Tíminn - 20.09.1989, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 20. september 1989
Tíminn 7
VETTVANGUR
Einar Freyr:
Hagfræðingar til sölu
eða mjög hættuleg „vísindi"
I víðlesnu íslensku dagblaði
mátti, ekki fyrir löngu. lesa eftir-
farandi innleiðingu:
„Framleiðslan er því komin í
algjöran vítahring hækkandi kostn-
aðar og minnkandi ncyslu. Ef sú
þróun verður ekki stöðvuð blasir
við algjört hrun íslcnsks landbún-
aðar“.
Maður hlýtur að spyrja hvort
þessi orð Jóns Ásbergssonar í Hag-
kaupum séu aðvörun eða dulbúin
hótun?
Vissulega eru viðskiptahættir á
Islandi að breytast í samræmi við
núverandi markaðshagfræði, reynt
er m.a., að fá unglinga til að
drekka fremur áfengan bjór en
nýmjólk. Reynt er að leggja aðal-
áherslu á peningagróða fremur en
að sjá íslensku þjóðinni fyrir nauð-
synlegum og hollum matvörum.
Jón ræðir um hollenska haustupp-
skeru kartaflna en minnist ekki á
voruppskeruna sem notuð er til að
greiða niður haustuppskeruna.
Voruppskera í Suður-Evrópu er
seld dýru verði til Norður-Evrópu,
svo það kemur flcira til greina en
aðeins framboð og eftirspurn. Jón
' var að svara ágætri grein Arnórs
Ragnarssonar, sem auðsjáanlega
er greindur maður og vill segja
fólki sannleikann. í grein sinni
segir Arnór m.a.:
„Það er athyglisvert að Jón Ás-
bergsson skuli lýsa því yfir í Morg-
unblaðinu að það sé löng hefð fyrir
því í heildsölu og smásölu, bæði
erlendis og hér á landi að dreifa
sölukostnaðinum hlutfallslega
jafnt niður á allar vörur, en reikna
ekki út sérstaklega þann sölukostn-
að sem hundinn er við hverja
cinstaka vörutegund. Ég skil þetta
þannig, og lái mér hver sem vill, að
þegar Hagkaup tekur 30-50 krónur
fyrir að selja hvert kartöflukíló þá
geti verslunin lækkað þær vörur
sem hún flytur inn sjálf og cru
kannski í samkeppni við innlendar
vörur. Má nefna t.d. smjörlíki".
Þessi orð Arnórs er hægt að sjá
frá mörgum hliðum og hvað sem
öðru líður þá hafa heildsalarnir
möguleika til að leggja sérstakan
„skatt" á íslenskar vörur. Matvör-
ur sem fólk þarf nauðsynlega að fá
til að geta haldið í sér líftórunni
eru oft notaðar á slíkan hátt,
tilhneigingin liggur m.a. í þá átt.
Það er því ekki að undra að
matvælin sérstaklega skuli hækka
mikið í verði ásamt öðrum nauð-
synjavörum.
Sú blekking, að hægt sé að
minnka dýrtíðina á íslandi og
koma á viðunandi vöruverði með
því að flytja inn landbúnaðarvörur,
og jafnvel leggja niður allan ís-
lenskan landbúnað, er gamall
áróður sem upphaflega kom frá
Verslunarráði Bandaríkjanna
(C.C. of U.S.)
Þessi áróður var algengur á ís-
landi á sjötta áratugnum, og nú
hefur hann ekki aðeins skotið upp
kollinum á íslandi, heldur um allan
heim. Nýlega voru japanskirbænd-
ur að mótmæla þessum blekking-
um.
í Svíþjóð hafa þessi mál verið
mikið til umræðu. Svíar hafa m.a.
bent á það. að algjörlega frjáls
innflutningur landbúnaðarvara til
Svíþjóðar myndi stofna líkamlegri
heilsu þjóðarinnar í mikla hættu.
Bent er einnig á það, að þótt
bændur í Svíþjóð noti eitthvað af
eiturefnum við landbúnaðarstörf
þá sé það hlutfallslega mjög lítið í
samanburði við önnur lönd í Evr-
ópu og Ameríku, auk þess sem
Svíar vinna nú að því að losa sig
við sem flest eiturefni, draga úr
gerfiefnanotkun og starfa meira í
samræmi við sjálfa náttúruna.
Algjörlega frjáls innllutningur á
erlendum landbúnaðarvörum gæti
þvert á móti aukið dýrtíðina þegar
fram líða stundir, auk þess sem
slíkar vörur skapa miklar hættur
og vandræði vegna hinna miklu
eiturefna sem finna má í erlendum
landbúnaðarvörum og ávöxtum.
