Örn Hilmars-
son og Ríkarður örn Pálsson. Leikstjórn:
Lárus Ýmir Óskarsson. Leikmynd og bún-
ingar: Marc Deggeller.
Hvað ætlar nú að verða úr þessu?
hugsar maður þegar leikurinn um
Síamstvíburana hefst, einhver
myndskreytt ævisaga? Sögumaður
(Jakob Þór Einarsson) stígur fram
í sviðsljósin og fer að segja frá.
Öðru hverju í sýningunni skýtur
hann síðan upp kollinuni til að
segja eitthvað. Raunar er þetta
algjörlega óþarft. Og fyrsta atriðið,
sem gerist í fjölleikahúsinu þar
sem Barnum kallinn sýnir allskon-
ar furðuverk, skeggjaða konu, tví-
kynja manneskju, fóstru Georgs
Washington - og svo auðvitað
tvíburana samvöxnu. Þetta atriði
er leiðinlegt, uppskrúfað, einkum
vegna þess hve ósannfærandi fram-
ganga Steindórs er í þessu gervi
sölumannsins. Hreint ekki björgu-
leg byrjun á sýningu.
En það rætist úr þessu. Sá þáttur
verksins sem snýst um tvíburana
sjálfa og hjónalíf þeirra með systr-
unum Adelaide og Söru þótti mér
verulega hugtækur á sviðinu. Þetta
er kjarninn, aðrar persónur eru
hér meira og minna utangarna.
Ólánsgarmurinn Clofyllia (Sigurð-
ur Karlsson), Dorothy Pass sem
Ása Hlín Svavarsdóttir lék, hljóp í
skarðið fyrir Eddu Heiðrúnu
Backman, og gerði það af öryggi.
Jafnvel læknirinn (Jón Sigur-
björnsson) sem á að aðskilja tví-
burana, en er hindraður af tilvon-
andi brúðum þeirra, en gerist síðan
heimilisvinur, til þess að því er
virðist að njósna um þá. Allt er
þetta utan garna.
En hvað er þá eftir? Hvers vegna
semur Göran Tunström þetta
leikrit? Líklega af forvitni um „hið
afbrigðilega". Hvernig skyldi tví-
ein manneskja lifa? Og konurnar
sem bundust þessum bræðrum,
hvernig skyldu þær hafa lifað sitt
hlutskipti? Á þessu tekur höfund-
urinn af nærfærni og í sýningu
Lárusar Ýmis tókst að blása lífi í
viðfangsefnið.
Tvíburana, Sjang og Eng, leika
Þröstur Leó Gunnarsson og Sig-
urður Sigurjónsson. Það er auðvit-
að meir en lítil raun að leika slíkar
persónur en þeir standast hana
ágætlega. Þröstur Leó er leikari
sem maður hlýtur að hafa auga
með í framtíðinni: hann skilar
hlutverki hins drykkfellda Sjangs
af öryggi, og ekki hef ég.um langt
skeið séð Sigurð Sigurjónsson leika
jafnvel og hér. Persónueinkenni
bræðranna hvors um sig eru skýr:
annar agaður og nákvæmur, hinn
veiklyndur. Samspil þeirra kemur
að vísu ekki glögglega fram í
leikritinu nema í tengslum við
konurnar. En eftirminnilegasta
atriðið er síðasta sýningaratriðið
þegar þeir hverfa um stund aftur til
þess heims sem þeir voru í önd-
verðu keyptir til: að vera sýningar-
gripir fyrir lýðinn. - Annars draga
þeir sig snemma út úr þessum
heimi og gerast bændur. 1 sveitinni
fer leikurinn fram og tónlistin er
eftir því, Forsterlög og fleira gott.
Leikmyndin er í stíl: nafvísk leik-
tjöld sveitasælunnar.
En einkalíf tvíburanna er sem sé
það sem hér er einkum fengist við.
Þeir kvænast systrum og þær eru að
sínu leyti jafnólíkar. Guðrún S.
Gísladóttir (Adelaide) og Sigrún
Edda Björnsdóttir (Sara) leika
prýðilega. Einkum er Guðrún
frábær. Og fyrsta atriði þeirra er
öldungis frábært. Léttleikinn í
þeim hluta þegar ástir cru að
kvikna með þeim og tvíburunum
var í æskilegu jafnvægi við hina
dekkri mynd seinni hlutans, þegar
spennan í þessu óvenjulega sam-
býli er að verða um mcgn og
afbrýðisemin logar.
Sjang-Eng er aðgengilegt verk,
ekki djúp stúdía, en einkar vel og
fallega samið: textinn í þýðingu
Þórarins Eldjárns fór ágætlega í
munni. Og í sannleika finnst mér
ástæðulaust að leita dýpri merking-
ar. Kannski er þó ætlast til að slíkt
sé gert. í leikskrá er haft eftir
höfundinum að hann telji sig vera
að „skrifa um tvíþætt eðli okkar
manna - og jafnframt lýsa því eða
segja sögu um það að sérhver
maður hefur sinn djöful að draga.
