Tíminn - 12.10.1989, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 12. október 1989
FimmtudagUr 12. október 1989
fíminn 11
Fjármálaráðherra segir tíma millifærslu liðinn og einstaklingar og atvinnulíf þurfi að semja sig að almennum skilyrðum sem nú hafi verið sköpuð:
Olafur vill fjárlög með gati
Eftir Arna Gunnarsson og Birgi Guömundsson
Fjárlagafrumvarpi fyrir árið 1990 var
dreift á Alþingi í gær. Heildartekjur
ríkissjóðs á næsta ári eru áætlaðar rúmir
90 milljarðar, samanborið við um 77
milljarða á þessu ári. Útgjöld ríkisins á
árinu 1990 eru heldur meiri en tekjurnar,
eða um 93 milljarðar. Samkvæmt frum-
varpinu er fjárlagagatið, mismunur tekja
og útgjalda ríkisins, áætlaður tæpir þrír
milljarðar. í þetta gat á að stoppa með
lántökum innanlands.
í athugasemdum við frumvarpið segir
að megin markmið þess séu þrenns
konar: Að ríkisbúskapurinn stuðli að
óbreyttum viðskiptahalla þrátt fyrir sam-
drátt útflutningstekna og minnkandi
verðbólgu; að halli ríkissjóðs verði innan
þeirra marka að hægt sé að fjármagna
hann án þess að auka erlendar skuldir
eða hækka vexti á innlendum lánsfjár-
markaði, og að skattar sem hlutfall af
landsframleiðslu verði óbreyttir, sem fel-
ur í sér um 1,5% lækkun tekna ríkissjóðs
að raungildi.
Markar almennan ramma
fyrir efnahagslífið
Ólafur Ragnar Grímsson fjármálaráð-
herra kynnti frumvarpið fyrir blaða-
mönnum í gær og sagði þá m.a. að þetta
frumvarp markaði ákveðin tímamót þar
sem það miðaðist við að festa í sessi þann
árangur sem náðst hefði og væri áfangi að
nýjum grundvelli í efnahagstjórnun á
íslandi. „Nýjum grundvelli sem hefur
það höfuð einkenni að það verða hin
almennu skilyrði efnahagslífisins sem
móta rammann fyrir atvinnulífið og fyrir
einstaklinga og fjölskyldur en millifærslu-
tímabili liðins árs verður lokið. Jafnvægi
hefur skapast á peningamarkaði, við-
skiptahalli mun halda áfram að minnka
og nú höldum við inn í nýtt tímabil þar
sem atvinnulífið og almenningur í land-
inu getur lagað starfsemi sína að almenn-
um efnahagslegum skilyrðum. Það hefur
tekist að koma atvinnulífinu á nýjan
grundvöll með þeim millifærsluaðgerðum
sem ákveðnar voru fyrir rúmu ári síðan
og nú eru tímamót til þess að leggja
grundvöllinn að nýju skeiði. Það gerum
við með fjárlagafrumvarpinu fyrir árið
1990, sem ásamt því að vera leiðsögn um
útgjöld og tekjur ríkisins á næsta ári er
hornsteinninn í þeirri efnahagsstefnu sem
ríkisstjórnin mun fylgja á árinu 1990.
Efnahagsstefnu sem hefur þau höfuð
einkenni að láta almenn skilyrði efna-
hagslífsins móta rekstraraðstæður fyrir
útflutningsgreinarnar og viðhalda því
jafnvægi sem smátt og smátt er að takast
að skapa í okkar efnahagslífi.“ Fjármála-
ráðherra sagði að raungengi krónunnar
hafi lækkað verulega og þeirri aðlögun í
gengismálum sem nauðsynleg væri til að
tryggja útflutningsatvinnuvegunum
rekstrargrundvöll væri „senn að verða
lokið“. Með því að tilkynna þennan
almenna ramma fyrirfram í tengslum við
fjárlög þýddi það að ekki yrðu teknar
pólitískar ákvarðanir um breytingu á
honum síðar á fjárlagaárinu, t.d. í tengsl-
un við kjarasamninga. Því yrðu dyr
stjórnarráðsins lokaðar fyrir aðilum
vinnumarkaðarins ef til þess kæmi að þeir
vildu fjárútlát frá ríkinu til að liðka fyrir
gerð kjarasamninga, ólíkt því sem t.d.
hafi gerst á þessu ári. Ráðherrann sagði
að aðilár vinnumarkaðarins yrðu að að-
laga sig að þeim almenna ramma, enda
hefðu bæði talsmenn launafólks og at-
vinnurekenda margoft talað um að sér-
tækum aðgerðum yrði hætt og almenn
skilyrði sköpuð í efnahagsmálum.
