Tíminn - 22.03.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 22. mars 1989
Tíiniim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
BirgirGuðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 900.-, verð í lausasölu í 80,- kr. og 100,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 595.- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Bankavald
Skýrt hefur verið frá því að Verslunarbanki
íslands h/f hafi hagnast um 90 millj. króna á síðasta
ári. Hagnaður bankakerfisins í heild er í samræmi
við þetta. Lánastarfsemi er arðbærasta atvinnu-
grein á íslandi um þessar mundir. Vextir af fé er
tryggasta hagnaðarvonin.
Þessi arðbæri rekstur lánastofnana gerist á sama
tíma sem viðurkennt er að íslenska bankakerfið er
umfangsmeira og útþanið umfram það sem gerist
í öðrum löndum. Á það hefur verið rækilega bent
að íslenskir bankar eru yfirleitt alltof litlir og þar
af leiðandi óhagstæðir sem rekstrareiningar. Eigi
að síður er stórgróði af rekstri smábanka eins og
Verslunarbankans, svo það dæmi sé tekið.
Hverjum manni má ljóst vera að í þessu eru
mótsagnir. A.m.k. hlýtur það að krefjast svara,
hvernig það má verða, að óhagstæðar rekstrarein-
ingar, mannfrekar og kostnaðarsamar, eins og
íslensku bankarnir, hafa stórgróða upp úr starfsemi
sinni.
Svarið við þessu er einfaldlega það, að banka-
kerfið skammtar sjálfu sér tekjur með vaxta- og
þjónustugjöldum, eftir því sem þarf til þess að
halda uppi þessu kostnaðarsama bákni og hafa af
rekstri þess fullan hagnað. Bankarnir eru ekki
reknir á núlli eða þar fyrir neðan.
Sú vaxtahækkun, sem nú hefur verið ákveðin og
nær að vísu aðeins til óverðtryggðra lána, er í
fyllsta máta ótímabær og hefur ekki við rétt rök að
styðjast. Þótt ekki skuli úr því dregið að verðbólg-
an hefur aukist á undanförnum vikum, þá ber
bankakerfinu skylda til að standa af sér verðbólgu-
áhrifin eins og sú krafa er gerð til annarra
efnahagsþátta og hagsmunaaðilja að fara með gát
á þeim viðsjárverðu tímum, sem nú ganga yfir.
Bankastjórar landsins hefðu mátt gefa því
gaum, að það eru fleiri hagsmunaaðiljar í þessu
landi, sem gera kröfu til þess að fá bætta afkomu-
skerðingu vegna verðbólgu en þeirra stofnanir.
Þeir hefðu mátt vera þess minnugir að þeirra
fyrirtæki hafa ekki sýnt halla vegna verðbólgu-
áhrifa, þótt útflutningsfyrirtæki og samkeppnisiðn-
aður hafi verið í sárum vegna verðbólguþróunar.
Hið sama má segja um hagsmuni launþega og
heimilisreksturinn í landinu.
Ekki fer milli mála að vaxtahækkun bankanna
er í andstöðu við efnahagsstefnu og markmið
ríkisstjórnarinnar. Hér er um ögrun að ræða, svo
að varla getur hjá því farið, að ríkisstjórnin herði
á framkvæmd yfirlýstrar vaxtastefnu sinnar.
Það er algerlega óviðunandi að bankakerfið í
landinu þróist eftirlitslaust til þess að verða óheft
þjóðfélagsvald, sem setur metnað sinn í að gína
yfir stjórnskipulegum handhöfum ríkisvaldsins,
Alþingi og ríkisstjórn. Svo mikilvæg sem banka-
starfsemi er atvinnurekstri og efnahagslegri
framför, þá ber bönkunum enginn valdaréttur
fram yfir aðrar greinar efnahagslífsins. Bankar eru
þjónar efnahagslífsins en ekki herrar þess. Þeir eru
samráðsaðiljar gagnvart ríkisvaldinu um efnahags-
mál, en ekki yfirstjórnendur, þegar á slíkt reynir.
GARRI
Hið ógurlega Ijónsgin
Alþingi úthlutar ómældu fé til
margvíslegra lista þótt á hverju ári
megi heyra háværar umræður um,
að Alþingi eigi hvergi nærri að
koma úthlutun á þessu listafé. Er
þó staðreynd, að Alþingi saman-
stendur af hópi fulltrúa, sem valinn
er með fullkomlega lýðræðislegri
aðferð, og því ættu fulltrúarnir að
sýna vilja kjósenda hverju sinni,
eða meirihluta þeirra, sé tekið mið
af samsetningu ríkisstjórna. Engu
að síður eru þeir aðilar til, sem
telja óhæfu, að Alþingi kjósi
nefndir til að úthluta fé til lista, eða
nefndir til að stjórna ríkisstofnun-
um eins og útvarpi og sjónvarpi.
Hið eiginlcga réttlæti og frambúð-
arlýðræði kemur svo í Ijós, þegar
Alþingi lætur stjórnina af hendi til
sérstakra félagasamtaka innan list-
anna og segir, að nú geti þau sjálf.
