Tíminn - 26.05.1989, Page 5

Föstudagur 26. maí 1989
Tíminn 5
Stanley Pálsson, verkfræðingur:
Milljarðar í viðgerðir
á vinnusvikum og fúski
„Það er margt sem getur farið úrskeiðis - þetta er bara
gróf upptalning á því sem komið getur fyrir í flestum
húsum. Einhverjir byggingargallar koma fram í nær öllum
húsum,“ sagði Stanley Pálsson, verkfræðingur þegar
Tíminn ræddi um „Vinnusvik og mistök“ (sjá dálk hér til
hliðar). Þau dæmi nefndi Stanley um algeng vinnusvik og
kæruleysi, í fyrirlestri sem hann hélt á endurmenntunar-
námskeiði fyrir verk- og tæknifræðinga um „Eftirlit með
mannvirkjagerð“ I Háskólanum nú í vor.
Þótt öll séu dæmin alvarleg telur
Stanley líklegt að fúsk og svik við
jámalagnir og steypulögn sé það
sem eigi eftir að kosta landsmenn
hvað stærstar fúlgur í viðgerðar-
kostnaði. T.d. getur kæruleysi,
sem sparar járnamönnum óveru-
legan tíma, síðar kostað húsbyggj-
anda hundruð þúsunda eða millj-
ónir í viðgerðakostnað.
- Járnalögn sem liggur nálægt
alveg úti í mótunum, vegna þess að
allafjarlægðarklossavantaði. Múr-
arameistarinn, sem hann fékk með
sér á staðinn sagði: „Mikið er þetta
undarlegt". Hvað?, spurði Stanley.
„Þetta vora ekki venjulegir járna-
menn sem gerðu þetta - heldur
múrarar hjá mér sem unnu þetta
sem sveinsstykki. Og prófnefndin
kom síðan og tók þetta út og gaf
þeim góða einkunn fyrir“.
Stanley Pálsson verkfræðingur.
útveggjum ryðgar. Járn sem er að
gildleika á við fingur heldur áfram
að þenjast út og getur orðið álíka
og vatnsglas á skömmum tíma og
sprengt alla steypu frá sér. Þá þarf
að brjóta steypuna frá, fara alveg
á bak við járain, hreinsa allt ryð af
þeim og bera á þau sérstök grunn-
efni, bera lím í sárið og steypa
síðan í þetta aftur. Þetta er ofboðs-
leg vinna. Svona viðgerðir munu
kosta íslendinga milljarða á næstu
árum og áratugum.
Dýr spamaður
Stanley nefndi Eiðisgranda-
blokkir Byggungar sem nærtækt
dæmi um fúsk og eftirlitsleysi sem
var vægast sagt hæpinn spamaður.
Lengi hefur verið deilt um það í
hvað peningamir fóru hjá
Byggung. Þorvaldur Mawby hafi í
blaðaviðtali sagt að eftirliti hafi
verið sleppt í spamaðarskyni. í
þessum húsum lágu járain svo
utarlega að vegfarendur gátu séð
jámamunstrið í húsunum, enda
byrjaði það fljótt að ryðga. En oft
sjáist ryðið aftur á móti ekki fyrr
en eftir 5-10 ár. Að sögn Stanleys
verður viðgerðarkostnaður vegna
þessa orðið langt, langt umfram
það sem eftirlit hefði kostað - auk
þess sem menn hefðu með eftirlits-
mönnum fengið yfirlit yfir hve
miklir peningar fóru í hvert ein-
stakt verk fyrir sig.
Ervonágóðu?
Annað dæmi nefndi Stanley um
mjög alvarleg (og makalaus)
vinnusvik - uppslátt fyrir byggingu
sem hann kom eitt sinn að í
Kópavogi, þar sem jámagrindin lá
Með sérstökum tækjum er hægt
að finna út hvað jám eru djúpt í
steypu og hvar þau eru. Stundum
sagði Stanley að menn setji grennri
jám en teikning fyrirskipar.
