Tíminn - 14.03.1989, Qupperneq 14

Tíminn - 14.03.1989, Qupperneq 14
14 Tíminn Þriðjudagur 14. mars 1989 Þingkosningar í Sovétríkjunum 26. mars: Kosningabaráttan hörð í Moskvu Nú er ekki lengur minnsti vafi á því að einhver angi af lýðræði hefur náð til Sovétríkjanna. Þrátt fyrir orðróm um að sums staðar í landinu sé hagræðing í gangi fyrir þingkosningarnar 26. mars koma allir kjósendur í Moskvu til með að fá tækifæri til að greiða atkvæði sitt fyrrum flokksforingja borgarinnar, hinum vinsæla róttæklingi Boris Jeltsin, sem var rekinn úr forsætisnefndinni fyrir rúmu ári. Það er því sem næst öruggt að hann fer með sigur af hólmi í kosningunum. Reyndar verður kosningin fyrst og fremst atkvæðagreiðsla um rétt- mæti brottrekstrar Jeltsins úr for- sætisnefndinni. Þar verða líka greidd atkvæði um traust eða van- traust á stefnu Gorbatsjovs, þar sem Jeltsin hefur aðrar hugmyndir um hvernig vinna beri að pere- strojku en Gorbatsjov. Jeltsin átrúnaðargoð Moskvubúa Eftir að Jeltsin var vikið úr flokksforystunni og forsætisnefnd- inni hefur hann orðið að átrúnaðar- goði í Moskvu. Hann er svo vinsæll að einn af upprunalegu frambjóð- endunum í Moskvu-kjördæmi, Vi- taly Vorotnikov, sem situr í for- sætisnefndinni, dró sig í hlé þegar hann komst að því að Jeltsin færi í framboð, og bauð sig fram í örugg- ara kjördæmi. Það er almennt álitið að Jeltsin sé maður fólksins, andvígur for- réttindum flokksgæðinga og spill- ingu, og, umfram allt, andvígur hinum afturhaldssama Jegor Liga- chev, sem hann átti í útistöðum við á flokksfundinum í fyrra. En Jel- tsin hefur orðið fyrir aðkasti, jafn- vel frá Gorbatsjov, ásakaður um að vera gervi-byltingarsinni sem láti stjórnast af eigin metnaði. Á opinberum fundi þar sem hann var tilnefndur í framboð sagði hann hreint út það sem aðrir létu sér nægja að ýja að. Jeltsin berfram róttækar tillögur Jeltsin sagði að nýja æðsta ráðið, eða þingið, verði að hverfa frá því að vera „samsafn af aukaleikurum“ til þess að verða stofnun sem láti í ljós vilja allrar þjóðarinnar, ekki bara þeirra sem fara með æðstu völdin í flokknum. Það yrði að vera trygging gegn því að aftur yrði tekið upp einræði og persónudýrk- un. Hann krafðist þess að felld yrðu úr gildi núverandi kosningalög þar sem þriðjungur þingsætanna er frátekinn fyrir menn útnefnda af flokknum og öðrum valdamiklum stofnunum. Kosningar verða að vera frjálsar, réttlátar og leynileg- ar. Jeltsin sagði ennfremur að fjár- magni ætti að beina frá geimáætl- unum og hermálum til félagslegra þarfa. Það yrði að draga stórlega úr fjölda ráðuneyta og allt stjórn- kerfið ætti að geta fjármagnað sig sjálft. Þá réðst Jeltsin að hlunnindum forréttindafólksins og sagði að hver og einn, „allt frá verkamanninum til æðsta manns ríkisins", ætti að eiga sama aðgang að matvælum, öðrum vörum, læknisþjónustu o.s.frv. Umfram allt ætti að afnema „fjórðu aðalstjórnina" í heilbrigð- isráðuneytinu, sem annast ein- göngu heilsufar forréttindafólksins og í staðinn ætti að afhenda sjúkra- hús og aðra aðstöðu hennar mun- aðarleysingjum, öryrkjum, her- mönnum sem hcfðu barist í Afgan- istan og öðrum „sem minnst mættu sín í þjóðfélaginu". Þegar Jeltsin var spurður um afstöðu hans til fjölflokkakerfis gaf hann í skyn að Sovétríkin væru ekki enn tilbúin til þess að taka það upp, en hann sagði að tími væri kominn til að „losa um allar hindr- anir“ fyrir umræðum og skýrgrein- ingu á hvernig hægt væri að koma á fjölræði. Spurður hvort enn væri fólk í forsætisnefndinni sem stæði í vegi fyrir perestrojku svaraði hann brosandi, að þar væru andstæðing- ar hennar „í