Ráðherrann skilgreindi þrjú megin ein-
kenni þessa frumvarps, sem aðhald,
jöfnunaraðgerðir og kerfisbreytingar.
Sagði hann að framlag ríkisstjórnarinnar
til þess að koma efnahag fyrirtækja og
einstaklinga á skrið á ný mætti sjá í því
aðhaldi í útgjöldum sem fælist í 4%
niðurskurði að raungildi og að skatttekjur
sem hlutfall af landsframleiðslu héldist
óbreytt sem þýddi 1,5 milljaðs kr. tekju-
tap auk aðhalds á sviði rekstrar og
fjársfestinga hjá ríkinu.
Tíu mánuðir í virðisauka
og einn í söluskatti á næsta ári
Upptaka virðisaukaskatts, umfangs-
mesta kerfisbreytingin í fjármálum ríkis-
ins, hefur það í för með sér að í raun fær
ríkið ekki greidda nema ellefu mánuði af
tólf á árinu 1990. Petta gerist vegna þess
að hvert uppgjörstímabil verður tveir
mánuðir í stað eins í söluskattinum.
Skiladagur virðisaukaskatts fyrir janúar
og febrúar á næsta ári er í byrjun mars,
en eindagi í byrjun apríl. Næsta tímabil
er mars-apríl og eindagi á skatti fyrir þá
tvo mánuði í byrjun júní, o.s.frv. Af
þessu leiðir að eindagi virðisaukaskatts
fyrir nóvember og desember á næsta ári
færist yfir á árið 1991. Ríkið mun þannig
einungis fá tíu mánuði af tólf greidda á
árinu 1990, við þá bætist söluskattur
desembermánaðar á þessu ári, en einn
mánuð vantar.
Rauntekjur dragast saman
um 1,5 milljarð á milli ára
Sé fjárlagafrumvarp þessa árs umreikn-
að yfir á áætlað verðlag næsta árs og það
síðan borið saman við frumvarpið fyrir
áið 1990, kemur í ljós að áætlaðar tekjur
ríkissjóðs fyrir árið 1990 eru að raungildi
um einum og hálfum milljarði minni á
næsta ári en þessu. Þetta er afleiðing þess
markmiðs að skattar hækki ekki sem
hlutfall af landsframleiðslu. Væru raun-
tekjur ríkissjóðs áætlaðar þær sömu á
þessu ári og því síðasta, hefði það þýtt
einungis um 1,4 milljarðs fjárlagahalla.
Niðurskurður ríkisútgjalda á milli ársins
1989 og 1990 er sem svarar rúmum 4%,
eða fjórir milljarðar, sem er meiri niður-
skurður en dæmi eru um í langan tíma.
Pessi niðurskurður felst m.a. í eftirfar-
andi: Sá 4% niðurskurður í vinnumagni
ríkisstofnana sem stefnt var að í ár verður
látinn halda sér og þeim ekki heimilað að
bæta sér það upp, nema í undantekning-
artilfellum. Heilbrigðiskostnaður verður
lækkkaður um 500 milljónir með lækkun
lyfja- og sérfræðikostnaðar auk hag-
ræðingar vegna samruna eða samreksturs
sjúkrahúsa. Sérstakt sparnaðarátak í
skólakerfinu. Niðurgreiðslur verða
óbreyttar í krónutölu en útflutningsbætur
og framlag í framleiðnisjóð lækka í 9%
af framleiðsluverðmæti búvöru. Framlög
til fjárfestinga lækka um 700 milljónir,
sem er um 20% raunlækkun. Framlag til
Byggðastofnunar vex um 60% en framlög
til byggingarsjóða lækka mikið. Markað-
ar tekjur stofnana sem hingað til hafa
runnið til fjárfestinga eingöngu verða nú
fjariagairumvarpio Kynni uiauauiuimuui 1 .
látnar greiða kostnað við rekstur, en
þetta eru stofnanir s.s. Háskóli íslands.