Fyrri hluti
Það eru til mörg dæmi um slíka
neikvæða þróun. Ýmsir heiðarlegir
vísindamenn hafa sagt að stefna
bandarískra kapitalista í kornrækt
sé hættuleg og geti undir vissum
kringumstæðum valdið hungurs-
neyð. Þegart.d. Nígeríumenn gátu
ekki borgað íslendingum skuldir
sínar fyrir skreiðarkaup sín, þá var
ein af aðalorsökunum sú, að Níger-
íumenn ræktuðu ekki land sitt sem
skyldi og fluttu inn landbúnaðar-
vörur fyrir olíuna. Það er sem
bandarískir kapitalistar ætli sér
bókstaflcga að ræna þjóðum
heimsins sínum landbúnaði undir
yfirskini markaðshagfræðinnar.
Bændur þurfa að mynda alþjóðleg
samtök gegn slíkum kapital-fas-
isma.
II.
Bændur mega vara sig á þeim
„vísindamönnum" sem vilja gera
búpening þeirra að tilraunadýrum.
Erfðastofna- eða gentækni í land-
búnaðinum hefur leitt til mikilla
vandræða, m.a. þarf ætíð að gera
keisaraskurð þegar búpeningur
fæðir afkvæmi, og ýmislegt bendir
til þess, að slík gentækni sé á
hættulegum villigötum.
Það hefur einnig komið í Ijós, að
það voru alls ekki bændurnir sem
upphaflega vildu nota mikið af
gerviáburði og ýmiskonar eiturefn-
um við búskapinn, heldur voru
þarna að verki harðvítugir kapital-
istar sem vildu græða stóra peninga
á efnaiðnaðinum. Þeir létu vísinda-
menn sína fá bændur til að nota
miklu meira af gerviáburði og ýms-
um eiturefnum en nauðsynlegt var,
og þannig fjarlægja þá og búskap-
inn meira og meira frá hinni raun-
verulegu ntóður náttúru. Slík áhrif
kapitalista hefur m.a. leitt til hækk-
unar á landbúnaðarvörum meira
en nauðsyn krafði. Rannsóknir á
þessurn sviðum eru vissulega nauð-
synlegar. en of mikið ntá samt af
öllu gera. (Hormónagjöf til að
auka nyt í kúnt er enn á tilrauna-
stigi) Og þótt t.d. bændur í Kali-
fomíu krefjist nýrra „hreinna" farar-
tækja fyrir landbúnaðinn nota þeir samt
mikið eitur á „ökrum" sínum. -
Margir lærðir efnafræðingar og
aðrir vísindamenn hafa lengi verið
einskonar verkfæri í höndum Iruni-
stæðra kaupsýslumanna sem með
pcningagræðgi og valdafýsn eru á
leið að eitra alla jörðina. Stór hluti
af „þekkingu" þessara vísinda-
manna hefur reynst vera blckking.
- Einnig hefur ákveðinn fjöldi
hagfræðinga veriö til sölu. En aðal-
atriðið er að græöa peninga á
fáfræði almennings. - Vísindamað-
ur nokkur var spuröur að því,
hvort það væri ekki hættulegt að
framleiða svona mikið af eiturefn-
um, en hann svaraði: „Næst búum
við til manneskjur sem þola eitur".
- Kapitalistar, sem í raun og veru
voru hinir fyrstu skapendur hins
nútíma kommúnisma, hafa ekki
aðeins gert stjórnmálin að trúar-
brögðum, heldur eru þeir nú á leið
að gera vísindin að hættulegustu
trúarbrögðunum.
III.
Hér áður fyrr hafði breski íhalds-
flokkurinn talsverða siðgæðisvit-
und þannig, að ef hinir frumstæðu
kaupmenn og kapitalistar gengu of
langt í frekju sinni og ruddaskap,
þá átti hinn gamli breski íhalds-
llokkur til með að segja: Hingað
og ekki lengra! En nú hefur Marg-
aret Thatcher breytt breska íhalds-
flokknum úr því að vera flokkur
hins breska gósseiganda-aðals í
flokk fasteignabraskara stórborga
og það eftir bandarískri fyrirmynd.
Anarkisminn þar í landi hefur ekki
veriö meiri síðan á dögum hinna
grimmu púrítana. En slík þróun
virðist hafa sýkt allan heiminn. -
Einhuga fólk í Bretlandi sem áður
studdi Thatcher ákveðið segir nú
blákalt: „Margaret Thatcher hcfur
gengið of langt ineð þetta einka-
franitak sitt, það verður að stöðva
hana". - Slík afstaða er mjög
skiljanleg. Tillitslaust fasteigna-
brask hækkar ekki aðeins „fast-
eignir" óeðlilega mikið, heldur
einnig íbúðarhús og húsaleigu, það
minnkar einnig kaupgetu vinnu-
launa og verð peninga, eykur dýr-
tíð og verðbólgu. Áuk þess sem
séð er um það, aö hinir ríku
braskarar borgi ekki skatt til þjóð-
íélagsins.