Skortur á frjálslyndi
Til er sjóður, sem nefnist Launa-
sjóður rithöfunda. Hann hefur
starfað í nokkur ár, en til hans var
stofnað eftir svonefnda sameiningu
rithöfunda í ein samtök, og veitir
Alþingi fé til sjóðsins, en rithöf-
undar sjá um að kjösa úthlutunar-
nefnd. Oftast hefur úthlutun úr
þessum sjóði verið í skötulíki, og
nánast barnaskapur að ætla að
úthlutanir úr honum nái nokkurn
tíma þeim siðferðilcga grunni, sem
byggist á lýðræðislegu fyrirkomu-
lagi. í fyrsta lagi standa rithöfundar
ekki saman í einum samtökum um
skipun í stjórn sjóðsins, sem jafn-
framt er úthlutunarncfnd. Svo-
nefndir hægri menn eru í öðru
félagi og eru ekki fjölmcnnir, en á
þriðja hundrað eru í samtökunum,
þar sem svoncfndir vinstri menn
ráða. Nú er ekkert við þvi að segja
þótt rithöfundar skiptist í hægri og
vinstri, enda línur oft óljósar í
þcssum efnum. En úthlutun
undanfarinna ára úr Launasjóði
rithöfunda ber ekki vitni um mikið
frjálslyndi í úthlutunum.
Á kennaralaunum
Tveir efstu úthlutunarflokkar
eru þýðingarmestir, en þar fá höf-
undar menntaskólakennaralaun
ýmist í átta mánuði eða sex mán-
uði. Árum saman hafa sömu höf-
undar fengið laun samkvæmt þess-
um tveimur efstu flokkum, þótt
sjóðnum sé alls ekki ætlað að
fastlauna menn með þeim hætti.
Forvitnilegra er þó, en kannski í
samræmi við fastlaunin, að ein-
vörðungu svoncfndir vinstri höf-
undar fá úthlutað í þessum tveimur
efstu flokkum. Það er því Ijóst, að
þeir sem ráða hinum fjölnicnnari
samtökum rithöfunda, telja vinstri
höfunda cina hæfa til að sinna
ritstörfum á kennaralaunum.
Vel má vera að það eigi síðar
eftir að sannast að þessi skoðun sé
rétt, en það hefur ekki sannast í
dag. Þess vegna gildir uin úthlutan-
ir af þessu tagi, að þær mega með
engu móti bera svip pólitískra sjón-
armiða og undirróðurs. Samt hefur
Alþingi, sem landsmenn hafa kosið
til samkvæint lýðræðislegum
reglum, afhent algjörum minni-
hluta í samfélaginu mál Launa-
sjóðsins til meðferðar með þeim
árangri sem að framan greinir.
Langsetur á launum
Þeir seytján höfundar, sem nú
skipa tvo efstu flokkana eru eflaust
allir vel að launum sínum komnir.
Hins vegar er hlægilegt að halda,
að þeir séu cinu höfundarnir í
landinu, sem þarfnast mánaðar-
launa í umtalsverðan tíma til að
rita skáldvcrk eða Ijóð. Sumir
þessara höfunda hafa setið i þess-
uni flokkum ár eftir ár, án þess að
nokkur skýring hafl fengist á því
hvað veldur slíku dálæti mismun-
andi úthlutunarnefnda, sem einn
og sami aðili velur. Eitt eiga flestir
þessir ástmcgir ritlistarinnar
sammerkt. Þeir eru taldir til vinstri
manna. Það hlýtur að vera forvitni-
legt fyrir kjósendur, sem eru að
kjósa sjálfstæðismenn, framsókn-
armenn, Kvennalista og alþýðu-
flokksmenn á þing, að sjá að ein af
mcnningarafurðum Alþingis er að
standa að úthlutun til flokksmanna
Alþýðubandalagsins ár eftir ár,
eða höfunda, sem annað hvort eru
í eða utan á bandalaginu, eins og
ágætur höfundur orðaði það af
öðru tilefni.
Þótt gerðar hafi verið tilraunir
utan Alþingis til að fá breytingar
fram á árlegum úthlutunum út
Launasjóði rithöfunda, hafa þær
ekki fengist. Menntamálaráðu-
neytið mun að líkindum telja að
það fyrirkomulag, sem nú ríkir, sé
harla gott og þurfl ekki breytinga
við. Á úthlutuninni sjálfri hefur
það eðlilega enga skoðun. Alþingi
hefur afgreitt þetta mál frá sér fyrir
löngu og hefur heldur enga skoðun
á því. Þess vegna er Ijóst, að tveir
efstu og umtalsverðustu flokkar
Launasjóðsins falla umyrðalaust í
skaut vinstri höfunda næstu áratug-
ina. En þeir sem horfa upp á þetta
ár eftir ár spyrja sjálfa sig: Hvert
er það ógurlega Ijónsgin, sem eng-
inn þorir að snúast gegn, þótt
lýðræðið í landi veiti mönnum
margfalt afl á við þá, sem fá að
njóta minnihluta síns með fyrr-
greindum ósköpum? Garri
. WTIIOICUW
llllllll VÍTT QG BREITT
Lífskjarabaráttan
Hetjuleg barátta stendur nú yfir
þar sem foringjar nokkurra félaga
ríkisstarfsmanna standa í fylking-
arbrjósti að ná fram launahækkun-
um og verkalýðsleiðtogar sitja
langa fundi og stranga með hver
öðrum og atvinnurekendum til að
vernda kaupmáttinn.
