Tíminn - 29.09.1989, Síða 6

6 Tíminn
Föstudagur 29. september 1989
Tímiirn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aöstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Skólastarf hafið
Skólar landsins eru nú flestir teknir til starfa.
Það er aðeins í undantekningartilfellum að skólar
hefji vetrarstarf síðar en í septembermánuði.
Enn ber á því að erfitt sé að manna kennarastöð-
ur fólki með full kennararéttindi, þótt eitthvað hafi
úr ræst í því efni á þessu hausti. Þeir sem
kennaramenntun hafa sækja í ýmis önnur störf nú
sem áður. Það er ekki síst vandi að fá kennara til
þess að kenna ýmsar sérgreinar, s.s. tónmennt og
íþróttir, jafnvel heimilisfræði og handmenntir.
Kennaraskortur af því tagi kemur ekki síst við
skóla utan mestu þéttbýlissvæða og sýnir hversu
vandasamt ætlar að reynast að halda uppi því
breiða námsefni sem skólakerfið þarf að sinna.
Kennaraskortur, sem bæði kemur fram í því að
fólk með almenna kennaramenntun sækist ekki
eftir kennslustörfum og hinu að skortur kennara
með þekkingu til að kenna sérgreinar, er vandamál
í skólakerfi og skólastarfi, sem nauðsynlegt er að
leiða hugann að. Hér er um að ræða úrlausnarefni
sem stjórnvöld þurfa að sinna og stjórnmálamenn
eiga að gefa gætur.
Þótt hér verði ekki tekið undir neinar hrakfalla-
lýsingar á íslensku skólakerfi eða minna úr því gert
með samanburði við ástand skólamála í öðrum
löndum en ástæða er til, er eigi að síður nauðsyn-
legt, að íslendingar vaki á verðinum í framkvæmd
skóla- og menntamála. Þau eru engin afgangsmál,
heldur meðal grundvallarþátta í hagsældarþjóðfé-
lögum. Menntunarskortur er reyndar sú hindrun
framfara í vanþróuðum löndum, sem erfiðust er
viðfangs. Það segir nokkuð til um hversu mikilvæg
menntamál eru í hverju þjóðfélagi.
Hvað það varðar að tryggja góðan árangur hins
almenna og lögboðna skólanáms, er ástæða til að
minna á nauðsyn kennaramenntunar. Þótt sýna
megi fram á að ýmsir hæfileikaríkir menn hafi
reynst góðir kennarar án sérmenntunar til kennslu-
starfa, þá raskar það ekki því sem augljóst má
vera, að kennaramenntun er skólakerfinu nauð-
syn.
Kennaraháskóli íslands gegnir afar mikilvægu
hlutverki í þessu sambandi og aðrar menntastofn-
anir sem vinna á sama sviði. Kennaraháskólinn
starfar nú eftir nýjum lögum, sem án efa styrkja
grundvöll hans, en þó því aðeins að skólanum séu
búin skilyrði til þess að þróast í samræmi við kröfur
tímans og aðkallandi þörf skólakerfisins.
Vert er að minnast á, að Kennaraháskólinn
hefur bryddað upp á ýmsum nýmælum í starfi sínu,
sem sýna vilja ráðamanna hans til þess að gera
skólann virkari og opnari. Það felst meðal annars
í námskeiðahaldi á vegum skólans utan Reykjavík-
ur fyrir þá sem vilja öðlast frekari réttindi til
kennslu á sérsviðum auk náms fyrir ófaglærða
kennara í grunnskólum, sem stefna að því að fá
full kennararéttindi.
í upphafi skólaárs fer vel á því að þjóðin öll og
ráðamenn hennar leiði hugann að mikilvægi skóla-
og menntamála.
Illllllllllllllllli GARRI lillllllllllllllllllllllllllllllll
Forvitin um grannann
Senn er september liðinn og ef
að vanda lætur verða menn brátt
minntir á svo ekki fer fram hjá
neinum að það séu „rétt að koma
jól“, þótt hátt í þrír mánuðir séu
fram að aðfangadegi. En að hinu
er að gæta að margar fyrirhyggju-
samar húsmæður, sem hafa vaðið
fyrir neðan sig, byrja með fyrra
fallinu að bródéra jólalöbera og
leggja eyrun við útsölumörkuðum,
sem veita tækifæri til að koma sér
upp hverskonar skarti og glysi fyrir
rýmilegt verð. Og ekki vantar út-
sölurnar þessi dægrin og rétt að
neyta meðan á nefinu stendur,
áður en rándýrir jólalageramir
flytjast að strönd.