„Óburðug" burðarsúla
- Ég veit um nýlegt dæmi þar
sem verið er að brjóta niður burð-
arsúlu í húsi. í stað 8 jáma 25 mm
vom aðeins tvö 25 mm jám og
önnur tvö 16 mm og ekkert annað.
Það vantaði því meira en helming
af jámunum sem áttu að vera í
súlunni.
Að mati Stanleys ættu þeir sem
ráðast í byggingarframkvæmdir
helst að ráða eftirlitsmann fyrstan
allra.
- Menn sem leggja í stærri
framkvæmdir - og átta sig á hvað
þeir em að fara út í og þekkja inn
á þennan fmmskóg gera það. Þ.e.
fá sér trúnaðarmann sem skilur
allar þessar gjaldskrár og samninga
og sér hvort hönnun er hagkvæm
eða óþarflega dýr.
Milljóna „arkitektaleikir“
Stanley nefndi sem dæmi hús-
byggjanda einn hér í Reykjavík.
Sá byrjaði á að ráða sér góðan
arkitekt sem hannaði fyrir hann
gullfallegt hús - en „gleymdi" alveg
að geta þess að það yrði geysilega
dýrt í byggingu. Síðar kom Stanley
inn f myndina.
- Eftir að hafa skoðað teikning-
una sagði ég við hann; þú getur
sparað milljón hér og milljón þar
með breytingu á þessu og hinu.
Það var hægt að spara milljónir í
byggingu þessa húss án þess að það
liði nokkuð fyrir það. Sumt var
bara svona leikur arkitektsins - allt
til gamans en alger óþarfi.
- Það þarf alltaf einhver að vera
með hönnuðum - alltaf einhver
sem er bara að tala um peninga,
einhver sem passar budduna. Ann-
ars getur þetta allt farið út í tóma
vitleysu.
Stanley segir það hins vegar
vandamál, að reyndir eftirhtsmenn
séu allt of fáir á lausu. Eftirht sé
nefnilega ekki kennt í háskólum
heldur verði einungis lært eftir
háskóla - í löngum skóla reynsl-
unnar. Áhuga verk- og tæknifræð-
inga virðist þó ekki vanta ef marka
má af því, að innritun á áðumefnt
námskeið, sem ætlað var fyrir 24
menn, varð að loka þegar 52 voru
komnir á Usta.
Stanley hefur einnig rekið sig á
þá merkilegu staðreynd að aragrúa
bóka er hægt að fá um það hvemig
eftirlitsmaður á að snúa sér í
hlutunum þegar allt er komið í
þras vegna galla og vandræða - en
engar bækur um það hvemig hann
á að standa að verki og gera til þess
að allt sé í lagi.
Hreinir svindlarar...
Þótt eftiriit geti sparað mönnum
mikla peninga og mikil vandræði
þá kostar það lfka nokkuð - og
hlutfallslega þeim mun meira sem
framkvæmdin er minni. Eftirlit
með einbýUshúsi gæti farið allt upp
í 500 þús., sem mörgum þætti þeir
kannski fá lítið fyrir. „Því ef eftir-
litið heppnast vel þá sérð þú það
ekki - þá er húsið bara í lagi eins
og það átti alltaf að vera“.
Af þessum sökum sagðist Stan-
ley yfirleitt ekki ráðleggja mönnum
að kaupa eftirlit með einbýlishús-
um. Hvaða ráð gefur hann þeim
þá?
- Ég ræð fólki að leita ráða vina,
kunningja og ættingja um það hvar
góða menn er að finna. Þ.e. að láta
góða iðnaðarmenn njóta þess að
gott orð fer af þeim - því sem betur
fer em til iðnaðarmenn sem passa
sig og hugsa um gæðin og leggja
ekki mannorð sitt að veði fyrir
fúsk.
- í stórhýsi með 15-20 smiðum
er hins vegar reglan að þeir em allt
frá ágætum smiðum upp í ómögu-
lega. Þá þarf alltaf eftirUt.