Launanefnd ríkisins og atvinnu-
rekendur eru við sama, gamla
heygarðshornið. Nú árar ekki til
launahækkana, ríkið á kúpunni og
atvinnuvegirnir að niðurlotum
komnir vegna fjármagnskostnaðar
og stjórnvaldsaðgerða, eða að-
gerðaleysis. Eigendur og stjórn-
endur fyrirtækja bera aldrei ábyrgð
á því hvernig komið er.
Verkalýðurinn og viðsemjendur
hans hafa nú gefist upp á að semja,
að minnsta kosti í bráð og ætla að
fara að halda upp á páskana.
Rabba svo saman seinna og sjá
hvort ríkisstjórnin verður ekki
búin að leysa málin, með eða án
aukafjárveitinga.
Árangursrík hótun?
Meðal ríkisstarfsmanna harðnar
baráttan dag frá degi. Hvert félagið
af öðru samþykkir heimild til verk-
fallsboðunar og verður vinna lögð
niður viku af apríl ef heldur sem
horfir.
Kennarar, sem orðnir eru verk-
fallsglaðasta stétt landsins, munu
enn einu sinni láta nemendur finna
fyrir tregðu stjórnvalda að borga
það sem upp er sett fyrir kennsl-
una. Verkfallshótun skömmu fyrir
vorpróf er álitin cinkar árangursrík
til að bæta kjörin.
En ekki dugir að biðja nemend-
um vægðar þegar launabarátta
kennara er annars vegar. Hitt er
annað mál að kannski verður lítill
skaði að þótt vorprófum verði
húrrað niður einu sinni og nemend-
um afhentar prófgráður fyrir haust-
ið til að geta haldið áfram námi
eftir því sem við á hjá hverjum og
einum.
Slíkt leysir þó ekki allan vanda
og það eru margir starfshópar ríkis-
starfsmanna aðrir en kennarar sem
nú brýna verkfallsvopnin.
Að því er manni skilst er vandi
margra ríkisstofnana slíkur fyrir,
að verkföll og ef til vill stórauknar
launagreiðslur muni draga stórlega
úr afkastagetu þeirra. Fyrirsjáan-
legt er að loka verður mörgum
deildum sjúkrahúsa og verkföll
starfsfólks mun stuðla að lokun
enn fleiri þeirra.
Minna gerir til með skólana því
þeir eru lokaðir yfir sumarmánuð-
ina hvort sem er.
Undarlegt ástand
Það er óneitanlega undarlegt
ástand sem komið er upp í kjara-
málunum. Einkageirinn, eins og
opinberir starfsmenn kalla alla at-
vinnurekendur nema ríki og sveit-
arfélög, býður ekki upp á annað en
kauplækkun, sama um hvaða
krónutölur verður samið. Verka-
lýðsforingjar samþykkja það og
ríkisstjórnin er vinsamlegast beðin
að sjá um kjarabæturnar.
Þarna er hinn frjálsi og heilagi
samningsréttur að verki.
Ríkisstarfsmenn sækja kjör sín.
góð eða slæm, til ríkisvaldsins og
annað ekki. Þeir biðja það sama
vald ekki um neitt en krefjast oe
hóta.
Samninganefnd ríkisins vill
sparnað í ríkisrekstri, eins og Al-
þingi, og lofar engum kauphækk-
unum og dregur allar viðræður á
langinn.
En handhafar hins frjálsa vinn-
umarkaðar og samningsréttar hans
geta engan veginn samið án ríkis-
aðstoðar, fremur en endranær, og
bíða þess hvernig hinum opinberu
verkfallsstéttum reiðir af.
Síðan opinberir starfsmenn
fengu verkfallsrétt hafa kjör þeirra
versnað ár frá ári, að eigin sögn.
Það er ekki einleikið hve ótæpt
þarf að ota verkfallsvopninu í bar-
áttunni miklu fyrir bættum kjörum
stéttanna. Og alltaf verða kjörin
hraklegri og kaupmátturinn ves-
ældarlegri. Spyrjið bara kennar-
ana!
En verkalýðurinn sem einu sinni
stóð í fararbroddi í baráttunni og
háði hetjuleg verkföll, bíður nú
rólegur og ætlar að taka sitt á þurru
eftir að verkfallsstéttir nútímans
hafa knésett ríkisvaldið til kaup-
máttaraukningar. Sá er að minnsta
kosti tónninn núna.
Á hitt er að líta að verkfallsrétt-
inum hefur aldrei fylgt réttur til
kjarabóta enda ráðast lífskjörin af
öðrum atriðum en undirskriftum
sem staðfesta launahækkanir. Jafn-
vel aðilar vinnumarkaðar einka-
geirans eru farnir að skynja þetta.