Tíminn - 20.09.1989, Blaðsíða 8

\
8 Tíminn
—
Miövikudagur 20. september 1989
Miðvikudagur 20. september 1989
Tíminn 9
Fóstureyðingum fækkar á íslandi:
fleiri
i

ófrió
aðgerð
Eftir Heiði Helgadóttur
Nær helmingur kvenna sem verða
barnshafandi eftir fertugt fara í fóstur-
eyðingu. Þungun endar á sama hátt hjá 3
af hverjum 10 þeirra sem verða barnshaf-
andi 19 ára eða yngri. Aðeins lítill hluti
þeirra ungu stúlkna hafði notað getnaðar-
varnir þegar hinn ótímabæri getnaður
átti sér stað. í hlutfalli við fjölda fæðinga
fá konur á aldrinum frá hálf þrítugu til
þrítugs sjaldnast fóstureyðingu. Aðeins
um tíunda hver þeirra endar þungun með
fóstureyðingu og þá oft um að ræða að
getnaðarvarnir höfðu brugðist. Fóstur-
eyðingar eru rúmlega sjö hundruð á ári
og hefur farið fækkandi undanfarin ár.
Langsamlega flestar eru af félagslegum
ástæðum. Miðað við fjölda fæðinga virð-
ist endi vera bundinn á 6. til 7. hverja
þungun með fóstureyðingu.
Tölur þessar koma fram í nýjustu
heilbrigðisskýrslum frá landlæknisemb-
ættinu sem ná til áranna 1984 og 1985.
Hlutfallstölur eru nær nákvæmlega þær
sömu bæði þessi ár. Fjöldi barnsburða og
hins vegar fóstureyðinga, eftir aldri
kvenna, var eftirfarandi árið 1985'
35-39
40-44
45-
283
41
2
71
34
4
Alls:
3.775
705
-14 Fæðingar: 0 Fóst.eyð.: 4
15-19 356 156
20-24 1.202 199
25-29 1.207 138
30-34 736 99

Fóstureyðingar eru hlutfallslega lang
algengastar hjá yngstu konunum og þeim
elstu - en flestar aðstæður þeirra eru á
hinn bóginn á margan hátt ólíkar.
Af konum fertugum og eldri voru
langflestar giftar og í sambúð. Nærri
þriðjungur eru skráðar sem húsmæður að
aðalstarfi en flestar hinna í framleiðslu-
eða þjónustustörfum (láglaunastörfum).
Yfir helmingur þessara kvenna átti fyrir
fjögur börn eða fleiri og hinar flestar þrjú
börn. Um tvær af hverjum þrem kvenn-
anna höfðu engar getnaðarvarnir notað,
en hjá hinum var hvað algengast að
lykkja hafi brugðist. í kringum 90%
þessara kvenna voru að fá fóstureyðingu
í fyrsta sinn.
Um 85% „varnalausar“
Stúlkur 19 ára og yngri sem fengu
fóstureyðingu þessi ár voru aftur á móti
allar ógiftar og mjög fáar í sambúð.
Meirihluti þeirra var í námi en hinar í
láglaunastörfum. Miðað við fjölda jafn-
aldra þeirra sem fæddu börn virðist sem
bundinn hafi verið endi á tæplega þriðj-
ung þungana í þessum aldurshópi með
fóstureyðingu. í nær öllum tilfellum var
um fyrstu þungun að ræða og sára fáar
höfðu alið barn. Um 85% þessara stúlkna
höfðu engar getnaðarvarnir notað þegar
þungun átti sér stað, en meðal þeirra fáu
sem það gerðu var algengast að smokkur
hafi reynst ótrygg vörn.
Tölulega eru flestar konur sem fá
fóstureyðingu milli 20-24 ára að aldri.
Barneignir eru líka lang flestar hjá kon-
um milli tvítugs og þrítugs, eða um 65%
allra barnsfæðinga þessi ár. Hátt hlutfall
þeirra yngstu í hópnum (20-24 ára)voru
enn í námi og fáar þeirra áttu barn/börn.
Hinar eldri höfðu flestar alið börn.
Sumar í þriðja sinn
Athygli vekur að 20-25% kvenna á
þrítugsaldri sem fór í fóstureyðingu hafði
gert það áður, þar af voru þó nokkrar að
fara í fóstureyðingu í þriðja sinn.