- Það em t.d. til smiðir sem taka
að sér að slá upp fyrir einbýlishúsi.
Þeir em kannski rétt byrjaðir þegar
þeir koma með mæUnguna og svo
kannski einhver 30% ofan á mæl-
inguna fyrir allskonar tímavinnu-
verk. Þessir menn em hreinlega að
svindla. Það er mjög algengt að
menn séu að skrifa endalausa
reikninga sem fólk borgar og
borgar. Þessa menn á að vera hægt
að útiloka, því þetta á að berast
manna á milli.
Af „Hrauninu"
í húsaviðgerðir
Lengi hafa þó „kónar“ eins og
Stanley ver hér að lýsa viljað loða
við viðhalds- og viðgerðarvinnuna.
- Það er rétt. Þetta var leiðinleg-
ur bransi sem eftirsóttir menn
komu sér undan. Það voro því
ósjaldan menn sem ekki fengu nóg
að gera í nýbyggingum sem fóm í
viðhaldið - oft varasamir menn.
Það var m.a.s. vinsælt héma áður
fyrr hjá mönnum sem vom að
koma af „Hrauninu“ og fengu
enga vinnu, að setja smáauglýsingu
í blað, leigja sér tæki hjá tækjaleigu
og fara svo í viðhald. Það em
margar sorgarsögur til af slíkum
mönnum. Núna em hins vegar að
koma alvömfyrirtæki sem vinna
alveg að þessum viðhaldsverkefn-
um.
Þótt ekki sé farið út í eftirlit
reyndra tæknimanna leggur Stan-
ley áherslu á að allt eftirlit sé betra
Vinnusvik og mistök
Eftirtalin dæmi eru meðal þeirra sem Stanley Pálsson,
verkfræðingur, rakti fyrir nemendum sínum sem algeng
vinnusvik og kæruleysi sem viðgangast við húsbyggingar
á íslandi.
1. Hreinsun á klöpp undir sökkla er mjög oft ábótavant.
2. Gæði klapparinnar undir sökklum em sjaldnast könnuð nægilega.
Klöppin sem kom í ljós undir átta hæða háhýsi í Nýja miðbænum,
reyndist vera aðeins 10-20 cm skel með 20-80 cm mjúku leirlagi undir.
3. Þjöppun fyllingar er nánast undantekningarlaust svikin. Ýmist er
ekki notað nóg vatn eða lagþykktir em allt of miklar. Við þetta bætist
að reynt er að nota óhæft fyllingarefni.
4. FrárennsUslagnir í grunni eru oft mjög kæruleysislega unnar. Þær
em oft lekar, rangt staðsettar, með öfugum halla eða þær brotna undan
óeðlilegu umferðarálagi á byggingartímanum. Það hefur þurft að grafa
upp hundruð metra af brotnum frárennslislögnum.
5. Mjög algengt er að verktakar reyni að nota hefðbundið plast undir
botnplötu, enda lítur það alveg eins út og þétta plastið sem á að nota,
en er miklu ódýrara í innkaupum.
6. Þykkt á botnplötu er mjög oft svikin, enda sparar verktaki sér bæði
tímafreka vinnu við jöfnun á grúsinni og oft einnig mikil steypukaup
með svikunum.
7. Steypuþekja á jámum er sjaldnast í lagi, enda járnavinna oftast
unnin í akkorði. Þar sem steypuþekja á jámum er ekki nægjanleg á
útveggjum þá ryðga jámin og sprengja utan af sér steypuna. Það á
örugglega eftir að eyða þúsundum milljóna í slíkar viðgerðir á næstu
áratugum.
8. Mjög algeng vinnusvik em við lykkjubendingu í súlum og bitum og
er þá króknum á lykkjunni sleppt.