Svo era það aUar bækurnar, sem
eru einskonar „vorboði“ jólanna,
líkt og krían eða lóan á öðram
árstímum, og það er þegar farið að
fréttast um ýmislegt merkisprent,
sem von er á að senn taki að glóa í
öllum regnbogans litum í verslana-
gluggum og spá í hvað af þessu
muni nú „slá í gegn“. Þá snýst
athygUn fljótt að ævisögum, sem
sannast hefur að þeirri náttura eru
gæddar að engin þurrð er á vin-
sældum þeirra. Hafa útgefendur
reynst kænir að hafa uppi á sífellt
nýju og nýju fólki tU að rekja
æfihlaup sitt, hvort sem það nú
hefur verið gleðilegt eða sorglegt,
og löng reynsla kennir hvað helst
trekkir. Óbrigðult þykir ef viðkom-
andi söguhetja hefur reynslu af
einhverju sem rambar á mörkum
þess raunverulega og yfirskilvit-
lega, svo sem miðlar, andalæknar
eða draumskyggnir menn og
konur. Þá era það þeir sem reynt
hafa hrakninga á stríðstímum, og
þar með aUt sem að hverskonar
hernaðarstandi lýtur. Sérstakur
flokkur er svo auðvitað bækur
helgaðar mönnum með tUtekin
hugðarefni, svo sem sjóarasögurn-
ar og bækurnar um blessaða fák-
ana, stangveiðimennina og gæsa-
skytturaar. Einhvern veginn skUst
manni að viðamikU prófun á vin-
sældum presta og preláta í síðustu
jólavertíð hafi ekki sldlað þeim
árangri sem vonast var eftir. ís-
lendingar „gá víst ekki að Guði“,
þegar þeir skima yfir bókakostinn
fyrir jólahátíðina. Undantekningar
finnast svo, sem ekki verður skipað
í neinn sérstakan flokk, eins og
þegar fuUorðnar ekkjufrúr, orð-
lagðar fyrir fríðleik og auð, lyfta
sængurhorninu og segja af létta og
sanna að ekki var allt sem sýndist,
þegar aUir héldu hamingjusól
þeirra skína glaðast. Þessar undan-
tekningar frá reglubundnu flokk-
unum geta, þegar best tíl tekst,
slegið öUu öðra við, ekki síst ef þau
innihalda bersöglismál nokkur.
Vinsældir ævisagnanna eru því
óumdeUdar, og svo fast er sótt á
þessi mið að það era meira að segja
ritaðar ævisögur manna, sem rétt
merja það að vera komnir á þann
aldur að Jón Baldvin gæti haldið
þeim kampavínsveislu - og það án
þess að tala við þá. Þá er farin
sama leiðin og þeraur og kammer-
þjónar í BuckinghamhöU halda, en
þeir hlaupa tU og blaðra öllu af
létta um prinsinn, drottninguna og
Filippus, um leið og þeir missa
vinnuna.
Augljóst er að innihald ævisagn-
anna breytist með árunum. Nú
kærir sig enginn lengur um að lesa
um baðstofulíf, keytusöfnun og
fráfærur, sem löngum þótti góð og
gUd ástæða ævisagnaskrifa, þvi
verið væri að „forða frá
gleymsku“, en var að vísu orðið
fullnóg af um síðir. Nú vUja menn
lesa um stofnanalíf í stað baðstofu-
lífs, peningasöfnun í stað keytu-
söfnunar og skUnaði en ekki frá-
færur.
Ástin á ævisögum er ekki sérís-
lensk, en hún er séríslensk í því hve
fyrirferðarmikU hún er. Úti í heimi
kaupa menn að visu bækur um
Lizu Minnelli, Sinatra, Nixon og
David Bovie, en þær eru ekki
nema agnarlítið brot af framboðinu
í heUd. Þetta hlýtur að stafa af þvi
hve margir eru hér fovitnir um
annarra hagi. Þetta hefur síður en
svo breyst eftir að straumurinn tók
að liggja úr þorpi og sveit tU
borgarinnar, því meira að segja
borgin virðist þrátt fyrir allt ekki
svo stór að menn séu ekki með
nefið hver ofan í annars koppi - og
hver þekkir ekki fólk, sem getur
reiprennandi talið upp ástafar allra
mögulegra karla eða kerlinga sem
það aldrei hefur séð eða skipst á
orði við. Eða þá að veit aUt um
fjármálastúss, gróða eða töp ólík-
legasta, óviðkomandi fólks. Hvort
þetta er nú hoUt eða óhoUt skulum
við ekki dæma um, en segja má að
stórborgarfirringin fræga sé enn
ekki mjög þróuð með oss löndum.
Og það er í sjálfu sér vel!