Alls um 40 konur milli tvítugs og
fertugs voru í fóstureyðingu í þriðja sinn
á þessum tveim árum. í kringum 60%
þeirra notuðu engar getnaðarvarnir, en í
40% tilvika höfðu þær varnir brugðist.
Af alls 1.450 konum sem fengu fóstur-
eyðingu árin 1984 og 1985 samtals, höfðu
um 390 notað getnaðarvarnir sem því
virðast hafa brugðist:
Hetta
Krem/kvoða
Annað
29
22
12
Samtals:
390
Smokkur
Lykkja
P-pilla
142
117
67
Þar sem ekki er vitað um hlutfallslega
notkun þessara getnaðarvarna, þ.e.
hverjar eru algengastar og hverjar lítið
notaðar, er ekki unnt að ráða öryggi
þeirra af þessum tölum. Þess má geta, að
samkvæmt lyfjaskýrslum svarar sala á
P-pillunni til þess að um 20% kvenna á
aldrinum 15-44 ára noti pilluna að stað-
aldri, eða tæplega 11.000 konur árlega.
Nokkrir tugir „óhappa“ eru því lágt
hlutfall miðað við fjölda þeirra sem nota
pilluna.
Eina „örugga“ vörnin
Framangreindar tölur um þungun þrátt
fyrir notkun getnaðarvarna benda hins
vegar til þess að fullkomlega örugg getn-
aðarvörn sé ófundin enn, þ.e. önnur en
ófrjósemiaðgerðir.
Margar konur grípa lík'a til þeirra ráða.
Hvort þessara ára fóru um 540 konur í
ófrjósemiaðgerð, þ.e. ekki svo miklu
færri heldur en létu eyða fóstri. Aðeins
lítill hluti þeirra fékk aðgerðina um leið
og fóstureyðingu. Ófrjósemiaðgerðum
meðal kvenna hefur fjölgað árlega
undanfarinn áratug og fer enn fjölgandi.
Á hinn bóginn eru það aðeins í kring-
um 20-30 karlar sem ár hvert fá ófrjósemi-
aðgerð til að koma í veg fyrir fleiri
getnaði í framtíðinni. Líta þeir kannski
svo á að getnaðarvarnir séu og/eða eigi
að vera nær algerlega á ábyrgð konunnar
- eingöngu „kvennamál“?
Ófrjósemiaðgerðum fer fjölgandi
Konur sem sækja um fóstureyðingu
ræða alla jafna við félagsráðgjafa til að fá
fræðslu og hlutlausa ráðgjöf áður en
aðgerð er afráðin. Svava Stefánsdóttir
félagsráðgjafi hefur starfað í mörg ár á
Kvennadeild Landspítalans.
Að sögn Svövu hefur fóstureyðingum
farið frekar fækkandi síðustu árin. Enda
sé það reynslan meðal flestra þjóða að
þessar aðgerðir nái ákveðnum toppi og
fari síðan fækkandi á ný. Engar stórar
sveiflur eigi sér yfirleitt stað.
Margar og stöðugt fjölgandi ófrjósemi-
aðgerðir eiga þátt í því hve fóstureyðing-
ar (og fæðingar) eru hér tölulega fáar hjá
konum yfir fertugt, að sögn Svövu.
Að yfirgnæfandi meirihluta eru það
konur hálffertugar og eldri sem fara í
ófrjósemiaðgerðir, sem eru orðnar í
kringum 600 á ári. Fáar yngri konur vilji
stíga svo stórt skref.
Hræddir um „karlmennskuna“
Karlar eru hins vegar bæði fáir og
virðist ekki fjölga?
„Þeir eru mjög illa upp fræddir í
þessum efnum og mjög hræddir við
ófrjósemiaðgerðir - allt öðruvísi en eðli-
legt gæti talist. í Danmörku er fjöldi
karla sem fer í ófrjósemiaðgerð sem
svaraði 2/3 af fjölda kvenna (þ.e. hlut-
fallslega meira en tífalt fleiri en hér á
landi). Ég held að þeir óttist að þetta
skemmi þá eitthvað - að karlmennska
þeirra verði eitthvað skert á eftir. í raun
og veru er slík aðgerð á körlum ekkert
ólík og á konum, þ.e.a.s. að hún breytir
manneskjunni ekki sem kynveru, kemur
aðeins í veg fyrir að hún geti fleiri börn“.
