Tíminn - 27.10.1989, Qupperneq 9

8 Tíminn
Föstudagur 27. október 1989
Föstudagur 27. október 1989
Tíminn 9
Ólafur Ragnar Grímsson, fjármálaráðherra, segir í fjárlagaræðu að fjárlögin séu hornsteinn efnahagstefnu næsta árs:
Séríslenskri groddahagstjórn
Sjálfstæðisflokksins hafnað
Ólafur Ragnar Grímsson fjármálaráð-
herra flutti í gær fjárlagaræðu sína á
Alþingi. Ráðherrann fór ítarlega yfir
hinar ýmsu hliðar frumvarpsins og dró
fram það sem hann kallaði höfuðeinkenni
þess. Þessi höfuðeinkenni felast í aðhaldi,
jöfnunaraðgerðum, og kerfisbreytingum.
Um aðhaldið sagði ráðherrann m.a.:
„Með þessu fjárlagafrumvarpi er leitast
við að snúa af braut síaukinna ríkisút-
gjalda, stöðugs hallarekstrar og erlendrar
skuldasöfnunar, sem þjóðarbúi hefur ver-
ið á undanfarin fimm ár.“ Um Jöfnunar-
aðgerðir sagði hann m.a.: „í frumvarpinu
er lögð áhersla á að nýta þau færi sem
gefast til að auka jafnrétti og eyða
óeðlilegum aðstöðumun í samfélaginu.
Jöfnunaraðgerðum er beitt á mörgum
sviðum, og sér þeirra stað bæði í tekjunlið
frumvarpsins og gjaldahlið þess.“ Um
kerfisbreytingar sagði ráðherra að „frum-
varpið einkenndist einnig af umfangs-
miklum kerfisbreytingum. Þessar umbæt-
ur snúa að skattheimtunni, útgjöldum og
fjárlagavinnunni sjálfri." Þar er hann að
vísa til nýrra reglna um verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga og um upptöku
virðisaukaskatts.
Áður hefur verið fjallað um þessi atriði
sem ráðherra kallar höfuðeinkenni frum-
varpsins í Tímanum, og raunar aðra þætti
frumvarpsins og verður sú umfjöllun ekki
endurtekin hér. Hins vegar gerði ráðherr-
ann í seinni hluta ræou sinnar breytt
vinnubrögð og póitíska stefumörkun
frumvarpsins að umtalsefni og birtum við
þann kafla ræðunnar hér á eftir:
Steinsteyputengingin
Fjárlagavandi undanfarinna ára felst
ekki hvað síst í því að útgjöld ríkisins
hafa vaxið umfram ríkistekjur og lands-
framleiðslu á undanförnum áratug. Rétt
er að vekja athygli á því að rekstur
ríkisstofnana, þ. á m. skóla og heilbrigð-
isstofnana, og fjárfesting ríkisms er innan
við helmingur útgjalda ríkisins. Trygg-
ingabætur, framlög og ýmiss konar til-
færslur til aðila utan ríkisins, svo og
vaxtagjöld, eru hins vegar ríflega helm-
ingur gjaldanna.
Staðreyndin er sú að rekstrargjöld
ríkisins eru að miklu leyti bundin af þeim
lögum sem um viðkomandi málaflokk
gilda. Þeim verður ekki breytt nema með
ákvörðunum Alþingis um breytingar á
þeirri þjónustu sem þegar er ákveðin.
Sjálfvirkur vöxtur þjónustustarfsemi er
síðan aukinn með því að ákveðnar tekjur
eru markaðar fjárfestingu sem leiðir til
aukins rekstrarkostnaðar en ekki er hug-
að nægjanlega að honum samhliða fjár-
festingunni. Brýnt er að rjúfa einhliða
steinsteyputengingu þessara tekjustofna
og beina þeim einnig að rekstri og
þjónustu á viðkomandi sviði.
Breytt vinnubrögð
Þau vinnubrögð sem beitt hefur verið
við gerð fjárlaga hafa á margan hátt
stuðlað að þeim fjárlagavanda sem við er
að glíma. Þessi vinnubrögð hafa um of
veríð útgjaldahvetjandi og mikið hefur
skort á að Alþingi taki á ríkisfjármálum
á grundvelli heildaryfirsýnar eða lang-
tímastefnumótunar. Mestur tíminn fer í
einstök atriði útgjaldahliðarinnar. Auk
ess má færa sterk rök fyrir því að tími
ingsins til að fjalla um fjarlagafrumvarp-
ið er einfaldlega of naumur. Af ofan-
greindum orsökum varpaði ég fram eftir-
farandi tillögum til umræðu í ríkisstjórn
og í þingflokkum stjórnarflokkanna í
sumar.
1. Fjárlagaár verði frá 1. júní til 31. maí
ár hvert. f framtíðinni verði fjárlög fyrir
haustþing og bundið verði í lög að þingið
verði að afgreiða fjárlög fyrir lok apríl.
Þessi tillaga hefur það að markmiði að
gefa þinginu lengri tíma til að fjalla um
fjárlagafrumvarpið. Auk þess er afar
nauðsynlegt að a.m.k. mánuður líði frá
því að frumvarpið er samþykkt, þar til að
framkvæmd á grundvelli þess hefst. Með
þeim hætti er hægt að tryggja að greiðslu-
áætlanir fyrir einstakar stoTnanir og ráðu-
neyti liggi fyrir þegar í upphafi. Það eru
í raun aðeins tvær leiðir til að uppfylla
þessi skilyrði. Annaðhvort er fjárlagaár-
inu breytt, eins og hér er sett fram til
umræðu, eða að þingstörf hefjast tveim
mánuðum fyrr á haustin.