Virðisauki á að skila
40 milljörðum
Um næstu áramót verður tekinn upp
virðisaukaskattur í stað söluskatts. Sú
breyting kemur til með að hafa verulega
áhrif á bæði tekju og gjaldahlið frum-
varpsins. Gert er ráð fyrir einu skatthlut-
falli á smásölustigi, eða 26%. Miðað við
verðlags- og veltuforsendur þjóðhags-
áætlunar munu tekjur ríkisins af virðis-
aukaskattinum verða um 40,5 milljarðar
á næsta ári, en miðað við 23% skattstig
eins og gert var ráð fyrir í upphaflegu
frumvarpi um virðisaukann hefðu tekjur
ríkissjóðs lækkað mjög verulega á árinu
1990. Reiknað er með að tekjur af
söluskatti verði tæpir 35 milljarðar króna
brúttó á þessu ári, en hefðu orðið um 40
milljarðar á því næsta sem er nánast sama
upphæð og virðisaukaskatturinn mun
skila. Ekki verður því um raunaukningu
skatttekna að ræða fyrir ríkissjóð vegna
upptöku virðisaukaskattsins.
A mjólk, dilkakjöt, innlent grænmeti
og fisk, verður lagt ígildi 13% skatts og
fullyrt er að hálfu stjórnvalda að verð á
þessum vörum muni lækka um tæp 10%,
um næstu áramót. Þessi aðgerð ríkissjóðs
er talin kosta um 1 milljarð króna á heilu
ári.
Millifærslur hverfa að mestu
vegna virðisaukans
Virðisaukaskatturinn setur sterkan
svip á fjárlagafrumvarpið og gerir það
ásamt nýjum lögum um verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga frábrugðið fyrri
frumvörpum.
Þannig mun endurgreiðsla söluskatts í
sjávarútvegi hverfa, en áætlað er að til
þess fari rúmur milljarður á þessu ári.
Endurgreiðsla jöfnunargjalds í iðnaði og
endurgreiðsla söluskatts í fiskeldi og
landbúnaði mun sömuleiðis hverfa, en
gert er ráð fyrir að til þess fari um 450
milljónir króna á þessu ári. Niðurgreiðsl-
ur á rafmagni lækka úr 325 milljónum í
231 eða um þær tæplega 100 milljónir sem
ákveðið var á þessu ári að veita til
aðstoðar fiskvinnslunni. í þessum dæm-
um hér á undan er þó ekki um hreinan
hagnað að ræða fyrir ríkið því samkvæmt
virðisaukaskattslögunum losna útflutn-
ingsfyrirtæki og fyrirtæki sem keppa við
innfluttar vörur losna við skatt af rekstr-
ar- og fjárfestingarvörum.
Breitt kostnaðarhlutdeild
ríkis og sveitarfélaga
Breitt verkaskipting ríkisins og sveitar-
félaga veldur auknum útgjöldum ríkis-
sjóðs. Útgjöld ríkisins vegna sjúkratrygg-
inga hækka um nálega 2 milljarða króna
vegna þess að sveitarfélög greiða ekki
lengur framlag til þeirra. Framlag til
atvinnuleysistryggingasjóðs hækkar um
nærri einn milljarð og þar af 313 milljónir
vegna þess að framlag sveitarafélaga
fellur niður, en að öðru leyti vegna þess
að framlag ríkissjóðs er ekki eins skert
eins og það hefur verið síðustu ár.
Framlag ríkisins í sjóðinn verður tæplega
1,3 milljarður á næsta ári, er á þessu ári
277 milljónir og hækkar þar af leiðandi
um 352%.
Á móti koma liðir þar sem kostnaðar-
hlutdeild ríkisins fellur niður og færist
alfarið yfir á sveitarfélögin. Þar má nefna
stofnkostnað við byggingu grunnskóla en
í það voru áætlaðar tæpar 400 milljónir á
þessu ári, tæpar 100 milljónir vegna
byggingu dagvistunarheimila, og framlag
Tímamynd: Pjetur
ríkisins til Framkvæmdasjóðs aldraðra,
sem er 160 milljónir á þessu ári.
Breyting á verðtryggingu lífeyris
Uppbætur á lífeyri opinberra starfsm-
anna eru lækkaðar um nálega helming
vegna áforma um að breyta lögum á þann
veg að iðngjöld á hverjum tíma standi
undir stærri hluta lífeyris en nú er.
Skerðingin kemur á verðtryggingu lífeyr-
isgreiðslnanna en þó mun það ekki koma
niður á lífeyrisgreiðslum til þeirra sem
þær fá nú. Er miðað við að framlag
ríkisins lækki um 500 milljónir vegna
þessa.