Svava segir auk þess þeim mun meiri
ástæðu fyrir karl en konu að fara í
ófrjósemiaðgerð, að fyrir þá sé um miklu
minni aðgerð að ræða. Kona þarf að fara
í speglun og svæfingu. En aðeins er þörf
á staðdeyfingu fyrir karla.
„Pillupásur“ og „lykkjuföll“
Samkvæmt tölum hér að framan vekur
m.a. athygli að konur, sérstaklega þær
yngstu, virðist ekki nota getnaðarvarnir.
Kemur það félagsráðgjafa ekki á óvart?
„Jú á vissan hátt“. Áð einu leyti sagði
Svava þetta þó alls ekki koma á óvart, því
sú þjónusta sem veitt er í þeim efnum
erlendis, þar sem hún hefur t.d. farið í
námsferðir, sé ekki sambærileg við það
sem hér þekkist. Þar á hún m.a. við
aðgengi. Hér kosti það m.a. miklu meiri
tíma og fyrirhöfn að þurfa að panta sér
tíma á læknastofu. Erlendis geti konur
gengið inn á kynfræðsludeildir, eins og er
t.d. á Heilsuverndarstöð Reykjavíkur.
Erlendis sé líka algengt að skólafólk fái
sérstaka ráðgjöf.
Af stúlkum 19 ára eða yngri sem fengu
fóstureyðingu 1984-1985 höfðu 85% ekki
notað neina getnaðarvörn.
„Já kannski í það skiptið“, sagði Svava.
Ekki væri óalgengt að konur sem jafnað-
arlega nota pilluna taki „pilluhvíld“ öðru
hverju. Einnig komi fyrir að pillan bregð-
ist vegna þess að kona hafi kastað upp.
Ýmsir erfiðleikar komi upp í sambandi
við notkun getnaðarvarna. „Óhöpp“
komi því ósjaldan fyrir þar.
Svava var spurð hvort hún verði þess
vör að efnahagslægðir eða kreppur í
þjóðfélaginu hafi einhver áhrif að þessu
leyti. „í þeim efnum vildi ég ekki ein-
göngu tala um konur sem sækja um.
fóstureyðingu heldur líka þær sem ganga
með börn. Maður finnur fyrir auknum
áhyggjum þegar hart er í ári hjá fólki með
börn og fólki sem á von á barni. Varðandi
fóstureyðingar spila persónulegar ástæð-
ur auðvitað líka mjög sterkt inn í mynd-
ina“.
Fóstureyðingar fæstar hér
Fjöldi fóstureyðinga í samanburði við
fjölda lifandi fæddra barna sýnir mun
lægra hlutfall hér á landi en á öllum
öðrum Norðurlöndum. Tölurnar sýna
fjölda fóstureyðinga 1985 á móti 1.000
fæddum börnum:
Danmörk
Svíþjóð
Noregur
Finnland
ísland
371
313
284
220
183
Tölur vantar fyrir Færeyjar, en það er
eina Norðurlandaþjóðin þar sem barns-
fæðingar eru hlutfallslega álíka margar
og hér á landi. Á öðrum Norðurlöndum
eiga konur um þriðjungi færri börn.
Sá munur kemur fyrst og fremst fram
hjá yngstu konunum. Barneignir stúlkna
undir tvítugu eru helmingi (Noregur) til
fjórfalt færri (Svíþjóð/Danmörk) en hér-
lendis. Helmingi til allt að tvöfalt fleiri
(Danmörk) stúlkur á þessum aldri fara í
fóstureyðingu heldur en þær sem ala
börn. Það eru aðeins konur á aldrinum
25-35 ára sem ala hlutfallslega álíka mörg
börn árlega eins og á íslandi. Barneignir
á íslandi og Færeyjum eru álíka margar
og þarf til þess að þessum þjóðum fækki
ekki. Dönum, Norðmönnum og Svíum
fer hins vegar að fækka, nema að fjöldi
innflytjenda haldi fólksfjöldanum við.
- HEI