2. í framtíðinni verði lögð fram fjárlaga-
áætlun til þriggja ára samhiiða fjárlaga-
frumvarpi hverju sinni. Fjárlagaáætlun
hljóti sérstaka meðferð í þinginu og verði
samþykkt á svipaðan hátt og vegaáætlun
nú.
3. Útgjaldarammar verði meginaðferð
við ákvörðun útgjaldahliðar fjárlaga í
framtíðinni. Þannig fái einstök ráðuneyti
ákveðna upphæð sem þau skipta síðan
sjálf niður á verkefnaflokka og stofnanir
áður en fjárlagafrumvarp er lagt fram.
4. Gerðar verði núllgrunnsáætlanir fyrir
einstök ráðuneyti og stofnanir á fimm ára
fresti. Með þeim hætti verður um fimmt-
ungur ríkiskerfisins endurskoðaður frá
grunni á hverju ári og öll starfsemi
ríkisins tvisvar á hverjum áratug.
5. Fjáraukalög verði að jafnaði lögð
fram ef nauðsynlegt reynist að bæta við
útgjöldum og aukafjárveitingar verði ein-
ungis veittar í samræmi við löglegar
skuldbindingar. Fjáraukalög verði lögð
fram á haustþingi ef nauðsyn er talin vera
á þeim vegna lögbundinna skuldbindinga
ríkissjóðs eða breytinga á forsendum
fjárlaga. Hvert ráðuneyti fái í fjárlögum
akveona upphæð til úthlutunar sem
„annað" eða „óviss útgjöld“. í fjárlögum
verði einnig liður til ráðstöfunar vegna
óvissuútgjalda fyrir ríkisstjórnina í heild.
Teknar verði inn í fjárlög heimildir til að
breyta útgjöldum beinna rekstrarliða og
lögbundinna útgjalda í samræmi við verð-
lagsbreytingar umfram forsendur fjár-
laga, en að jafnaði verði gerð grein fyrir
notkun þessara heimilda við framlagn-
ingu fjáraukalaga.
Ég varpa þessum hugmyndum hér
fram til frekari umræðu, þar sem brýnt er
að víðtæk samstaða náist í þinginu um
þau vinnubrögð sem beita á við fjárlaga-
gerð og stefnumótun í ríkisfjármálum í
framtíðinni.
Fra umræðum um fjarlagafumvarp Olafs Ragnars a Alþingi i gær.
aðferðir", en eru í raun fylgjandi sérís-
Groddi eða vestræn hagstjórn
Virðulegi forseti. í flestum þróuðum
vestrænum iðnríkjum eru fjárlög horn-
steinn í efnahagsstefnu stjórnvalda
hverju sinni. Hér á landi hefur hins vegar
gætt þeirrar tilhneigingar til að líta á
fjárlögin sem eitthvað sem sé hagstjórn
og „efnahagsaðgerðum“, eins og það er
kallað, nánast óviðkomandi. Jafnvel þeir
sem taía hæst um „vestrænar hagstjórnar-
lenskri groddahagstjórn stórra gengisfell-
inga og kollsteypa, eru litaðir af þessu
viðhorfi. Sumir talsmenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa lagt mikla áherslu á að
núverandi ríkisstjórn fylgi ekki hefð-
bundnum vestrænum hagstjórnaraðferð-
um. Þeir láta eins og hefðbundnar vest-
rænar hagstjórnaraoferðir séu annað-
hvort groddahagstjórnin, sem þeir eru
fylgjandi, eða hreinræktuð frjálshyggja.
Ekkert er fjær lagi. Ef eitthvað er, þá er
sú hagstjórn sem núverandi ríkisstjórn
hefur beitt nær hefðbundnum vestrænum
hagstjórnaraðferðum. Hugmyndafræði
blandaðs hagkerfis og hagstjómar, þar
sem beitt er samræmdum aðgerðum á
sviði ríkisfjármála og peningamála, ýms-
um aðgerðum á sviði tekjumyndunar og
inngripum inn í óhefta starfsemi markað-
arins á vissum sviðum, hefur verið ráð-
andi á Vesturlöndum allt frá lokum
Bæði
og
seinni heimsstyrjaldarinnar. B
groddahagstjórn Sjálfstæðisflokksins
hreinræktuð frjálshyggja em
undantekning en ekki regla í hagstjóm á
Vesturlöndum á eftirstriðsárunum.
raun
Það er mál til komið að því rótgróna
viðhorfi að fjárlögin séu nánast utan við
hagstjórnina verði vikið til hliðar. Það
fjárlagafrumvarp, sem hér liggur fyrir, er
hornsteinninn í hagstjórninni á næsta ári.
Hér er ramminn sem allir aðilar þjóðfé-
lagsins verða að taka mið af, hvort sem
það er ríkið sjálft, atvinnureksturinn eða
launafólk.
Með þessu og síðasta fjárlagafrum-
varpi hefur verið leitast við að hverfa af
þeirri braut „ga-ga-stjórnunar“ á ríkis-
fjármálum sem einkenndi yfirstjórn Sjálf-
stæðisflokksins á þessu sviði. Vegna sam-
dráttar í þjóðarbúskapnum verður ekki
að sinni náð hallalausum fjárlögum. Hins
Tímamynd Ámi Bjama
vegar er lagður grunnur að jafnvægi í
ríkisfjármálum til lengri tíma litið og á
þessum grunni á að vera hægt að reka
ríkissjóð með myndarlegum afgangi í
næstu uppsveiflu.
Virðulegi forseti, ég legg að svo mæltu
til að frumvarpinu verði að lokinni þessari
umræðu vísað til annarrar umræðu og
hæstvirtrar fjárveitinganefndar.