Garri
llllllllllllllllllllllll VÍTT OG BREITT
ORSÖK 0G TIMBURMENN
Sagt er að meðal þess sem skitur
hinn vitiborna mann frá öðrum
dýrum merkurinnar sé, að homo
sapiens kunni að greina orsök og
afleiðingu. Margt bendir til að
maðurinn skilji sig ekki frá öðrum
skepnum vegna óhóflegs skilnings
á orsakasamhengi, eða eins og
fyllirafturinn sagði - áfengisbölið
verður að hafa sinn gang, og harð-
neitaði að aflétta bölinu af sjálfum
sér.
Áfengisbölið tekur á sig alls
kyns myndir og hrjáir þá oft meira
sem ekki drekka brennivín en
bytturnar. Hægt er að fá ægilegri
og langlífari timburmenn af því
einu að sanka að sér óhóflegu
magni af ódýru alkóhóli, en af
margra vikna fylleríi. Að gefa og
þiggja brennivín getur á sama máta
valdið leiðinlegri ógleði en þeirri
sem fæst af að hella of miklu af
veigunum ofaní sig.
Mönnum verður einatt ómótt af
þeirri orsök einni að vera full frekir
til sjálftöku á ódýru áfengi og
virðast seint ætla að skilja að
afleiðingin getur orðið ólæknandi
timburmenn.
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Nú til dags er mikið talað um
fyrirbyggjandi aðgerðir, sem eru í
þá veru að koma í veg fyrir orsök
sem getur haft andstyggilegar af-
leiðingar. Þarna vottar fyrir hinum
viti borna manni.
Að koma í veg fyrir að fólk missi
heilsuna vegna óhollra og skað-
legra lífshátta með því að komast
fyrir orsökina er ekki síðri heil-
brigðisaðgerð en að lækna
sjúkdóm. Um þetta eru margir að
vakna til meðvitundar og jafnvel
haga sér samkvæmt því.
Fyrirbyggjandi aðgerðir má út-
færa til margra þátta þjóðlífsins,
en ekki binda þær við mannslíkam-
ann einan.
Gjaldþrot og önnur efnahagsleg
óáran tekur mikið rúm í umræðu
dagsins og eru menn, flokkar og
stofnanir á kafi í að leysa vandann,
sem verður flóknari og óleysanlegri
með hverri nýrri lausn.
Hins vegar varast menn eins og
heitan eldinn að nálgast orsakir
hremminga fjármálalífsins, nema
með loðnu skilningsleysi á fjár-
magnskostnaði", sem gjaldþrota-
kandidatamir telja sjálfum sér og
öðrum trú um að setji þá á hausinn.
Snarruglaðar ákvarðanir um of-
fjárfestingu og þekkingarskortur á
umfangi markaðar og fólksfjölda
er bókstaflega aldrei sett í neitt
orsakasamhengi við hörmulegan
rekstur fyrirtækja og stofnana sem
• riða til falls á þeim dáravöllum
frjálshyggju og samkeppni, sem er
sá eini rekstrargrundvöllur sem
uppar fjármála- og athafnalífs hafa
skapað sjálfum sér og öðrum.
Sameining samkeppnisfýrir-
tækja og jafnvel spamaður í rekstri
bendir til að einstaka aðilar séu
famir að greina samhengi orsakar
og afleiðingar í atvinnurekstri og
að samkeppnisæðið sé ekki endi-
lega affarasælast í allri athafna-
seminni.
Seinir að læra
Einatt koma menn af stað at-
burðarás sem tekur af þeim öll
völd og þeir ráða engu um fram-
vinduna. Þá er sagt að þeir séu
leiksoppar örlaganna.
Seint ætlar Islendingum að lær-
ast að umgangast áfengi án þess að
fara sjálfum sér og öðrum að voða,
og láta sér ekki skiljast hvílíkur
orsakavaldur hinar dýrlegu veigar
em.
Það er ekki andskotalaust að
hver áhrifamaðurinn af öðmm
skuli vaða út í sama pyttinn, að
nota aðstöðu sína til að hramsa til
sfn og sinna aðskiljanleg alkóhól á
svokölluðu kostnaðarverði og upp-
skera öll þau leiðindi sem því
fylgja.
Það hlýtur hver maður að sjá
hvílík áhætta fylgir því fyrir há-
embættismenn að vera eins veitulir
á áfenga drykki og raun ber vitni
og færi best á að þeir hættu að hella
alkóhóli ofaní hvem mann.
Með því gætu þeir unnið gott
starf í fyrirbyggjandi aðgerðum.
Áfengi er hættulegt heilsu manna
og með því að koma í veg fyrir að
það sé drukkið eykur sá sparnaður
heilbrigði. Þá ættu sömu aðilar að
fyrirbyggja að þeir lendi í grimmi-
legum hremmingum fjölmiðla og
almenningsálits vegna brennivíns-
kaupa á kostnaðarverði.
Með því að fyrirbyggja orsök er
oft hægt að komst hjá leiðinlegum
afleiðingum, og sýna með því að
skynsemi sómir hinum viti boma
manni. OÓ