„Hvað um það: auðvitað er þetta
„tilfelli" sem hér er fengist við of
sérstakt til að hægt sé að draga af
því almennar ályktanir. Leikurinn
verður því eins konar afbrigðilegt
tilvik, fallega stílað, vel fram borið
og líklegt til vinsælda. Og er það
svo sem ekki nóg?
Gunnar Stefánsson
Þarna eru þeir Sjang og Eng samvaxnir, en tvíburana leika þeir Sigurður Sigurjónsson og Þröstur
Leó Gunnarsson.
Halldór Kristjánsson:
Á réttri leið
Saga.
Tímarit Sögufelags
XXVI-1988
Ritstjórar
Sigurður Ragnarsson og Sölvi Sveins-
son.
Þetta er hentug lesbók um ís-
lenska sögu fyrr og síðar. Það er
aðalatriði þessa máls.
Ritstjórar benda á það í inngangi
að félagsmálasagan sækir á og skipar
vaxandi rúm í ritinu. Það er tímanna
tákn. Horfið er frá því að saga þjóða
sé fyrst og fremst persónusaga, þar
sem einkum er fjallað um einstaka
áhrifamenn og örlagavalda. Nú er
reynt að rýna niður í þjóðlífið, reynt
að sjá hvernig alþýðu leið, hvað hún
hugsaði og við hvað hún átti að búa.
Margt gott má segja um þessa
þróun, þó skulum við ekki vanmeta
þýðingu leiðtoganna enda þótt satt
sé það sem Grímur Thomsen kvað:
Efstríða menn gegn straumi aldar,
sterklega þó vaði seggir
yfir skella unnir kaldar
engir brekann standast leggir.
í þeirri bók sem hér er til umræðu
skrifar Loftur Guttormsson um
Uppeldi og samfélag á upplýsingaöld
og kallar það samantekt á rannsókn-
arniðurstöðum. Síðan segir þar „séu
dregnar saman niðurstöður rann-
sókna sem taka til nokkurra þátta í
hugmynda- og félagssögu uppeldis á
upplýsingaöld." Þar eru taldar upp
prentaðar og óprentaðar ritgerðir
höfundar en heldur fljótlega farið
yfir tilvitnanir svo að minna er á að
græða fyrir þá sem ekki hafa lesið
þessar ritgerðir.
Hér virðist greinilegt að orðið
upplýsingaöld er látið tákna ákveðið
tímabil og er því sérnafn og ætti að
vera með stórum staf. Svo mikið er
víst að þetta tímabil var alls ekki
meiri upplýsingaöld en síðustu 100
ár t.d. en má þó vel heita Upplýs-
ingaöld þar sem hún var einkum
frábrugðin fortíð sinni í því að menn
trúðu því að með upplýsingu mætti
frelsa heiminn.
Af þessari samantekt Lofts má
Ijóst vera að hann hefur lagt ærna
vinnu í athugun íslenskrar menning-
arsögu á átjándu öld.
Árni Böðvarsson þýðir grein eftir
norskan fræðimann, Jan Ragnar
Hagland sem rúnaristir frá upp-
greftri í Björgvin og Þrándheimi, en
þar komu upp kefli sem fylgt hafa
vörum sem merkispjöld, og eru
nokkrar heimildir um verslun Islend-
inga.
Guðmundur Jónsson birtir all-
langa grein um sambúð landsdrottna
og leiguliða. Þetta eru bréf sem
spruttu af áliti Hoppe stiftamtmanns
á kjörum leiguliða 1829. Stjórnin í
Kaupmannahöfn leitaði álits -amt-
manna og sýslumanna á ummælum
og tillögum hans og hér birtist nú
kjarninn úr svörum þeirra.
Einar Pálsson skrifar um Róm og
Rangárþing. Þar er aðeins lauslega
gripið á grundvallarkenningum hans
um forna mælingafræði og tölvísi
enda engin von að efni margra binda
verks skili sér á örfáum blaðsíðum.
Hér væri helst teljandi til tíðinda að
Einar ræðir um kenningar sínar í
tímariti um íslenska sögu.
Björn S. Stefánsson á hér grein
sem hann kallar forsendur og fyrir-
staða nýsköpunar á 17. og 18. öld.
Inngangsorð hans eru:
„Tvennt er til umfjðllunar úr riti
Gísla Gunnarssonar: Upp er boðið
ísaland. Einokunarverslun og ís-
lenskt samfélag 1602-1787 að inn-
lend valdastétt hafi sett þróun sjáv-
arútvegsins þröngar skorður af ótta
við röskun á valdastöðu."