felum“. Mótframbjóðandinn nýtur náðar flokksins Kosningadaginn 26. mars verður Jeltsin í framboði í Moskvu-kjör- dæmi, sem nær til allrar borgarinn- ar, í „hverfi nr. 1“ sem álitið er það, mikilvægasta í öllu landinu. Mót- frambjóðandi hans er Jevgeny Brakov, yfirforstjóri hinna risa- stóru Zil mótorverksmiðja sem framleiða lúxuslímúsínur fyrir flokksgæðinga. Hann er hollurfull- trúi hófsömu flokkslínunnar. Þó að báðir mennirnir séu með- limir miðnefndar Kommúnista- flokksins (Brakov hefur að vísu ekki atkvæðisrétt þar) bjóða þeir kjósendum raunverulega valkosti þegar kemur að pólitískri stefnu. Jeltsin segist vera fullkomlega sam- mála utanríkisstefnu flokksins en hvað varðar innanríkismálin sé hann samþykkur almennum áætl- unum en ekki aðferðunum sem beitt sé. Brakov gerir engan slíkan greinarmun á þessu tvennu. Þegar fundurinn var haldinn til að velja frambjóðendur í Moskvu, í glæsilegum svokölluðum „súlna- sal“ í grennd við Kreml, hafði lögreglan umkringt bygginguna og lýst því yfir að aðkomuleiðin væri lokuð vegna viðgerðar. En stuðn- ingsmenn Jeltsins marséruðu fram og aftur rétt hjá með borða, þar sem hann var sýndur leggja að velli floksskriffinn og slagorð eins og: Hver, ef ekki Jeltsin? Frá því kl. 2 síðdegis til miðnætt- is héldu Jeltsin, Brakov og 8 aðrir frambjóðendur ræður og svöruðu nærgöngulum spurningum frá áheyrendum, 900 manns sem sumir hverjir voru fulltrúar frambjóð- endanna sjálfra og aðrir valdir af starfsfélögum úr öllum borgar- hverfum. í fundarlok greiddu fund- armenn atkvæði hverjum fram- bjóðandanum á fætur öðrum. Átta þeirra fengu ekki þann 50% stuðn- ing sem krafist var til að fá að bjóða sig fram. Jeltsin fékk 59% atkvæða og Brakov, sem átti stærri sveit stuðningsmanna á fundinum, fékk 64%. Borís Jeltsin nýtur mikilla vinsælda meðal Moskvubúa en er heldur litinn hornauga af flokksyfirvöld- um. Vcrður hann þingmaður Moskvubúa að loknum kosningun- um 26. mars nk.? Nærgöngular fyrirspurnir Aðeins Jeltsin og Brakov tókst að gefa þá mynd að þeir væru' raunverulegir stjórnmálaménn sem ættu erindi á þing Sovétríkj- anna. Hinir höfðu þrengri áhuga- svið. Þarna var t.d. framkvæmda- stjóri ríkisútgáfufyrirtækis, læknir, skólastýra, forstjóri þjóðgarðs („fulltrúi umhverfisverndar- sinna“), forstjóri þjóðlagaflytj- enda, fulltrúi flokksins í hernum, hagfræðingur og geimfari. Jeltsin bar höfuð og herðar yfir Nú eru Rússar að borga dýrum dómum fyrir þá heimsku sem þeir hafa viðhaft undanfarna áratugi að svipta borgir, bæi og götur upp- runalegum nöfnum stnum og „heiðra" þau með nöfnum flokks- gæðinga eða marskálka úr Rauða hernum. Nú þykir fara best á því að hin skammvinna frægð þessara stór- laxa hverfi í gleymskunnar dá og þá kostar dágóða summu að gera ný vegaskilti, bréfhausa og jafnvel vegabréf svo að þúsundum skiptir, svo að ekki séu nefndir gúmmí- stimplar í milljónatali. Nokkur verstu og öfgafyllstu dæmin voru reyndar afmáð þegar árið 1961, þegar nafn Stalíns var þurrkað út því sem næst alls staðar. En flestir þeir staðir sem fengu nöfn skósveina hans hafa orðið að láta sig hafa það að bera þau áfram og auk þess komu önnur ný nöfn fram á sovéskum landabréfum þeg- keppinautana hvað persónuleika varðar. Hann er svo rómsterkur að við lá að glamraði í kristalskerta- stjökunum. En fyrirspyrjendur fóru ekki sérlega mjúkum höndum um væntanlega frambjóðendur. „Hvernig stendur á því,“ spurði kona í hópi fundarmanna, „að þitt eigið barnabarn gengur í sérstakan „ensku-skóla“ (þeir eru yfirleitt álitnir betri en venjulegir skólar), þegar þú hefur lofað því að leggja slíka