Nú á dögum þcgar dregið hefur
talsvert úr kalda stríðinu og hættan
á stórstyrjöld er ekki talin eins
mikil og áður, þá hefur ofbeldi og
morð meðal einstaklinga aukist
mjög mikið um allan heim. Aðeins
í Svíþjóð hefur ofbeldi meðal ein-
staklinga aukist um 60 prósent á
seinustu árum. í Bandaríkjunum
eru morð á einstaklingum ástund-
uð rétt eins og um sé að ræða
sérstaka atvinnugrein í miklum
blóma. Bandaríska vopnasmiðjan
Smith & Wesson er þcgar farin að
framleiða og auglýsa sérstakar
skammbyssur fyrir stúlkur til að
fylgjast með þróuninni á sviði
morða.

Illllllllllllllllllll 1 LEIKLIST llllllllllllllllllll
Gellur til íslands
Ása Hlín Svavarsdóttir, Ingrid Jónsdóttir og Ólafía Hrönn Jónsdóttir í
ísuðum gellum.
Alþýðuleikhúsið: ÍSAÐAR GELLUR.
Höfundur: Frederick Harrison. Þýðing:
Guðrún Bachmann. Lýsing: Sveinn
Benediktsson. Leikmynd og búningar.
Gerla. Leikstjóri: Hávar Sigurjónsson.
Sýnt I Iðnó.
Það er augljóst hvers vegna þetta
leikrit er sett upp hér. Það fjallar
sem sagt um þrjár stúlkur frá Hull
sem leita til íslands í atvinnuleit og
ráða sig á frystihús vestur á fjörðum.
Og hvað skyldi þetta nú segja um
ísland? Alltaf spennandi að heyra
hvað útlendingarnir segja um okkur!
Samanber bjánaspurningu fjöl-
miðlamanna þegar þetta veslings
fólk hefur stigið fæti á auðnarlegt
Reykjanesið: How do you like Ice-
land?
Leikritið heitir á ensku Northern
Lights (Norðurljós), en þýðandinn
hefur beitt hugkvæmni sinni og
fyndni til að búa til heitið ísaðar
gellur, sem í sjálfu sér er vel til
fundið. Verkið er samið að ósk Hull
Truck leikhópsins í Hull, raunar
sérpantað um þetta efni. í leikskrár-
grein leikstjórans segir: „Skýring-
arnar á því hvers vegna leikhópurinn
pantaði sérstaklega verk um stúlkur
sem fara í fiskvinnu til íslands eru
margvíslegar. Má þar fyrst nefna að
atvinnuástand á Humberside svæð-
inu (Hull og Grimsby) hefur mótast
mjög mikið síðustu árin af útfærslu
íslensku landhelginnar - útgerð og
fiskvinnsla hefur gjörbreyst eftir að
Hull- og Grimsbytogarar hættu að
fiska á íslandsmiðum. Atvinnu-
ástand á þessu svæði er slæmt, sem
og reyndar víðast hvar annars staðar
í norðanverðu Englandi og þarf ekki
þorskastríð til. En ísland stendur
hugum íbúa Humberside nær en
annars staðar á Englandi vegna lang-
varandi samskipta við íslenska sjó-
menn og fiskkaupmenn. Margar
stúlkur hafa komið þaðan í fiskvinnu
hingað síðustu árin. Hull Truck
óskaði því einfaldlega eftir leikriti
sem höfðaði til þeirra áhorfenda
sem leikhúsið þeirra sækja."
Þetta er greinargott um bakgrunn
verksins. Það fylgir ekki sögunni
hvernig áhorfendur þar f Hull hafa
tekið verkinu, enda má það okkur
einu gilda. Hins vegar er ljóst að
leikritið er samið fyrir heimamark-
að. Efniviðurinn atvinnuleysi og
vandamál þau sem magnast hafa í
Bretlandi í stjórnartíð Thatcher-
stjórnarinnar. Boðskapurinn til lág-
stéttanna sá að þær verði að leysa
sinn vanda heima. Enginn er betur
settur fyrir það að rjúka norður til
íslands í kuldann og fásinnið. Stúlk-
urnar þrjár átta sig kannski betur á
sjálfum sér eftir að hafa flúið að
heiman og það er nokkurs vert.
Annars er pólitísk skoðun eða fé-
lagslegur boðskapur ekkert megin-
atriði hjá höfundi. ísaðar gellur eru
mestan part léttur grínleikur um
stúlkur í ævintýraleit, hagleg at-
vinnumennska að breskum hætti og
var liðmannlega sett á sviðið í Iðnó.
Heldur þótti mér sýningin að vísu
daprast þegar á leið og maður var
búinn að sjá hvernig landið lá.