Mér virðist að athugasemdir þær
sem Björn gerir af þessu tilefni séu
þannig að þeim verði ekki auðveld-
lega hafnað.
Olav Riste er norskur maður sem
ritað hefur grein um fsland og stefnu
norskra stjórnvalda á stríðsárunum
1940-1945. Sú grein birtist hér í
þýðingu Sigurðar Ragnarssonar.
Hér er fjallað um sögu sem varðar
þróun samstarfs þjóða og er með
vissum hætti varðandi forsögu At-
lantshafsbandalagsins og Norður-
landaráðs.
Sigurður Páll ísaksson á hér
skemmtilega grein sem hann nefnir:
Af taugreftun sal Hávamála. Hann
rifjar upp forna byggingarhætti á
Hjaltlandi og Suðureyjum og varpar
fram þeirri hugmynd að vísan í
Hávamálum sé þaðan komin.
Önnur smágrein er hér eftir Krist-
ján Bersa Ólafsson um Tvær Þórðar-
vísur í Sturlungu. Önnur vísan er úr
veislunni frægu á Reykhólum 1119.
Mikið gull er frásögn Þorgils sögu og
Hafliða af því samkvæmi.
Hin vísan er sú er Snorri Sturlu-
son sendi Þórði kakala bróðuisyni
sínum eftir Örlygsstaðabardaga.
Fullur þriðjungur þessarar Sögu
er ritfregnir og má ýmislegt um það
segja. Vel fer á því að rætt sé um
sagnfræðirit á þessum stað. Hér
koma fram ýmiskonar skoðanir. Þær
eru maklegur umræðugrundvöllur
fyrir lesendur. Og vakandi umræða
er grundvöllur þessarar útgáfu og
Sögufélagsins.
Saga er á réttri leið með efnisval í
ársrit sitt. Þess er ekki að vænta að
nýjar rannsóknir svo nokkru nemi
komi fram á hverju ári. En meðan
mál eru rædd frá ýmsum hliðum
mótast viðurkennd söguskoðun og
grundvöllur hennar treyst.
H.Kr.
Afmælisrit Magnúsar Más Lárussonar
Undir lok jólabókaflóðsins á síð-
astliðnu ári kom út hjá Sögufélagi
bókin Saga og kirkja, sem var tekin
saman í tilefni af sjötugsafmæli
Magnúsar Más Lárussonar, fyrrver-
andi háskólarektors, 2. september
1987. I bókina skrifa 18 fræðimenn
til heiðurs Magnúsi og er henni skipt
í fjóra þætti eftir fræðisviðum og
viðfangsefnum.
I fyrsta þáttinn, Úr þjóðveldi,
skrifa Gunnar Karlsson um upphaf
þjóðar á íslandi, Björn Sigfússon
um löggjafarstarf Alþingis að fornu,
Helgi Skúli Kjartansson um serk-
neska silfurmynt á íslandi, Jón Hnef-
ill Aðalsteinsson um hofgyðju á
Fljótsdalshéraði, Jónas Kristjánsson
um Þorgeirsþætti í Flateyjarbók, Bo
Almqvist um þjóðsagnaminni í Fær-
eyinga sögu, séra Guðmundur Þor-
steinsson um sögu Þingeyraklaust-
urs. Annar þátturinn kallast Frá
siðbreytingu. Þar skrifa séra Heimir
Steinsson um samfélagsáhrif siðbót-
arinnar, Jónas Gíslason um Odd
Gottskálksson, séra Ágúst Sigurðs-
son um fyrstu prentarana á íslandi,
séra Sigurjón Einarsson um líkpred-
ikanir frá siðskiptatímanum. Állan
Karker um biblíuþýðingar. I þriðja
þáttinn, Af brautryðjendum, erfjall-
að um fjóra forystumenn á vettvangi
sögu og menningarsögu. Haraldur
Ólafsson skrifar um Benedikt
Gröndal og mannfræðina, Helgi
Þorláksson um söguskoðun Björns
Þorsteinssonar, Jakob Benediktsson
um bókagerð Þorláks biskups Skúla-
sonar og Finn Hödnebö um Noregs-
ferð Árna Magnússonar 1712-13.
Loks kallast síðasti þátturinn Um
kenningar. Þar fylgir séra Jakob
Jónsson eftir kenningum sínum um
kímni í Nýja testamentinu og Sig-
urður Líndal skrifar um sögustefnu
í lögspeki. (Frá Sögufélagi)
Bjöm Teitsson, fulltrúi Sögufélags, afhenti Magnúsi Má Lámssyni fyrsta
eintakið af afmælisritinu Sögu og kirkju. Afhendingin fór fram í Bolungarvík
21. desember síðast Uðinn.