skóla niður?" Jeltsín svaraði því til að það vildi bara þannig til að þessi skóli væri nálægastur heimili bamsins, en hikaði síðan áður en hann svaraði spumingunni á þann hátt að stefna hans væri ekki að leggja niður sérskólana heldur að hefja aðra skóla á sama stig. önnur kona, sem greinilega hafði gert heimavinnuna sína, vildi ar frammámenn á Brésnjeftíman- um söfnuðust til feðra sinna. I fyrra var gefin út opinber tilskipun um að nöfn Brésnjefs og Chernenkos skyldu hverfa. Ög það er ekki langt síðan borgin Zhdanov, heitin eftir embættis- manni Stalíns sem var fremstur í flokki ofsækjenda skálda og list- málara, fékk aftur sitt gamla og meinlausa nafn Mariupol. Á þús- und öðrum stöðum hafa staðaryfir- völd fengið fyrirskipun um að strika nafnið Zhdanov út úr minni sínu. Borgarráð Gorky reiknar með að það myndi kosta 50-60 milljónir rúblna að endurreisa hið gamla og sögufræga nafn Nizhny Novgorod. En enginn vogar sér að leggja mat á hversu miklum fjármunum hefur verið sóað til að halda á lofti heiðri Voroshilovs marskálks, varnar- málaráðherra Stalíns. Á árinu fá svar við því hvernig dóttir hans hefði farið að því að flytjast í betri íbúð tvisvar á tveim síðastliðnu árum. Jeltsin talaði þá um risastóru sprungurnar sem hefðu komið í ljós í veggjum fyrri íbúðar dóttur hans, en svarið þótti ekki sannfær- andi. Einhver maður í hópi fundar- gesta vildi fá skýr svör við því hvort Jeltsin yrði sami harðstjórinn ef hann yrði kosinn á þing og hann hefði verið sem flokksleiðtogi í Moskvu. Jeltsin vildi ekki fallast á að hann hefði verið harðstjóri í flokksforingjastarfinu, en sagði að ástandið sem hann hefði orðið að glíma við hefði krafist strangra aðgerða og hárréttrar framkomu gagnvart öðrum. Sé tekið mið af frammistöðu Jeltsins á fundinum leikur enginn vafi á að hann getur verið bæði miskunnarlaus og ráð- ríkur ef það þjónar hans eigin markmiðum. Verður kosninga- baráttan harðskeytt og sóðaleg? Ef þessi fundur gefur vísbend- ingu um komandi kosningabaráttu þarf ekki að búast við öðru en að hún verði harðskeytt og öllum brögðum beitt. Þar að auki má benda á að þó að sjónvarpið í Moskvu sýndi heilmikið frá áður- nefndum fundi, lét það vera að senda út þá hluta ræðu Jeltsins þar sem hann kvað hvað fastast að orði. Hins vegar gátu sjónvarps- áhorfendur fylgst með því þegar hann var að stama út úr sér svarinu við spurningunni um skólagöngu bamabams hans, svo og þegar Brakov gagnrýndi hann hvað harðast. Kosningabarátta, af hvaða tagi sem er, er nýlunda í Sovétríkjun- um. En það er ljóst að Rússar eru fljótir að tileinka sér baráttuað- ferðir í lýðræðisríkjum. Og búast má við að því svívirðilegri sem baráttan verður því meira skemmti almennir kjósendur sér. 1935, meðan hann var enn lífs, varð borgin Lugansk að sæta því að fá nafnið Voroshilovgrad. 1958 sneri Khrústjof dæminu við og borgin fékk aftur sitt gamla nafn, Lugansk. En Brésnjef endurreisti aftur Voroshilovgradnafnið á borg- inni 1970. Nú hefur verið stungið upp á því að besta lausnin væri sú að afnema öll þessi heiðursnöfn og taka aftur upp upprunalegu nöfnin í eitt skipti fyrir öll í stað þess að vera að hringla með eitt og eitt nafn á stangli. En þegar talað er um „öll þessi heiðursnöfn" er auðvitað ekki átt við Leníngrad, Lenínakan, Lenín- abad, fjölmörg Leníno og Lenínsk, né þær þúsundir stræta, verk- smiðja, menntaskóla og aðra jarð- fasta hluti sem hafa dregið nafn sitt af stofnanda Sovétríkjanna. Það væri einum of langt gengið. Nafnabreytingar í landa- fræði eru Rússum dýrt spaug

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.