Tíminn frá hléi til loka varð alltof
langur um það er lauk.
Leikurinn byggist á einföldum
manngerðum stúlknanna þriggja.
Einfaldar eru þær, hreinar týpur
sem maður rekst á í hvaða verki sem
er. Ein er að ná sér eftir að kærastinn
sveik hana. En hún getur ekki hætt
að hugsa um hann og eyðir drjúgum
hluta af kaupinu sínu í það að
hringja til hans. Ein er nokkuð
léttlynd f karlamálum og auðvitað
fer svo að Pétur Pétursson, íslend-
ingur og umsjónarmaður í fisk-
vinnslunni, flekar hana. Heldur
verða það vonbrigði og lýkur svo
þeirra skiptum að Pétur snuðrar
uppi hass í fórum stúlkunnar og
lætur senda hana úr landi. Sú þriðja
er hæglátust af þeim stallsystrum en
leynir á sér. Og það er hún sem er
látin koma með móralinn í leiknum
eftir að hafa æst sig upp loksins yfir
andaglasi hinnar léttlyndu. Því alltaf
þarf einhver að koma með móralinn
í svona „alþýðlegum" leikjum til að
blessaðir áhorfendurnir velkist nú
ekki í vafa um hvað höfundurinn sé
að fara. í þessu dæmi fannst mér um
hreina ofskýringu að ræða. Það var
engum vorkunn að leggja út af því
sem höfundurinn setti okkur fyrir
sjónir í þessu verki. En svona var
þetta: Stúlkurnar þrjár gera upp sín
mál, komast að þeirri niðurstöðu að
ekkert skárra sé á íslandi en í Hull,
karlpeningurinn álíka lostugur og
lítilsigldur á báðum stöðum. Sú
hægláta sem aldrei hafði tekið neina
ákvörðun sjálf fyrr en hún ákvað að
fara til íslands hefur nú leyst vilja
sinn úr læðingi og næst hyggst hún
bera niður í Ástralíu! Ég skal nú
segja ykkur það!
Fyrir alla muni: Svona efnisrakn-
ing segir auðvitað ekkert sem máli
skiptir um ísaðar gellur, - sem
leiksýningu. Alþýðuleikhúsliði hef-
ur lánast bærilega undir stjórn Háv-
ars Sigurjónssonar að gera úr þessu
sjónarspil sem heldur athygli áhorf-
andans. Og var ekki annað-að sjá á
frumsýningu en að fólk skemmti sér
vel. Það stafar af því hve samhæfður
og samvalinn leikendahópurinn var.
Allt ungir leikarar sem þó eiga
nokkurra ára reynslu að baki.
Stúlkurnar þrjár: Deborah, sú
hægláta; Ása Hlín Svavarsdóttir;
Jenny, sú í ástarsorginni, Ingrid
Jónsdóttir; Tracey, sú léttlynda,
Ólafía Hrönn Jónsdóttir. Þær voru
allar nokkuð góðar, en Ólafía lék af
mestu fjöri og öryggi. Halldór
Björnsson lék Pétur og var gaman
að heyra velta upp úr honum alla
frasana sem íslendingar segja um
sjálfa sig. Höfundurinn hefur náð
þessu öllu en hann mun hafa verið
hér uir^tíma þegar hann var að skrifa
verkið. Halldór lék einnig breskan
sendifulltrúa sem kemur til að líta
eftir stúlkunum. Það atriði varð
hreinn farsi qg til þess eins sett inn
að höfundurinn fái færi á að ryðja úr
sér andúðinni á stjórnarstefnu Mar-
. grétar Thatcher,_A,ð öðru leyti bætti
það engu við verkið og hefði átt að
sleppa ef höfundinum var í mun að
láta taka verkið alvarlega.
Leikmyndirnar eru ósköp íburð-
arlausar en lýsingin góð. Má segja
að sviðsetningin sé hér auðveldari
en oftast áður hjá Alþýðuleikhúsinu
þar sem Iðnósvið er til ráðstöfunar.
Hávar er að vísu ekki á heimavelli
en kemst bærilega frá þessu. Hann
notar mest miðsviðið og verður því
sýningin nokkuð úthverf og ber eins
og verkið er sjálft. Hér hæfa engir
skáldlegir tilburðir. - Þýðingin
hljómaði eðlilega.
Það er semsagt ennþá leikið í
Iðnó. Enn mun ekkert afráðið um
framtíðamot hússins en margir vilja
sjá þar leikið áfram og benda á
húsnæðislausa leikflokka. Gamlir
Iðnógestir vona því að þessi sýning
Alþýðuleikhússins verði ekki sú síð-
asta í Iðnó, eins og í leikskrá segir
að vel geti orðið.
Gunnar Stefánsson.