9. Niðurlögn á steypu er oft ekki í lagi. Mjög algengt er að nota of
mikið vatn í steypuna, láta bílana standa of lengi, láta líða of langt á
milli bíla, hafa of mikla fallhæð á steypunni og titra hana ekki rétt.
10. Ef blanda á saman stáli með mismunandi styrkleika í sömu
bygginguna þá er mikil hætta á viljandi eða óviljandi notkun á röngu
stáli.
11. Fúavöm á timbri er mjög oft svikin, enda erfitt að sjá hvort timbur
hafi verið tvímálað með litlausu fúavamarefni áður en það kom á
byggingarstað. Eins er full ástæða til að vara sig á gagnfúavörðu timbri.
12. Einangmn útveggja með steinull, er verk sem krefst vandvirkni og
samviskusemi. Sem dæmi hefur þurft að láta rífa niður slíka einangrun
tvisvar í 3.600 fm verksmiðju.
13. Frágangur á rakasperram er mjög mismunahdi eftir þvf rakastigi sem
halda á uppi í húsinu. Verktakar gera sér sjaldan grein fyrir þessu og
hafa tilhneigingu til að einfalda sér þessa vinnu.
14. Frágangur á útloftun á þökum er mjög vandasamur og oft hafa
verktakar tilhneigingu til að vanda sig ekki nóg.
15. Negling á þakpappa og þakstáli er oft langt frá því að vera í lagi.
16. Glerjun er mjög oft ábótavant. Verktakinn vill nota eigin aðferðir
og fer ekki eftir verklýsingunni.
17. Rakamælingar á smíðatimbri, hleðslusteini, gólflögn og múr em
oftast vanræktar af verktökum. Mjög algengt er að verktaki kaupi
húsþurrt timbur í glugga- og veggjastoðir þótt verklýsing fyrirskipi
greinilega notkun á ofnþurrkuðu timbri. Munur á verði er mikill, en það
er munurinn á rakastiginu einnig.
18. Telji eftirlitsmaður ekki umferðir af málningu eða Iakki, sem
verklýsing segir fyrir (t.d. 7 af glæm lakki á gólfkorki) þá er nokkuð
öraggt að verktakinn málar þær ekki allar.
19. Það er jafn nauðsynlegt að þrýstiprófa frárennslislagnir og
loftræstilagnir eins og vatnslagnir. Dæmi er til þess, að loftræstilagnir
láku 30-35%, en þegar það uppgötvaðist var búið að ganga frá fölskum
loftum neðan við lagnimar.
20. Verktaki gerir sér oft ekki grein fyrir hvað þrifnaður hefur mikið að
segja. Mjög algengt er að þeir sleppi sprittþvotti á gleri fyrir kíttun og
þrífi ekki nógu vel undir gólfflögn.
21. Oft vill verða misbrestur á að verktakar haldi steypu rakri jafnlengi
og fyrirskipað er og sömuleiðis eru þeir ansi tregir til að halda gólfum
rökum síðustu 24 tímana fyrir gólfflögn.
22. Þakpappi er látinn standa of lengi áður en þakstál er neglt á pappann.
23. Raki safnast í holrúm holplatna og þær eru ekki geymdar rétt á
byggingarstað.
24. Veiktakar fá oft rangar upplýsingar um burðargetu stálstoða og telja
þær stundum geta borið tvöfaldan þunga miðað við raunvemleikann.
25. Negling á trapitsustáli mistekst næstum alltaf.
26. Alls konar fragangsvinna við hljóðeinangrandi veggi er oft illa unnin.
Jafnvel eiginkonan.
en ekkert eftirlit. Aðeins það að
einhver - t.d. eiginkona eða vinir
- komi öðm hvom á byggingarstað
og spyrji og skoði, jafnvel þótt
viðkomandi hafi kannski ekki mik-
ið vit á byggingum, hjálpar það
allt, þótt reyndir menn séu vitan-
lega bestir. „Menn þora ekki að
framkvæma augljósustu glæpina
þegar þeir vita aldei nema að þeir
verði nappaðir." -HEI